Chanaka
_at_Dooru_Shahabad.jpg)
Chanaka (pers. خانقاه, ḵānaqāh[1], zawija, arab. خانقاه kąt, tur. tekke) – rodzaj klasztoru; budynek lub zespół budynków stanowiących siedzibę zakonu sufickiego.[2] W skład zespołu wchodziły świątynia (meczet), szkoła (medresa), pomieszczenia dla członków bractwa oraz pielgrzymów; często pojawiało się tam także mauzoleum założyciela szkoły lub innego, wybitnego "świętego męża".[1]
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Słowo chanaka prawdopodobnie pochodzi z języka tureckiego lub perskiego.[3] W świecie arabskim, zwłaszcza w Afryce Północnej, chanaka jest znane jako zāwiyah (arab. زاوية, liczba mnoga zāwiyāt; w transliteracji również jako zawiya, zāwiya lub zaouia).[4] W byłych regionach Imperium Osmańskiego są one lokalnie określane jako tekke po turecku (od osmańskiego tureckiego تکه, alternatywna forma تكیه tekye), teqeja po albańsku, tekija po bośniacku i تكيّة takiyya po arabsku. W Azji Południowej słowa chanaka i dargah są używane zamiennie w odniesieniu do świątyń sufickich. Uczeni w świecie mameluckim często nie rozróżniali chanaka, ribat, zawiya i madrasa.[5]
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Przed okresem Timuridów chanaki były zwykle projektowane jako duże kompleksy składające się z kilku konstrukcji.[5] Po XIV wieku częściej projektowano je jako jedną dużą konstrukcję.[5] Projekt ten zazwyczaj charakteryzuje się jedną dużą salą z celami lub galeriami po obu stronach, umożliwiając większą interakcję osobom pracującym w chanaka.[6] Zwykle mają kopuły, mozaiki, łuki, kolumny, dziedzińce, portale i minarety.[7][8] Projekt i uwzględnienie tych aspektów różni się w zależności od regionu i epoki.[8]
Funkcja
[edytuj | edytuj kod]Patronat sufickich chanaka był historycznie ważnym oświadczeniem politycznym i kulturalnym. Patronat nad budynkiem sufickim przez władcę był wyrazem poparcia dla praktyk religijnych sufi i szerzenia islamu.[4] Ufundowanie budynku sufickiego było postrzegane jako akt pobożności i sposób, w jaki władca mógł sprzymierzyć się z opinią publiczną.[4]
Chanaka są często kojarzone z dargahami grobowców świętych sufickich lub szejków.[5] Zazwyczaj posiadają dużą salę, w której praktykujący mogą się modlić i medytować. Obejmują one również zakwaterowanie dla podróżujących sufich i pielgrzymów.[3]
Oprócz przestrzeni religijnych chanaki posiadały także struktury służące służbom publicznym.[5] Obejmowało to szpitale, kuchnie, łaźnie i szkoły.[5] Każdy, kto pracował nad świadczeniem tych usług, otrzymywał wynagrodzenie w ramach wakf.[5]
Chociaż chanaki są strukturami sufickimi, są bardzo inkluzywne.[4] Odwiedzający z różnych kultur i religii mogli odwiedzić chankę i otrzymać błogosławieństwo.[4]
Tradycyjnie życie sufickie w ascezie było postrzegane jako pobożne, ponieważ wierzono, że samotność i samowystarczalność prowadzą do egocentryzmu.[3] Pokuta i cierpienie miały przybliżyć sufich do zrozumienia boskości.[3]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Chanaka w Syrii
[edytuj | edytuj kod]
Nur ad-Din był pierwszym dużym patronem struktur sufickich. Budował i podarował chanki grupom sufickim pod swoim panowaniem.[4] W Damaszku chanki znajdowały się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz murów miejskich.[4] Za Zangidów chanki znajdowały się bardzo centralnie w Starym Damaszku, w pobliżu meczetu Umajjadów.[4] Chanki są bardzo często umieszczane w pobliżu medresy poświęconej temu samemu patronowi co chanka.[4] Głównym celem chanki była edukacja prawnicza.
