Łażany
50°57′29″N 16°29′12″E/50,958056 16,486667| wieś | |
 Dawny wygląd pałacu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
631[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
58-130[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DSW |
| SIMC |
0857114 |
Położenie na mapie gminy Żarów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu świdnickiego  | |
| 50°57′29″N 16°29′12″E/50,958056 16,486667[1]
| |
Łażany (niem. Laasan[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Żarów. Położona jest w rozległej dolinie w sąsiedztwie rzeki Strzegomki.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Łażany to niewielka miejscowość położona w Gminie Żarów. Wieś liczy obecnie (III 2011 r.) 631 mieszkańców, w tym: 319 kobiet (50,55% ogółu mieszkańców) i 312 mężczyzn.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś powstała pod koniec XII w.[potrzebny przypis]
Most żelazny
[edytuj | edytuj kod]
W Łażanach 30 lipca (lub 20 maja[5]) 1796 otwarto pierwszy na kontynencie europejskim (poza Wielką Brytanią[6]) most żelazny, którego konstrukcję wyprodukowano rok wcześniej (1795) w hucie w Ozimku. Most ten przetrwał prawie 150 lat, funkcjonował aż do roku 1945[7]. Istnieją dwie hipotezy dotyczące okoliczności zniszczenia mostu (zawalenie w wyniku wjazdu radzieckiego czołgu lub wysadzenie w powietrze przez Niemców cofających się przed Armią Czerwoną za linię Strzegomki). Tymczasem już przed 1939 ze względu na przestarzałą konstrukcję i ograniczoną nośność planowano przeniesienie mostu do jednego z parków we Wrocławiu.
Konstrukcję żeliwną mostu o łącznej masie 47 ton[5] zamówił w hucie „Małapanew” hrabia Niclas August von Burghaus, Graf zu Laasan-Peterwitz. Most posiadał konstrukcję jednoprzęsłową, szkieletową. Łuki miały długość 15 metrów. Całość składała się z pięciu łuków w rozstawie 1,35 metra. Elementy mostu przetransportowano do Łażan jesienią 1795, a w ciągu 10 wiosennych tygodni kolejnego roku przeprowadzono montaż. Prace nad zleceniem nadzorował hrabia Friedrich Wilhelm von Reden, a projektował (wraz z opracowaniem technologii wykonania, odlewu, transportu i montażu) John Baildon[8] Most kosztował znaczną na owe czasy kwotę 20 tysięcy złotych marek (z czego sam ustrój nośny – połowę)[5].
W związku z inauguracją mostu Niclas von Burghaus zamówił u wrocławskiego medaliera Kőniga artystyczny stempel, którym wybito następnie znaczną liczbę okolicznościowych, pamiątkowych medali ze srebra i miedzi z przedstawieniem mostu i jego podstawowych parametrów[5].
W 1995, podczas prac związanych z regulacją rzeki Strzegomki, na jej dnie odnaleziono, a następnie wydobyto części mostu o masie ok. 3 ton (barierki, płyty pomostów, dźwigary łukowe, belki gzymsowe). Kolejne elementy mostu (o masie 5 t) wydobyto w 2003 i złożono w Żarowie, udaremniając próby wywiezienia jego elementów przez złomiarzy.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[9]:
- kościół filialny pw. Bożego Ciała, z XIII w., 1569 r.
- zespół pałacowy:
- ruiny pałacu z początku XVIII w., zbudowanego na planie czworokąta z wewnętrznym dziedzińcem, powstał na miejscu dawnego zamku wodnego, którego początki sięgają XIV wieku.
- park, z początku XIX w.
Kamieniołom granodiorytu w Łażanach
[edytuj | edytuj kod]Ok. 500 m na północ od wsi znajduje się kopalnia Łażany II. Zakład eksploatuje złoże zlokalizowane w obrębie granitoidowego masywu Strzegom-Sobótka. W kamieniołomie na potrzeby produkcji kruszyw budowlanych wydobywa się średniokrystaliczny granodioryt hornblendowo-biotytowy, któremu w mniejszych ilościach towarzyszy drobnokrystaliczny tonalit augitowo-hornblendowo-biotytowy[10][11]. Ponadto w obrębie granodiorytów stwierdzono porwaki (ksenolity) skał osłony masywu - hornfelsy, skały węglanowe (wapienie krystaliczne, marmury) oraz skały wapniowo-krzemianowe (skarny)[10][12]. W 2019 roku w kopalni "Łażany II" dokonano ciekawego odkrycia mineralogicznego[13]. W obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego (MgAl
2O
4) – minerału z grupy tlenków. Odkrycie w kopalni Łażany II jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej[14]. Do chwili odkrycia spinel właściwy w Polsce był znany jedynie z osadów rzecznych, np. w osadach Izery na Hali Izerskiej czy Kaczawy w Złotoryi.[15]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 72006
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 702 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b c d Głomb Józef: Most przez stary Kanał Kłodnicki w Gliwicach, w: „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, tom III, Gliwice 1990, s. 120.
- ↑ Pierwszy w ogóle most żelazny w historii (Iron Bridge) zbudowano w 1779 r. nad rzeką Severn w miejscowości Ironbridge w hrabstwie Shropshire w Walii.
- ↑ Mosty i wiadukty, Kolekcja Nasza Polska tom 48, De Agostini W-wa 2012.
- ↑ 220 rocznica budowy mostu żelaznego na Strzegomce. fundacjatb.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-16)]..
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 172. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ a b Majerowicz A. (1966) Granitoidy z Łażan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Archiwum Mineralogiczne, vol 26, nr 1–2, str. 339–375
- ↑ Turniak K.,Mazur S., Domańska-Siuda J., Szuszkiewicz A. (2014)SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe, Lithos, vol. 208–209, str. 415–429
- ↑ Majerowicz A., Mierzejewski M. (1995) Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84. tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzego-–Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84.
- ↑ Spinel z Łażan koło ŻarowaAGATOWCY [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
- ↑ Żaba J. Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf SA, Chorzów, 2014, str. 418–419
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
- Majerowicz A. (1966) Granitoidy z Łażan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Archiwum Mineralogiczne, vol 26, nr 1–2, str. 339–375
- Majerowicz A., Mierzejewski M. (1995) Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84.
- Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 33.
- Turniak K.,Mazur S., Domańska-Siuda J., Szuszkiewicz A. (2014)SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe, Lithos, vol. 208–209, str. 415–429
- Żaba J. Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf SA, Chorzów, 2014, str. 418–419
