Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu
 nr rej. A/1097/22 z 6 grudnia 2022
| |
 Widok od zachodu (2023) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
pl. Jana III Sobieskiego 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor |
Miejska Kasa Oszczędności |
| Kondygnacje |
5 |
| Rozpoczęcie budowy |
1929 |
| Ukończenie budowy |
1930 |
| Pierwszy właściciel |
Miejska Kasa Oszczędności |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°20′56,7″N 18°55′32,8″E/50,349083 18,925778
| |
Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu – budynek użyteczności publicznej wzniesiony w stylu funkcjonalizmu w latach 1929–1930 w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, siedziba Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Plany rozbudowy urbanistycznej Bytomia, pozostającego po I wojnie światowej w granicach państwa niemieckiego, obejmowały stworzenie przy ówczesnym Moltkeplatz (dzisiejszy plac Jana III Sobieskiego) gospodarczego i kulturalnego centrum Bytomia – miał tu powstać m.in. gmach Uniwersytetu Ludowego[1]. Ostatecznie inwestycja została zrealizowana tylko częściowo – wzniesiono jedynie masywny gmach szkoły budowlanej oraz budynek muzeum[2]. Miejsce pod budowę muzeum to historycznie teren gospodarstwa chłopskiego i późniejszego targowiska[3].
Miasto, w odpowiedzi na decyzję o budowie gmachu Muzeum Śląskiego w Katowicach, która zapadła w styczniu 1929 roku[1], planowało wznieść wielofunkcyjny budynek przy Moltkeplatz. Poza agendami bankowymi pomieściłby: muzeum, bibliotekę miejską i młodzieżową, placówkę doradczą oraz publiczne toalety[4].
Projekt budynku Miejskiej Kasy Oszczędności (niem. Städtische Kassen- und Verwaltungsgebäude) został zatwierdzony przez bytomską deputację budowlaną 13 czerwca 1928 roku[5]. Koszt budowy oszacowano na 1 milion marek[5] (ostateczny koszt wyniósł ponad 1,411 mln marek[6]). 3 lipca 1928 roku rada miejska uchwaliła realizację tego przedsięwzięcia[5]. Projekt gmachu wykonał miejski urząd budowlany pod kierunkiem Alberta Stütza, miejskiego radcy budowlanego[7]. Zasadniczy projekt architektoniczny w stylu funkcjonalizmu[8] wykonał Herbert Hettler, rejencyjny mistrz budowlany[4]. Wnętrza i ich wyposażenie zaprojektował Hans Brandt z Berlina[6]. Inwestycja była niemal w całości[6] finansowana przez Miejską Kasę Oszczędności, która do tej pory mieściła się na pierwszym piętrze ratusza w Bytomiu w niewielkich pomieszczeniach[4]. Roboty ziemne ruszyły w połowie kwietnia 1929 roku, natomiast roboty konstrukcyjne zaczęto pod koniec maja 1929 roku[4]. Pracami kierowali miejski mistrz budowlany Oblonczek i Hutta, pełnomocnik miejski, wykonawcą generalnym była firma P. Stasch[6]. Dopiero 28 maja 1930 roku wydano zezwolenie na budowę, gdy budynek był już w stanie surowym[4]. Pomieszczenia dla banku oddano do użytku 25 sierpnia 1930 roku[4]. Muzeum przeprowadziło się do nowego gmachu w czerwcu 1931 roku, gdy kierownikiem muzeum był Walther Matthes[9]. Otwarto je wraz z biblioteką w tym samym roku[10], oficjalne otwarcie muzeum nastąpiło 24 października 1932 roku[11], natomiast biblioteki w grudniu 1931 roku[2]. Kanclerz Rzeszy, Heinrich Brüning odwiedził nową bibliotekę na początku stycznia 1931 roku, gdzie witał go bytomski burmistrz Adolf Knakrick[9].
