Adrenoleukodystrofia
| Synonimy |
X-ALD |
|---|---|
| Klasyfikacje | |
| ICD-11 |
5C57.1 |
| ICD-10 |
E71.3 |
| DiseasesDB | |
| OMIM | |
Adrenoleukodystrofia (choroba Siemerlinga-Creutzfeldta, ang. adrenoleukodystrophy, ALD, Siemerling-Creutzfeldt disease) – choroba uwarunkowana genetycznie dotykająca mężczyzn, o typie dziedziczenia sprzężonego z chromosomem X[1]. Za objawy choroby odpowiada mutacja w genie ABCD1 w locus Xq28[1].
Jest związana z zaburzoną peroksysomalną beta-oksydacją kwasów tłuszczowych o bardzo długich łańcuchach (ang. very long fatty acids, VLFA), co prowadzi do nagromadzenia ich w różnych narządach[1]. Z klinicznego punktu widzenia najistotniejsze jest ich gromadzenie w ośrodkowym układzie nerwowym oraz korze nadnerczy. W obrazie klinicznym dominują objawy takie jak: padaczka, ataksja, objawy niedoczynności kory nadnerczy, postępujące otępienie, nadreaktywność, głuchota, zaburzenia wzroku[2] które w najcięższych postaciach choroby pojawiają się między 5–10 rokiem życia. Stopniowe i postępujące uszkodzenie tych narządów najczęściej doprowadza do śmierci w okresie pokwitania.
Rozpoznanie
[edytuj | edytuj kod]Rozpoznanie opiera się na zebranym wywiadzie rodzinnym i stwierdzeniu podwyższonego poziomu VLCFA w surowicy krwi[1][3]. Ponadto można oznaczyć poziom VLCFA w hodowlach fibroblastów skóry i erytrocytach oraz wykonać badania molekularne (analiza mutacji w genie ABCD1)[1]. W badaniu MRI ośrodkowego układu nerwowego stwierdzane są zmiany demielinizacyjne, które w 90% przypadków obejmują płaty potyliczne i częściowo ciemieniowe wraz z płatem ciała modzelowatego[1][4].
Leczenie
[edytuj | edytuj kod]Nie ma w pełni skutecznego leczenia przyczynowego adrenoleukodystrofii[1]. W 1980 zapoczątkowano terapię dietetyczną, polegającą na ograniczeniu spożycia bardzo długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, jednakże dieta ta nie obniżyła stężenia nasyconych VLCFA w osoczu[5]. Normalizację stężenia bardzo długołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych w osoczu uzyskano, gdy połączono ograniczenie diety z doustną suplementacją trioleinianu gliceryny (GTO) i trierukanu gliceryny (GTE), prawdopodobnie poprzez hamowanie endogennego układu wydłużania kwasów tłuszczowych[6].
Archives of Neurology opublikowało w 2005 roku wyniki badań przeprowadzonych przez lekarzy z Kennedy Krieger Institute w Baltimore, które udowodniły skuteczność oleju Lorenza[7], jednakże kolejne prowadzone badania wskazywały, że olej ten nie jest skuteczny w wariantach mózgowych tej choroby, ale korzyść mogą odnieść pacjenci bezobjawowi, nosicielki genu, a także osoby chorujące na warianty niezajmujące mózgu[8]. Obecnie metoda leczenia opierająca się na diecie eliminacyjnej i przyjmowaniu oleju Lorenza jest zalecana najczęściej u chłopców między 3. a 6. rokiem życia, u których nie stwierdza się jeszcze objawów neurologicznych ani odchyleń w badaniu MRI lub gdy zmiany te są minimalne[1].
Jedyną metodą mogącą dać pełne wyleczenie pacjentów z adrenoleukodystrofią jest allogeniczna transplantacja komórek macierzystych układu krwiotwórczego, której celem jest dostarczenie choremu komórek macierzystych, które następnie przekształcają się w OUN na mikroglej, który produkuje prawidłowe białka ALDp oraz ma zdolność metabolizowania VLCFA w OUN[1][5]. Metoda ta jest stosowana u chorych z objawami bardzo wczesnego zajęcia mózgu[5]. Ze względu na to, że procedura przeszczepu w dalszym ciągu wiąże się z dużym ryzykiem powikłań, HSCT nie wykonuje się u chorych z zaawansowanymi objawami neurologicznymi, rozległą demielinizacją, a także u pacjentów bezobjawowych z prawidłowym obrazem MRI mózgowia, ponieważ nie można przewidzieć, u którego z nich rozwinie się ciężka mózgowa postać adrenoleukodystrofii[1].
W 2010 ukazały się badania nad terapią genową, w wyniku której modyfikowano wektory lentiwirusowe w celu uzyskania ekspresji ABCD1, a następnie przeszczepiano je pacjentom, stosując podobną procedurę jak w przypadku przeszczepu szpiku kostnego lub komórek macierzystych[9].
