Przejdź do zawartości

Bedřich Hrozný

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bedřich Hrozný
Ilustracja
Bedřich Hrozný (lata 20. XX w.)
Data i miejsce urodzenia

6 maja 1879
Lysá nad Labem

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1952
Praga

Zawód, zajęcie

językoznawca, asyrolog, archeolog

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons

Bedřich Hrozný (ur. 6 maja 1879 w Lysá nad Labem, zm. 12 grudnia 1952 w Pradze) – czeski językoznawca, orientalista i archeolog.

Uznawany za „ojca hetytologii” – odczytał język hetycki i wykazał, że należy on do rodziny indoeuropejskiej. Rektor Uniwersytetu Karola w Pradze w roku akademickim 1939/1940.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Bedřich Hrozný urodził się 6 maja 1879 roku w Lysá nad Labem w rodzinie ewangelickiego pastora Václava Hroznego[1]. Uczył się w gimnazjum w Pradze i gimnazjum w Kolínie, które ukończył w 1897 roku[1]. W Kolínie jego nauczycielem historii i geografii był Justin Václav Prášek (1853–1924) – jeden z pionierów czeskiego orientalizmu[2] – który zajmował się historią starożytnego Bliskiego Wschodu, zwłaszcza Persji pod rządami Achemenidów[1]. Dzięki niemu Hrozný miał zainteresować się historią orientu[1].

Po maturze Hrozný rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim[1]. Początkowo zamierzał studiować teologię ewangelicką, lecz po dwóch semestrach przeniósł się na wydział filologiczny, by zgłębiać asyrologię[3]. Podczas studiów opanował – oprócz łaciny i greki – dziesięć języków orientalnych[2]. W 1901 roku obronił pracę doktorską Südarabische Grafitti o południowoarabskich napisach naskalnych, napisaną pod kierunkiem Davida H. Müllera (1846–1912)[4]. Następnie otrzymał stypendium na studia z zakresu asyrologii na Uniwersytecie Berlińskim i w Londynie[1]. W Berlinie opublikował swoją pierwszą pracę o roli pieniędzy u Babilończyków, która ukazała się w „Beiträge zur Assyriologie und semitischen Sprachwissenschaft”[5]. W Londynie skopiował z tabliczek w British Museum tekst eposu, a rok później wydał książkę na temat tekstu[5].

Po powrocie odrzucił propozycję objęcia posady nauczyciela w gimnazjum w Kolínie, decydując się na karierę naukową[5]. Początkowo pracował bez wynagrodzenia jako praktykant w bibliotece uniwersyteckiej uczelni wiedeńskiej[5]. W 1904 roku wziął udział w wyprawie do Palestyny wraz z profesorem teologii Ernstem Sellinem (1867–1946) – podczas tej ekspedycji odkryto nowe tabliczki z pismem klinowym[5]. W 1905 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie jako pierwszy zaczął prowadzić zajęcia z zakresu pisma klinowego[1].

W 1913 roku opublikował pracę o wykorzystaniu zbóż w Babilonii, która m.in. zawierała rozdział o warzeniu piwa[5]. W 1915 roku uzyskał tytuł profesora na Uniwersytecie Wiedeńskim[5].

Odczytanie tekstów hetyckich

[edytuj | edytuj kod]

W roku 1906 w anatolijskim Boğazköy (dziś Boğazkale) odkryto glinianie tabliczki, którymi zainteresował się niemiecki ekspert pisma klinowego Hugo Winckler (1863–1913) i w tym samym roku zorganizował ekspedycję[6]. Towarzyszył mu turecki archeolog Theodore Makridi (1872–1940)[7]. Podczas prac wykopaliskowych wyprawa Wincklera odnalazła tysiące tabliczek, przy czym większość z nich pokrywały teksty w nieznanym dotychczas języku[6]. Tabliczki pochodziły z archiwum królewskiego i część z nich zapisana była w języku akadyjskim, co umożliwiło Wincklerowi zidentyfikowanie miejsca ich odkrycia jako stolicę państwa hetyckiego – Hattusę[7]. Winckler wraz z Makridim powrócili na wykopaliska w kolejnym roku wraz z grupą niemieckich archeologów zainteresowanych pozostałościami zabudowań stolicy[8] oraz w latach 1911–1912[9].