Ekspozycja muzealna obejmowała w 1939 roku wystawy stałe: ekspozycję dotyczącą kultury i przemysłu na pierwszym i drugim piętrze, ekspozycję przyrodniczą na trzecim piętrze, wystawy czasowe na czwartym piętrze oraz prezentacje studialne w obrębie klatki schodowej[10]. Rocznie około 80–90 tys. osób odwiedzało muzeum, do którego wstęp był bezpłatny od 1 lipca 1934 roku[10]. Bytom w zakresie oferty dydaktycznej zajął wówczas czołowe miejsce wśród miast górnośląskich, wyprzedzając nawet Opole, wówczas stolicę prowincji[9]. W budynku ostatecznie pomieszczono poza bankiem, biblioteką i muzeum: państwową poradnię biblioteczną prowincji górnośląskiej, urząd oświaty ludowej i uniwersytet ludowy[6] (przemianowano go w 1935 roku na placówkę kształcenia narodowego[10]). W 1937 roku w budynku utworzono miejską szkołę śpiewu[10].
Od 1 kwietnia 1937 roku prowincja górnośląska zarządzała i utrzymywała muzeum, które wcześniej było pod opieką miasta[10]. Podczas II wojny światowej w muzeum przechowywano zbiory zlikwidowanego przez Niemców Muzeum Śląskiego w Katowicach, które następnie trafiły na zachód Górnego Śląska[11]. Na skutek działań wojennych i podejścia wojska radzieckiego budynek został uszkodzony, część zbiorów uległa rozproszeniu i zniszczeniu[11].
Po zakończeniu wojny gmach był siedzibą Muzeum Śląskiego w Bytomiu, które po upaństwowieniu w 1950 roku przemianowano na Muzeum Górnośląskie w Bytomiu[11]. Współcześnie w gmachu muzeum są prezentowane cztery wystawy stałe: Galeria Malarstwa Polskiego, Z życia ludu śląskiego XIX-XX wieku, Przyroda Górnego Śląska (tymczasowo zamknięta) oraz od 2021 roku: Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu[12]. W budynku znajduje się także biblioteka fachowa, gromadząca m.in. druki o tematyce śląskiej, a zwłaszcza bytomskiej oraz starodruki[13].
4 czerwca 2012 roku gmach został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/379/12[14][15] (jednak decyzja ta została uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). W drugiej dekadzie XXI wieku na parterze budynku utworzono „świetlicę muzealną” dla dzieci[16]. W 2020 roku otworzono kapsułę czasu z 1929 roku, która znajdowała się w kamieniu węgielnym[17]. 6 grudnia 2022 roku budynek Muzeum Górnośląskiego został ponownie wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/1097/22[18] (wpis objął budynek wraz z zewnętrznymi schodami oraz teren całej działki ewidencyjnej nr 27[19]). W 2023 roku rozpoczęto remont dachu muzeum oraz wybranych instalacji[20].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Gmach muzeum znajduje się w południowej części placu Jana III Sobieskiego w Bytomiu[1]. Składa się on z dwóch skrzydeł (ekspozycyjnego i administracyjnego[21]) połączonych przewiązką[17], niższą od obu skrzydeł o jedną kondygnację[22]. Skrzydło administracyjne przylega do budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej[21], przy wejściu do niego zachował się konowiąz[23]. Budynek ma dwa wewnętrzne dziedzińce[4]. Powierzchnia zabudowy wyniosła 2 302 m², natomiast pierwotna kubatura budynku to 39 944,01 m³ (bank i muzeum) i 13 874 m² (biblioteka i pozostałe instytucje kulturalne)[6]. Ściany wzniesiono z cegły z Patoki i Bytomia oraz z pustaków[6].
Elewację pokrywa klinkierowa cegła licówka[6], znajdował się na niej neon z nazwą banku[24]. Filary, fronton oraz inne detale wykonano z ciosanego wapienia muszlowego[24]. Rastrową fasadę w stylu Neues Bauen tworzy żelbetowa kratownica wsparta na filarowym portyku (niczym „klasyczna” kolumnada filarowa[2]) zakończona oblicowanym cegłą korpusem[2], a dwie dolne wycofane kondygnacje tworzą podcienie[17].
