Świnka (herb szlachecki)

Świnka
	; Herb Świnka
Typ herbu	szlachecki
Zawołanie	Świnka
Alternatywne nazwy	Świnki
Pierwsza wzmianka	1352 (pieczęć); 1405 (zapis)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świnka – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Świnka^[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480^[2]. Świnka jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku^[3].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi kaliskiej, poznańskiej, sieradzkiej i krakowskiej^[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Świnka, należy wymienić Czackich^[4] i Mączyńskich^[5].

Świnki używali też Włodzimierz Krzyżanowski^[6] i Józef Zajączek^[7].

Opis herbu

Opis historyczny

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco^[8]:

Swynky, que caput apri manu humana retortum in campo rubeo defert. Genus Polonicum loquax et facundum.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Świnka, głowę dzika z ludzką ręką skręconą w polu czerwonym nosi. Ród polski, rozmowny i elokwentny.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego i Marcina Bielskiego, opisuje herb^[9]:

Wieprzowa głowa powinna być w polu czerwonem, której pysk ręka prawa w błękitnym rękawie rozdziera, na hełmie pół Panny większe, z warkoczem rozczesanym, pod boki obiema się rękami trzymającej (...).

Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, T. II

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco^[a]:

Na tarczy w polu czerwonym łeb czarny dzika o srebrnych kłach, pod nim ręka dzierżąca go za dolną szczękę w niebieskim rękawie.

W klejnocie kobieta w sukni czerwonej z włosami rozpuszczonymi.

Labry herbowe czerwone, podbite czernią.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

1352 – pieczęć Henryka de Buchwalt^[10]
1405 – zapiska sądowa^[1]

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz^[11].

W wyniku unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Świnków przyjęty został Andrzej Dewknotowicz (Dewknethowycz). Napis na pieczęci przywieszonej do aktu jest jednak tak niewyraźny, że nie pozwala odczytać do kogo ta pieczęć należała, a zatem kto reprezentował w Horodle ten ród^[12].

Herbowni

Z tym tematem związana jest kategoria: Świnkowie.

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)^[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla^[14] (77 nazwisk^[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Świnka. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Świnka^[15]:

Błeszyński, Bogusławski, Bratkowski.

Chajewski, Chajęcki, Cholawski, Chromecki, Czacki, Czaczkowski, Czajewski.

Danewicz, Dewknetowicz, Dewknotowicz, Dobrowolski, Dowknotowicz, Dziwosz.

Gawroński, Golski, Górka, Grabianowski, Grabonowski, Grzebski, Grzembski, Grzębski, Grzybieński, Grzymaczewski.

Horodecki.

Ikierat.

Jentkiewicz, Jeżewski, Jutrkowski, Jutrowski.

Kaczkowski, Kakanowski, Kakawski, Kamieński, Kamiński, Kania, Kaniewski, Komorowski, Krzczonanowski, Krzczonowski, Krzyżanowski.

Malborski, Mączeński, Mączyński, Michelsdorf, Mikuszewski, Monczuński.

Piotrowski, Podbrzeski, Podbrzoski, Polak, Pomarzański, Pomorzański, Porkus, Pudłowski.

Rakowski, Robaczyński, Roszkowski, Rucki.

Semisłowski, Stańczyk, Stroliński, Strzycki, Strzyski.

Świnka.

Tomisławski, Tomkiewicz, Tomkowicz.

Wepern, Wierzycki.

Zajączek, Zajączkowski, Zieleński, Zieliński, Zwysłowski.

Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwisku Braun^[16].

Odmiany

Odmiany herbu Świnka

Odmiany arystokratyczne herbu Świnka

Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków

Galeria

Fresk herbu Świnka na Zamku w Baranowie Sandomierskim
Herb śląskiego rodu Schweinichen, mającego rzekomo wspólne pokrewieństwo z przedstawicielami herbu Świnka
Świnka na ścianie budynku w Opatówku

Zobacz też

Uwagi

↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 169, ISBN 83-7391-166-9 .
↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
↑ WładysławW. Semkowicz WładysławW. (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 142 .
↑ Niesiecki 1839 ↓, s. 167–169.
↑ Niesiecki 1841a ↓, s. 316–317.
↑ MateuszM. Biskup MateuszM., Polski bohater wojny secesyjnej, [w:] Blog Biszopa [online], Onet.pl, 1 maja 2011 [dostęp 2011-05-12] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-08] .
↑ Jadwiga Nadzieja: Generał Józef Zajączek. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975, s. 506. ISBN 83-7188-003-0.
↑ JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
↑ Niesiecki 1841b ↓, s. 581–583.
↑ Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 301. ISBN 83-7391-523-0.
↑ JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
↑ O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – Ród Andrzej Dewknotowicza (Świnków). „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”. VIII, s. 142, 1926/7. Lwów.
↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
↑ ^a ^b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
↑ Łyczkowski ↓.

Bibliografia

JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27 .
KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 476 .
KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. VI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 521 .
KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 655 .
TadeuszT. Gajl TadeuszT., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .

Linki zewnętrzne

Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).

[10] Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

[Znamierowski-1] AlfredA. Znamierowski AlfredA., Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 169, ISBN 83-7391-166-9 .

[CITEREFDługosz188524-2] Długosz 1885 ↓, s. 24.

[:5213-3] WładysławW. Semkowicz WładysławW. (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 142 .

[CITEREFNiesiecki1839167–169-4] Niesiecki 1839 ↓, s. 167–169.

[CITEREFNiesiecki1841a316–317-5] Niesiecki 1841a ↓, s. 316–317.

[biszop-6] MateuszM. Biskup MateuszM., Polski bohater wojny secesyjnej, [w:] Blog Biszopa [online], Onet.pl, 1 maja 2011 [dostęp 2011-05-12] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-08] .

[7] Jadwiga Nadzieja: Generał Józef Zajączek. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975, s. 506. ISBN 83-7188-003-0.

[:0223-8] JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).

[CITEREFNiesiecki1841b581–583-9] Niesiecki 1841b ↓, s. 581–583.

[Kulikowski1-11] Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 301. ISBN 83-7391-523-0.

[:022-12] JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).

[13] O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – Ród Andrzej Dewknotowicza (Świnków). „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”. VIII, s. 142, 1926/7. Lwów.

[CITEREFDzieje_zasobuLinki_zewnętrzne-14] Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.

[CITEREFGajl2007Bibliografia-15] Gajl 2007 ↓, Bibliografia.

[CITEREFGajlLinki_zewnętrzne-16] Gajl ↓, Linki zewnętrzne.

[CITEREFŁyczkowski-17] Łyczkowski ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[a]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Herby	szlachecki mieszczański chłopski własny państwowy miejski korporacji fantazyjne mówiący
Elementy herbu	tarcza herbowa godło (figury heraldyczne, mobilia herbowe) klejnot herbowy zawój (tortillon) korona heraldyczna korona rangowa hełm heraldyczny labry ostrew płaszcz heraldyczny trzymacze heraldyczne podpory heraldyczne postument heraldyczny order herbowy dewiza herbowa zawołanie
Oznaki godności	świeckie kościelne
Inne	herbarz rola herbowa herold blazonowanie szrafowanie tynktura krzyż heraldyczny totem kamon
Działy heraldyki	heraldyka francuska (heraldyka napoleońska) heraldyka polska (heraldyka kaszubska) heraldyka brytyjska (heraldyka angielska, heraldyka szkocka) heraldyka kościelna heraldyka szachowa heraldyka fantazyjna