Większość, w tym chanaka Nur al-Dina, obejmowała hospicja.[4] Jednakże w budynkach sufickich istniał głęboki związek między edukacją a religią, a pod koniec okresu mameluckiego rozróżnienie między budynkami religijnymi i edukacyjnymi zatarło się.[9]
Chanaka w Egipcie
[edytuj | edytuj kod]Saladyn założył pierwszą chanakę w Kairze w Egipcie w 1173 roku.[6] To oficjalnie oznaczało jego klęskę nad Fatymidami, którzy byli w większości szyitami, i początek okresu sunnizmu Ajjubidów.[6] W 1325 roku mamelucki sułtan An-Nasir Muhammad przeniósł chanakę na północ od miasta.[6] Saladyn zmienił Sa'id al-Su'ada, pałac Fatimidów, w suficką khanqah zwaną al-khänqäh al-salähiyya (nie mylić z meczetem Al-Khanqah al-Salahiyya w Jerozolimie).[10] Ta chanaka zapewniała miejsce pobytu sufim, którzy nie pochodzili z Kairu.[10] Został on dostarczony przez Saladyna w oparciu o wymianę sufich wspierających dynastię i politykę Ajjubidów.[10]
Saladyn stworzył także rolę Głównego Sufiego, którego zadaniem było codzienne prowadzenie działalności i mentorowanie sufich, którzy mieszkali i odwiedzali chanakę.[10] Rywalizacja o tę rolę była duża ze względu na jej duży wpływ.[10] Naczelny Sufi utrzymywał bliskie stosunki z sułtanem Ajjubidów, uzyskał władzę militarną i wpływy oraz miał zdolność nauczania w okolicznych Madrasach.[10] Sułtan przekazał dużą władzę sufim w Kairze w ramach ważnego kompromisu w zamian za wsparcie polityczne, które było niezwykle ważne dla umocnienia legitymizacji rządów sułtana.[10]
Chanaka w Indiach
[edytuj | edytuj kod]
Madrasa-e-Firoz Shahi została zbudowana przez sułtana Firuza Szah Tughulaka w pobliżu Hauz-i-Alai.[11] Mówiono, że jego architektura jest tak atrakcyjna dla mieszkańców, że przenieśli się bliżej kompleksu.[11] Struktura chanaka-madrasa zapewniała możliwości edukacyjne dla pobożnych, a nauczyciele otrzymywali stypendia.[11] Jego głównym celem było zapewnienie zakwaterowania podróżnym.[11]
Chanaka Sayeda Ghulama Ali Shaha Mashadiego w Indiach była odwiedzana i otwarta dla pielgrzymów z wielu różnych kultur z całego świata.[5] Khanqah posiadały langarkhany, które służyły jako bezpłatne publiczne kuchnie dla biednych, sponsorowanych przez darowizny z ziem Lakhiraj.[3] Islamskie wartości równości i braterstwa skłoniły chanki do świadczenia usług członkom najniższych kast.[3] Popularność chanki spadła w Indiach na początku XIV wieku.[3]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Encyclopaedia Iranica Foundation: ḴĀNAQĀH. iranicaonline.org, grudzień 2010. [dostęp 2024-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-02-28)]. Cytat: ḴĀNAQĀH. In Persian ḵānaqāh, literally a ‘dwelling place,’ or a ‘place of residence,’ refers to an Islamic institution and physical establishment, principally reserved for Sufi dervishes to meet, reside, study, and assemble and pray together as a group in the presence of a Sufi master (Arabic, šayḵ, Persian, pir), who is teacher, educator, and leader of the group. (ang.).
- ↑ Jonathan Porter Berkey: The formation of Islam : religion and society in the Near East, 600-1800. Nowy Jork: Cambridge University Press, 2003, s. 226, 241-242. ISBN 0-521-58214-8. OCLC 50476676. [dostęp 2024-02-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Khaliq Ahmad Nizami. Some Aspects of Khanqah Life in Medieval India. „Studia Islamica”. 8, s. 51–69, 1957. Brill. DOI: 10.2307/1595247. [dostęp 2024-03-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Chapter 5 THE DEVELOPMENT AND SPATIAL LAYOUT OF PHYSICAL SETTINGS. W: DAPHNA EPHRAT: Sufi Masters and the Creation of Saintly Spheres in Medieval Syria. Wielka Brytania: Arc Humanities Press, 2021, s. 83-100. ISBN 978-1-64189-208-7. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Encyclopaedia Iranica Foundation: ḴĀNAQĀH. iranicaonline.org, 2022-12-05. [dostęp 2024-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-03-04)]. (ang.).
- ↑ a b c d PART ONE State-sponsored Sufism: The Sufis of the Khānqāh Saʿīd al-Su ʿadāʾ. W: Nathan Hofer: The popularisation of Sufism in Ayyubid and Mamluk Egypt, 1173-1325. Edynburg: Edinburgh University Press, 2015-07-07, s. 35-60. ISBN 978-0-7486-9422-8. OCLC 919188147. (ang.).
- ↑ Archnet > Site > Khanqah wa Qubbat al-Amir Shaykhu. www.archnet.org, 2022-12-05. [dostęp 2024-03-04]. (ang.).
- ↑ a b Archnet > Site > Khanqah al-Farafra. www.archnet.org, 2022-12-05. [dostęp 2024-03-04]. (ang.).
- ↑ First Satchel ʿAli Muttaqi’s Growth. W: Scott Alan Kugle: Hajj to the heart : Sufi journeys across the Indian Ocean. Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2021, s. 12. ISBN 978-1-4696-6532-0. OCLC 1303712460. [dostęp 2024-03-04]. Cytat: As the Qurʾan recitation faded, hushed expectation settled over the gathering. Hundreds of listeners crowded into the khanqah: the Sufi hospice’s wide courtyard in Burhanpur was a sea of people seated to form an open space between the troop of musicians and the shaykh, the elderly Sufi master whose grizzled head was bowed. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Nathan Hofer. The Origins and Development of the Office of the "Chief Sufi" in Egypt, 1173–1325. „Journal of Sufi Studies”. 3 (1), s. 1–37. Brill. DOI: 10.1163/22105956-12341260. ISSN 2210-5948. [dostęp 2024-03-04]. (ang.).
- ↑ a b c d Lubna Irfan. Medieval Indian Madrasas. „Proceedings of the Indian History Congress”. 79, s. 260–269. Indian History Congress. ISSN 2249-1937. JSTOR: 26906255. (ang.).