Po śmierci Wincklera w 1913 roku Niemieckie Towarzystwo Orientalistyczne (niem. Deutsche Orient-Gesellschaft) powierzyło przygotowanie wydania tekstów z hetyckich tabliczek glinianych Hroznemu[9]. Imperium Osmańskie odmówiło wysłania tabliczek do Europy i Hrozný musiał udać się do Konstantynopola i skopiować teksty[10]. Prace Hroznego przerwał wybuch I wojny światowej, sam uczony został powołany do służby wojskowej w armii Austro-Węgier i musiał wrócić do Wiednia[10]. Początkowo został zwolniony ze służby z uwagi na krótkowzroczność, później jednak wcielony do armii jako skryba w Wiedniu, gdzie trafił na przełożonego – był nim porucznik A. Kammergruber – który do pracy naukowej Hroznego odnosił się z wielkim zrozumieniem, umożliwiając mu prace nad tłumaczeniem tekstów[11]. Jesienią 1915 roku udało się Hroznemu rozszyfrować zapisy a wyniki swojej pracy zaprezentował podczas dwóch wykładów – w Berlinie i w Wiedniu[9]. Jeszcze w czasie wojny opublikował gramatykę dotąd nieznanego języka hetyckiego (Die Sprache der Hethither, ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm. Ein Entzifferungsversuch, Lipsk 1917) i wykazał, że należał on do rodziny indoeuropejskiej[12]. Potwierdził tym samym tezę norweskiego lingwisty Jørgena Alexandra Knudtzona (1854–1917), który prowadząc pogłębione badania tekstów klinowych odkrytych w Tell el-Amarna w Egipcie, jako pierwszy odkrył, że dwa z nich nie zostały spisane w języku semickim, i wykazał, że ów nieznany język to język indoeuropejski[13]. Już po zakończeniu wojny wydał też transkrypcję i tłumaczenie tablic z Boğazköy (Hethitische Keilschrifte aus Boghazköi, Lipsk 1919).

Pierwsze zdanie odczytane przez Hroznego

Poprzez porównywanie form gramatycznych i poszczególnych wyrazów Hrozný zdołał przetłumaczyć pierwsze zdanie po hetycku: nu NINDA-an eizzaatteni waatar-ma ekuutteni[14].

Hrozný wiedział, że ideogram ninda w języku sumeryjskim oznacza „chleb”[14]. Założył, że słowo waatar oznacza „wodę”[14]. Końcówki -an i -ma dodane do ninda i waatar zidentyfikował jako końcówki biernika, co wskazywało na dopełnienie, natomiast końcówkę -teni uznał na podstawie akadyjskiego za wyznacznik drugiej osoby liczby mnogiej, przez co wyrazy eizzaatteni i ekuutteni zidentyfikował jako czasowniki[14]. Dalej założył, że eizzatteni oznacza czynność dokonywaną zwykle z chlebem, przyjął, że może to być czasownik „jeść”[14]. Przypuszczenie to wzmagał fakt podobieństwa fonetycznego tego słowa z niemieckim essen[14]. Ekuutteni skojarzył z łacińskim aqua („woda)” i przyjął, że chodzi tu o czasownik „pić”[14]. Słowo nu na początku zdania uznał jako „teraz”[14]. Stąd całe zdanie przetłumaczył jako: teraz chleb będziecie jeść, wodę potem będziecie pić[14][a].

Uniwersytet w Pradze

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu wojny i powstaniu Czechosłowacji Hrozný przeprowadził się do Pragi[15]. W 1919 roku uzyskał profesurę i rozpoczął pracę na wydziale filozoficznym na Uniwersytecie Karola, gdzie kontynuował badania nad pismem klinowym i historią starożytnego Bliskiego Wschodu[1]. Po uzyskaniu funduszy rządowych za sprawą pierwszego prezydenta Czechosłowacji Tomáša Masaryka (1850–1937) i ówczesnego ministra spraw zagranicznych Edvarda Beneša (1884–1948) poprowadził w latach 1924–1925 wykopaliska na Bliskim Wschodzie[16]. Była to pierwsza czechosłowacka ekspedycja, w której oprócz Hroznego uczestniczył architekt Jaroslav Cukr[16]. Wykopaliska prowadzone były w Kültepe, gdzie odkryto ok. 1000[12] tabliczek z pismem klinowym tworzące archiwum handlowe, z których wiele przywieziono do Pragi[16]. Postępy prac Hrozný udokumentował w dziennikach oraz w regularnych raportach do praskiej gazety „Národní listy”[16].

W 1929 roku Hrozný założył czasopismo „Archiv orientální”, które ukazuje się nieprzerwanie do dziś[1]. W latach 30. XX wieku brał udział w wielu konferencjach naukowych na terenie Europy[17]. Został uznany za „ojca hetytologii”[2].

Podjął się próby odczytania pisma linearnego B i pisma protoindyjskiego – w obu wypadkach popełnił szereg błędów i nie odniósł sukcesu[2].

Na rok akademicki 1939/1940 został wybrany na stanowisko rektora Uniwersytetu Karola[2]. W początkach wojny zaangażował się on w ratowanie studentów i pracowników, a także zbiorów i wyposażenia uniwersytetu, później wycofał się z życia publicznego z uwagi na podupadające zdrowie[2]. W 1944 roku doznał udaru mózgu, co uniemożliwiło mu powrót na uczelnię po zakończeniu wojny[2]. W 1952 roku wybrano go na członka Czechosłowackiej Akademii Nauk[1].

