Przejdź do zawartości

Dikdik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dikdik
Madoqua
Ogilby, 1837[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – dikdik sawannowy (M. kirkii)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

antylopy

Plemię

Antilopini

Rodzaj

dikdik

Typ nomenklatoryczny

Antilope saltiana Desmarest, 1816

Synonimy
Gatunki

8 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Dikdik[4] (Madoqua) – rodzaj ssaków kopytnych z podrodziny antylop (Antilopinae) w rodzinie wołowatych (Bovidae). Pierwsze ślady pobytu antylopy na Ziemi szacuje się na okres 3,5 mln lat temu, kiedy to w północnej Tanzanii w jednym z wykopalisk w Laetoli natrafiono na ślady zostawiane w popiele wyrzucanym przez wulkan. Znaleziono tam też ich odchody, tzw. koprolity w postaci skamieniałych kulek.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce Południowej oraz Wschodniej (Etiopia, Somalia, Kenia, Tanzania, Namibia, Angola)[5][6][7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Należą do najmniejszych antylop. Długość ciała 47,5–69 cm, długość ogona 2,5–8 cm, długość ucha 6–8,6 cm, wysokość w kłębie 32–43 cm; masa ciała 2,1–9,1 kg (samice są nieco cięższe i większe od samców)[6][8]. Są często porównywane wielkością do zająca. Zdarza się, że padają ofiarą drapieżnych ptaków. Sierść ma kolor szaro-brązowy w górnych i prawie biały w dolnych partiach. Samce mają krótkie, szpiczaste różki. Nazwa dikdik pochodzi od dźwięku, który wydają, gdy są zaniepokojone.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1837 roku irlandzki przyrodnik William Ogilby w artykule poświęconym rodzajom przeżuwaczy opublikowanym na łamach Proceedings of the Zoological Society of London[1]. Na gatunek typowy Ogilby wyznaczył (oryginalne oznaczenie) dikdika żwawego (M. saltiana).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Madoqua: amh. mĕdaqqwa rodzima nazwa z Etiopii dla dikdików[9][10].
  • Rhynchotragus: gr. ῥυγχος rhunkhos ‘pysk’; τραγος tragos ‘kozioł’[2]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Madoqua guentheri O. Thomas, 1894.
  • Praemadoqua: łac. prae ‘przed’; rodzaj Madoqua Ogilby, 1837[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Praemadoqua avifluminis Dietrich, 1950.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Liczba gatunków w obrębie Madoqua jest przedmiotem dyskusji; Mammals of the World[7] wymienia cztery (guentheri, kirkii, piacentinii, saltiana), Mammals Diversity Database[12] siedem (cavendishi, damarensis, guentheri, kirkii, piacentinii, saltiana i thomasi), All the Mammals of the World[8] osiem (cavendishi, damarensis, guentheri, hindei, kirkii, piacentinii, saltiana i thomasi), Handbook of the Mammals of the World[6] i Illustrated Checklist of the Mammals of the World[5] dwanaście (cavendishi, damarensis, guentheri, hararensis, hindei, kirkii, lawrancei, phillipsi, piacentinii, saltiana, swaynei i thomasi), natomiast Ungulate Taxonomy[13] trzynaście (cavendishi, damarensis, guentheri, hararensis, hindei, kirkii, lawrancei, phillipsi, piacentinii, saltiana, smithii, swaynei i thomasi); tutaj lista występujących współcześnie gatunków za Mammals Diversity Database[12]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[4] Podgatunki[6][5][8] Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8] Podstawowe wymiary[6][8][a] Status
IUCN[14]
Madoqua saltiana (Desmarest, 1816) dikdik żwawy 5 podgatunków Półwysep Somalijski (Etiopia, Erytrea, Dżibuti i Somalia), marginalnie w południowo-wschodnim Sudanie (na południe od rzeki Atbara); być może północno-wschodnia Kenia DC: 52–67 cm
DO: 3,5–8 cm
MC: 2,3–3 kg
 LC 
Madoqua piacentinii Drake-Brockman, 1911 dikdik srebrzysty gatunek monotypowy Somalia (znany z kilku miejsc na środkowym wybrzeżu, niemal tak daleko na południe jak rzeka Uebi Szebelie; rozmieszczenie wydaje się być sporadyczne) DC: około 47 cm
DO: około 3,7 cm
MC: około 2,1 kg
 DD 
Madoqua thomasi (O. Neumann, 1905) dikdik tanzański gatunek monotypowy Tanzania (od Mwanza, Olduvai i jeziora Manyara do Kondoa, Dodoma, Bugogo, Irangi i Tabora) brak danych  NE 
Madoqua kirkii (Günther, 1880) dikdik sawannowy gatunek monotypowy północno-wschodnia Kenia od północnego Ewaso Ng’iro do wybrzeża Lamu, na północ do Somalii (do Mogadiszu), prawdopodobnie na wschód i północ od rzeki Tana (lub rzeki Athi) DC: około 63 cm
DO: brak danych
MC: około 9,1 kg
 LC 
Madoqua cavendishi O. Thomas, 1898 dikdik płochy 2 podgatunki południowo-wschodnia i południowo-zachodnia Kenia oraz północna i północno-wschodnia Tanzania brak danych  NE 
Madoqua guentheri O. Thomas, 1894 dikdik drobny 2 podgatunki południowo-wschodni Sudan Południowy (na wschód od prowincji Nil Biały), północno-wschodnia Uganda, północna Kenia, południowa i południowo-wschodnia Etiopia oraz Somalia (z wyjątkiem regionów przybrzeżnych) DC: 50–68 cm
DO: 2–5 cm
MC: 3,5–4,6 kg
 LC 
Madoqua damarensis (Günther, 1880) dikdik namibijski gatunek monotypowy południowo-zachodnia Angola, północno-zachodnia i północna Namibia, na południe aż do gór Brukkaros na 25°50′ S DC: 58–69 cm
DO: 3,2–5,6 cm
MC: 4,6–5,5 kg
 NE 

Kategorie IUCN:  LC gatunek najmniejszej troski,  DD gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z czwartorzędu dzisiejszej Tanazanii[3]:

  1. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b W. Ogilby. On the generic characters of Ruminants. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 137, 1836. (ang.). 
  2. a b O.R. Neumann. Über neue Antilopen-Arten. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1905, s. 88, 1905. (niem.). 
  3. a b W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 34, 1950. (niem.). 
  4. a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 178, 179. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 342. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  6. a b c d e f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 653–656. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  7. a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Madoqua. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).
  8. a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 609–610. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  9. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 396, 1904. (ang.). 
  10. Madoqua. Oxford Living Dictionares. [dostęp 2018-02-15]. (ang.).
  11. E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 206. (ang.).
  12. a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-27]. (ang.).
  13. C. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2011, s. 176–179. ISBN 978-1421400938. (ang.).
  14. Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-27]. (ang.).