W lipcu 2021 Europejska Agencja Leków zatwierdziła preparat Skysona do terapii genowej do stosowania u dzieci i młodzieży z wczesną adrenoleukodystrofią mózgową z mutacją ABCD1 i bez dopasowanych dawców spośród rodzeństwa[10]. Jednak w październiku 2021 bluebird bio poinformowało o wycofaniu swojego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii preparatu Skysona[11].
W 2022 amerykańska Agencja Żywności i Leków wydała przyspieszoną zgodę firmie bluebird bio na terapię genową preparatem Skysona w leczeniu wczesnej, aktywnej mózgowej adrenoleukodystrofii u chłopców w wieku 4 do 17 lat[12]. Preparat ten stał się najdroższym lekiem na świecie, ponieważ koszt terapii wynosił 3 miliony dolarów[13].
Adrenomieloneuropatia
[edytuj | edytuj kod]Odmianą ALD jest adrenomieloneuropatia (AMD) czyli późna odmiana, pojawiająca się u młodych mężczyzn (przed 30 rokiem życia).
Na obraz kliniczny choroby składają się: objawy postępującego spastycznego niedowładu kończyn dolnych, ataksja móżdżkowa, upośledzenie czucia i zaburzenia zwieraczy, niedoczynność kory nadnerczy. Objawy te w początkowym stadium choroby mogą sugerować rozwój stwardnienia rozsianego, jednakże obecność podwyższonego poziomu VLFA pozwala ustalić rozpoznanie.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- film Olej Lorenza
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Jacek Morski. Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X. Objawy, diagnostyka i leczenie oraz opis przypadku. „Neurologia Dziecięca”. 22 (44), s. 44-47, 2013. ISSN 1230-3690.
- ↑ P.P. Liberski, W. Papierz, Neuropatologia Mossakowskiego, Wydawnictwo CZELEJ, 2005, s. 122 ISBN 83-89309-63-7.
- ↑ Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X. orpha.net. [dostęp 2024-01-13]. (pol.).
- ↑ Adrenoleukodystrofia mózgowa sprzężona z chromosomem X. orpha.net. [dostęp 2024-01-13]. (pol.).
- ↑ a b c Johannes Berger, Jutta Gärtner. X-linked adrenoleukodystrophy: Clinical, biochemical and pathogenetic aspects. „Biochimica et Biophysica Acta (BBA) – Molecular Cell Research”. 1763 (12), s. 1721-1732, grudzień 2006. DOI: 10.1016/j.bbamcr.2006.07.010. ISSN 0167-4889. (ang.).
- ↑ Rizzo W.B., Watkins P.A., Phillips M.W., Cranin D., Campbell B., Avigan J.. Adrenoleukodystrophy: Oleic acid lowers fibroblast saturated C22–26 fatty acids. „Neurology”. 36 (3), s. 357-361, 1986. DOI: 10.1212/wnl.36.3.357. ISSN 0028-3878. (ang.).
- ↑ Hugo W Moser i inni. Follow-up of 89 asymptomatic patients with adrenoleukodystrophy treated with Lorenzo's oil. „Archives of Neurology”. 62 (7), s. 1073-1080, lipiec 2005. DOI: 10.1001/archneur.62.7.1073. (ang.).
- ↑ Alexander Semmler, Wolfgang Köhler, Hans H Jung, Michael Weller, Michael Linnebank. Therapy of X-linked adrenoleukodystrophy. „Expert Review of Neurotherapeutics”. 8 (9), s. 1367-1379, 2008. DOI: 10.1586/14737175.8.9.1367. (ang.).
- ↑ Nathalie Cartier, Patrick Aubourg. Hematopoietic Stem Cell Transplantation and Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy in X‐Linked Adrenoleukodystrophy. „Brain Pathlogy”. 20 (4), s. 857–862, lipiec 2010. DOI: 10.1111/j.1750-3639.2010.00394.x. (ang.).
- ↑ Victoria Johnson: Skysona Gene Therapy Approved in EU for Early CALD. cgtlive.com, 29 lipca 2021. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
- ↑ Victoria Johnson: Eli-cel Gene Therapy for Early CALD to Be Withdrawn From EU, UK. cgtlive.com, 25 października 2021. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
- ↑ bluebird bio Receives FDA Accelerated Approval for SKYSONA® Gene Therapy for Early, Active Cerebral Adrenoleukodystrophy (CALD). businesswire.com, 16 września 2022. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
- ↑ Angus Liu: A $3M gene therapy: Bluebird bio breaks its own pricing record with FDA approval of Skysona. fiercepharma.com, 19 września 2022. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Adrenoleukodystrofia. Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi „Gen”. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-01)].
- Adrenoleukodystrophy; ALD w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
- Adrenoleukodystrofia mózgowa sprzężona z chromosomem X (X-CALD) w serwisie Orphanet. i Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X (X-ALD) w serwisie Orphanet [dostęp 2023-01-13].
