Przejdź do zawartości

Čičmany

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Čičmany
Ilustracja
Drewniany, zdobiony dom
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Słowacja

Kraj

 żyliński

Powiat

Żylina

Starosta

Natália Dubnicayová[1]

Powierzchnia

25,61[2] km²

Wysokość

645[3] m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


121[4]
4,74[5] os./km²

Nr kierunkowy

+421 41[3]

Kod pocztowy

013 17[3]

Tablice rejestracyjne

ZA

Położenie na mapie kraju żylińskiego
Mapa konturowa kraju żylińskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Čičmany”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Čičmany”
Ziemia48°57′21″N 18°31′00″E/48,955833 18,516667
Strona internetowa

Čičmany (węg. Csicsmány, niem. Zimmermannshau) – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju żylińskim, w powiecie Żylina.

Wieś jest ośrodkiem narciarskim, posiada kilka wyciągów orczykowych. W miejscowości znajdują się także: barokowy kościół, dwór oraz skansen architektury ludowej (Skansen w Čičmanach), funkcjonujący od 1977 roku jako oddział Muzeum Regionu Poważskiego w Żylinie (Považské múzeum v Žiline), a utworzony ze względu na unikatową zabudowę wsi, którą tworzą dekorowane białymi wzorami drewniane domy[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Čičmany to stara wieś, wzmiankowana jako Cziczman już z 1272 r.[7][8] Rozwijała się systematycznie, w 1784 r. miała 126 domów i 1275 mieszkańców, którzy zajmowali się głównie hodowlą owiec i wyrobem bryndzy. W sezonie część z nich wędrowała na do prac polowych na Nizinę Naddunajską. W zimie mężczyźni zajmowali się pracą w lasach. Zajmowano się różnymi rzemiosłami, m.in. powszechnie produkowano po chałupach słynne cziczmańskie papucie, rozprowadzane później na targach i jarmarkach w rozległej okolicy, aż po Żylinę[9].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z dnia 31 grudnia 2016, wieś zamieszkiwało 131 osób, w tym 68 kobiet i 63 mężczyzn[potrzebny przypis].

W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[10]:

Budownictwo

[edytuj | edytuj kod]

Projekt čičmańskiego gospodarstwa stworzył na wystawę w Pradze (1895) Dušan Jurkovič, on także opracował projekty budynków po pożarze wsi w 1921 roku.

Zespół 136 domów w Čičmanach objęto w latach 70. XX wieku opieką konserwatorską ze względu na tradycyjne techniki budowy oraz unikatową białą ornamentykę ścian. Ustna tradycja przekazuje, że sposobu na uniknięcie nagrzewania się domów poprzez malowanie ich na biało wapnem, nauczyli mieszkańców w XIV wieku bułgarscy osadnicy[11]. Inne uzasadnienia celu i symboliki wzorów odnoszą się m.in. do powiązania ich z lokalnym strojem ludowym oraz do zabiegów apotropeicznych stosowanych przez Słowian także w budownictwie[12].

Po wielu pożarach i współcześnie dokonywanych zmianach w zabudowie wsi, ostatecznie od wdrożenia ochrony, najstarsze budynki mają nie więcej niż 200 lat. W kilku z nich znajdują się ekspozycje muzealne prezentujące etnografię tego regionu, jest też księgarnia i sklepiki z pamiątkami; reszta to budynki prywatne możliwe do oglądania tylko z zewnątrz[6].

Budynki (wybór)

[edytuj | edytuj kod]
  • Dom Radena (nr 137) – rekonstrukcja po pożarze w latach 50. XX wieku; muzeum
  • Dom Ondreja Gregora – pocz. XX wieku
  • Dom Jokľovce (nieistniejący) – do 1937 we wsi, przewieziony następnie do Pragi, gdzie wkrótce spłonął.

Ornamentyka

[edytuj | edytuj kod]

W XIX wieku białym osadem wapiennym lub gliną malowano ściany oszczędnie – geometryczne wzory pojawiały się przede wszystkim w narożnikach, gdzie belki łączyły się ze sobą[13]. Prawdopodobnie łączyły w sobie funkcję praktyczną (zmniejszenie nagrzewania się ścian) i ochronną (symbole miały chronić przed nieszczęściem)[14].

Obecnie wzory mają swoje korzenie w zmianach jakie zaszły we wzornictwie po wielkim pożarze wsi w 1921 roku i bardziej nawiązują do haftów w tradycyjnym stroju čičmańskim[15]. Jeśli ornamenty bledną, są przemalowywane przez gospodynie. Bardzo rzadko używa się też do dekoracji wapna ze względu na dostępność i wytrzymałość farb lateksowych.

O wzornictwie na domach w Čičmanach – Alexandra Štaffenová z Muzeum Regionu Poważskiego w Żylinie

W czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Londynie 2012, reprezentacja Słowacji jako motyw przewodni swoich strojów, gadżetów itp., wybrała właśnie stylizowany ornament z budownictwa w Čičmanach[16].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-30]. (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 25,61S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
  3. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
  5. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
  6. a b Zuzana Beňušková, Kultúrne krásy Slovenska, 2010, s. 35, ISBN 978-80-89226-84-9.
  7. Základné údaje. [w:] Strona oficjalna wsi [on-line]. [dostęp 2017-10-31]. (słow.).
  8. Čičmany - História. [w:] E-OBCE.sk [on-line]. TERRA GRATA. [dostęp 2017-10-30]. (słow.).
  9. Mirosław J. Barański: Strážov [w:] "Gazeta górska" nr 1 (114), wiosna 2021, s. 44-49
  10. Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2011-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-10)]. (ang.).
  11. Cicmany – chałupy malowane na biało | Ciekawe Miejsca – Internetowy Przewodnik Turystyczny [online], www.ciekawe-miejsca.net [dostęp 2017-10-05] (pol.).
  12. Ornament, [w:] Encyklopédia ľudovej kultúry Slovenska, t. 1, 1995, ISBN 80-224-0234-6.
  13. Polska Sztuka Ludowa, wyd. nr 6, t. 8, 1954, s. 383.
  14. Roman Reinfuss, Malowane zręby chałup wiejskich, „Polska Sztuka Ludowa”, t. 3, z.7-8, 1949, s. 200-219.
  15. L. Zúbeková, J. Kudjak, Krásou žiť: ľudový odev v Čičmanoch, Ľudovo-umelecké Čičmany, 2016.
  16. Azet.sk, Čičmany v Londýne: Vzory z dreveníc vraj chránia pred zlými silami, „aktuality.sk” [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-05] (słow.).