Hrozný zmarł 12 grudnia 1952 roku w Pradze[1].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Lista publikacji podana za Hadler (2016)[18]:

  • 1902 – Zum Geldwesen der Babylonier
  • 1903 – Vznik mythu o Leviatanovi [Die Entstehung des Mythos vom Leviathan]
  • 1903 – Sumerisch-babylonische Mythen von dem Gotte Ninrag (Ninib)
  • 1913 – Das Getreide im alten Babylonien. Ein Beitrag zur Kultur- und Wirtschaftsgeschichte des alten Orients
  • 1915 – Die Lösung des hethitischen Problems. Ein vorläufiger Bericht
  • 1917 – Die Sprache der Hethiter, ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm. Ein Entzifferungsversuch
  • 1919 – O problému hetitském a o úkolech vědy staroorientální vůbec [Über das hethitische Problem und überhaupt die Aufgaben der altorientalischen Wissenschaft]
  • 1920 – Nové úkoly orientální archeologie [Neue Aufgaben der Orientarchäologie]
  • 1922 – Code hittite: provenant de l’Asie Mineure (vers 1350 a. v. J.-C.)
  • 1927 – V říši půlměsíce. Cesty a výkopy v Turecku [Im Reich des Halbmondes. Reisen und Grabungen in der Türkei]
  • 1927 – Chetité [Hethiter] [w:] Masarykův slovník naučný
  • 1929 – Hittites [w:] Encyclopaedia Britannica
  • 1931 – Vlastní životopis v kostce [Eigener Lebenslauf in Kürze]
  • 1933–1937 – Les Inscriptions «hittites hiéroglyphiques», essai de déchiffrement
  • 1937 – O „chettskich“ ieroglifach na stelach Tel‘-Amara
  • 1937–1938 – V pěti sovětských republikách
  • 1939 – Über die älteste Völkerwanderung und über das Problem der Protoindischen Zivilisation. Ein Versuch, die Proto-Indischen Inschriften von Mohendscho-Daro zu entziffern
  • 1940 – O nejstarším stěhování národů a o problému civilisace proto-indické [Über die älteste Völkerwanderung und über das Problem der Protoindischen Zivilisation]
  • 1940 – Vstup Přední Asie do dějin: Sumer, Akkad a Hethité [Der Einstieg Kleinasiens in die Geschichte: Sumer, Akkad und die Hethiter] [w:] Dějiny lidstva od pravěku k dnešku. Díl I. Světla východu a Hellady [Geschichte der Menschheit von der Urzeit bis heute. Teil I. Lichter des Ostens und der Hellada]
  • 1940 – Die Älteste Geschichte Vorderasiens
  • 1943 – Die Älteste Geschichte Vorderasiens und Indiens
  • 1943 – Nestaršií dějiny Přední Asie a Indie [Die Älteste Geschichte Vorderasiens und Indiens]
  • 1947 – Histoire de L’Asie antérieure de l’Indie at de la Crète. Depuis les origines jusqu’au début du second mellénaire
  • 1948 – Nestaršií dějiny Přední Asie, Indie a Kréty [Die Älteste Geschichte Vorderasiens, Indiens und Kretas]
  • 1948 – Stručný přehled mých vědeckých objevů [Kurzübersicht meiner wissenschaftlichen Entdeckungen]
  • 1953 – Ancient History of Western Asia, India and Crete

Członkostwa i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Na cześć Hroznego nazwano jedną z planetoid – (5946) Hrozný[22].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ „nun BROT werdet ihr essen, Wasser ferner werdet ihr trinken”, zob. Hrozný 1915 ↓, s. 34.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Novák 2012 ↓.
  2. ↑ a b c d e f g Churaň 1998 ↓.
  3. ↑ Hadler 2016 ↓, s. 151.
  4. ↑ Hadler 2016 ↓, s. 151–152.
  5. ↑ a b c d e f g Hadler 2016 ↓, s. 152.
  6. ↑ a b Diaz-Andreu 2007 ↓, s. 139.
  7. ↑ a b Labruto 2023 ↓, s. 65.
  8. ↑ Labruto 2023 ↓, s. 66–68.
  9. ↑ a b c Hadler 2016 ↓, s. 153.
  10. ↑ a b Labruto 2023 ↓, s. 74.
  11. ↑ Labruto 2023 ↓, s. 74–75.
  12. ↑ a b Encyclopædia Britannica ↓.
  13. ↑ Store norske leksikon ↓.
  14. ↑ a b c d e f g h i Labruto 2023 ↓, s. 75.
  15. ↑ Hadler 2016 ↓, s. 154.
  16. ↑ a b c d Hadler 2016 ↓, s. 159.
  17. ↑ Hadler 2016 ↓, s. 159–161.
  18. ↑ Hadler 2016 ↓, s. 168.
  19. ↑ Académie des inscriptions et belles-lettres ↓.
  20. ↑ Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen ↓.
  21. ↑ Store norske leksikon – Bedřich Hrozný ↓.
  22. ↑ Jet Propulsion Laboratory ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bedřich_Hrozný&oldid=74682071”