Od północy w przyziemiu znajdowała się czytelnia biblioteczna, natomiast od południa pomieszczono salę operacyjną banku[4]. W bocznym skrzydle była biblioteka młodzieżowa i czytelnia dla dzieci[6]. Na trzecim piętrze z przeszklonym dachem znalazła się galeria malarstwa[4]. W podziemiach znajdowało się pomieszczenie socjalne dla pracowników banku z fontanną[24]. We wnętrzu części ekspozycyjnej znajduje się eliptyczna klatka schodowa[17]. Do międzywojennego wystroju budynku należały m.in. portret Paula von Hindenburga autorstwa Rudolfa Huthsteinera[24], trzy obrazy malarza Otta, rycina autorstwa Lubeckiego, a także dziewięć zegarów Oswald[24].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Plac Jana III Sobieskiego z lotu ptaka -
Skrzydło ekspozycyjne (2022) -
Skrzydło ekspozycyjne, widok z południowego wschodu (2023) -
Elewacja południowa skrzydła ekspozycyjnego (2022) -
Elewacja południowa skrzydła ekspozycyjnego (2022) -
Skrzydło administracyjne (2023) -
Zamurowane okna, skrzydło administracyjne (2023) -
Przewiązka (2022) -
Widok od północnego wschodu (2022) -
Podcienia (2009) -
Miejsce, w którym wisiał neon banku (2023) -
Przejście pod przewiązką, z prawej koniowiąz (2022) -
Galeria Malarstwa Polskiego (2017) -
Wystawa czasowa (2017)
_zawe.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Störtkuhl 2018 ↓, s. 305.
- ↑ a b c d Störtkuhl 2018 ↓, s. 306.
- ↑ Dawid Skrzypek, Plac Sobieskiego [online], MZDiM Bytom [dostęp 2023-10-02].
- ↑ a b c d e f g h i Nadolski 2001 ↓, s. 72.
- ↑ a b c Nadolski 2001 ↓, s. 71.
- ↑ a b c d e f g h i Nadolski 2001 ↓, s. 73.
- ↑ Nadolski 2001 ↓, s. 71-72.
- ↑ Kamil Białas, Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu zyskał status zabytku [online], Magazyn WhiteMAD - moda, architektura, design w jednym miejscu, 3 stycznia 2023 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ a b c Störtkuhl 2018 ↓, s. 307.
- ↑ a b c d e f Nadolski 2001 ↓, s. 76.
- ↑ a b c d Historia Muzeum - Muzeum Górnośląskie [online], 11 stycznia 2016 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ Wystawy stałe [online], Muzeum Górnośląskie, 2 lutego 2016 [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Dział Biblioteka [online], Muzeum Górnośląskie, 1 lutego 2016 [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków, Urząd Miejski w Bytomiu, 2012, [3] [dostęp 2023-10-01].
- ↑ ANEKS do Programu Opieki nad Zabytkami Bytomia NA LATA 2014−2017, „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, 2952, 2013, s. 85 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ Rewitalizacja Placu Jana III Sobieskiego w Bytomiu wraz z otaczającymi go budynkami użyteczności publicznej - Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego [online], npp.slaskie.pl [dostęp 2023-10-02].
- ↑ a b c d Pochodzący z 1929 roku budynek Muzeum Górnośląskiego wpisany do rejestru zabytków [online], Urząd Miejski w Bytomiu [dostęp 2023-10-01] (pol.).
- ↑ Magdalena Nowacka-Goik, Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu trafił do rejestru zabytków. To perełka modernizmu. Zobaczcie archiwalne zdjęcia! [online], Dziennik Zachodni, 4 stycznia 2023 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ Michał Bulsa, Decyzje dotyczące wpisów i skreśleń w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2022 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2023, t. 15, s. 382.
- ↑ PTWP, Bytom: Rozpoczęła się modernizacja gmachu Muzeum Górnośląskiego [online], www.propertynews.pl, 11 lipca 2023 [dostęp 2023-10-01] (pol.).
- ↑ a b Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 6.
- ↑ Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 2.
- ↑ Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 3.
- ↑ a b c d e Nadolski 2001 ↓, s. 74.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Nadolski, Plac Jana III Sobieskiego, [w:] Jan Drabina (red.), Bytomskie zabytki: praca zbiorowa, Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2001, ISBN 978-83-908018-4-1.
- Beate Störtkuhl, Modernizm na Śląsku 1900-1939: architektura i polityka, Barbara Ilkosz (tłum.), Wrocław: Muzeum Architektury, 2018, ISBN 978-83-65730-05-3.