Rzeź niewiniątek

Rzeź niewiniątek autorstwa Rubensa.

Rzeź niewiniątek – termin określający historię opisaną w Ewangelii Mateusza – wymordowanie chłopców do lat dwóch z Betlejem i okolicy na polecenie Heroda Wielkiego. Ten ostatni, dowiedziawszy się o narodzinach w Betlejem nowego króla żydowskiego, chciał w ten sposób zabezpieczyć się przed ewentualnym konkurentem. Wobec milczenia pozostałych Ewangelii kanonicznych oraz Józefa Flawiusza część badaczy kwestionuje historyczność tego wydarzenia.

Przekaz biblijny

Rzeź niewiniątek na obrazie Cornelisa van Haarlema (1590)

Wśród czterech Ewangelii kanonicznych tylko Ewangelia według Mateusza opowiada o rzezi niewiniątek. Ewangelia według Marka oraz Ewangelia według Jana zaczynają swoją narrację dopiero od chrztu Jezusa Chrystusa w Jordanie, gdy miał ok. 30 lat. Mateusz pisał, że gdy Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy, zapytali Heroda Wielkiego, gdzie jest nowo narodzony król żydowski. Herod, zasięgnąwszy rady uczonych w Piśmie, skierował ich do Betlejem, mówiąc, by donieśli mu potem, aby i on mógł oddać pokłon. Mędrcy jednak inną drogą powrócili do swojej ziemi:

Wtedy Herod widząc, że go Mędrcy zawiedli, wpadł w straszny gniew. Posłał [oprawców] do Betlejem i całej okolicy i kazał pozabijać wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch, stosownie do czasu, o którym się dowiedział od Mędrców. Wtedy spełniły się słowa proroka Jeremiasza: Krzyk usłyszano w Rama, płacz i jęk wielki. Rachel opłakuje swe dzieci i nie chce utulić się w żalu, bo ich już nie ma.

Inne przekazy

Pierwsza pewna wzmianka autora niechrześcijańskiego o rzezi niewiniątek pochodzi od Makrobiusza (ok. 395–436), w swoich Saturnaliach pisał: Dowiedziawszy się, że pośród małych dzieci, które kazał w Syrii zamordować Herod, znalazł się też synek Heroda, robiąc aluzję do żydowskiego zwyczaju powstrzymywania się od wieprzowiny, powiedział August: Lepiej być wieprzem Heroda niż jego synem. Jako że ponury żart Augusta nie pojawia się u Mateusza i Józefa Flawiusza, wydaje się, że Makrobiusz czerpał informacje z innego źródła. Napisał on swoje dzieło po łacinie, ale August prawdopodobnie wypowiedział zdanie w grece ze względu na zachodzącą grę słów: „wolę być Heroda wieprzem (hus) niż Heroda synem (huios)”. Niektórzy historycy uważają, że judaistyczny pseudoepigraf Wniebowzięcie Mojżesza, powstały na początku I wieku n.e., czyni aluzję do rzezi niewiniątek.

Liczba zamordowanych

Mateusz nie przekazał liczby zamordowanych chłopców. Późniejsze przekazy starały się wyolbrzymić ich ilość – Hieronim ogólnikowo na wiele tysięcy (multa parvulorum milia), greckie synaksaria określają liczbę zamordowanych na 14 tysięcy, syryjskie przekazy – na 61 tysięcy, a martyrologium Usuarda – 144 tysiące.

Marie-Joseph Lagrange, francuski biblista, wysunął hipotezę, że zamordowanych chłopców było około dwudziestu, do czego skłania się literatura przedmiotu. Giuseppe Ricciotti szacował liczbę pomordowanych niemowląt na od 20 do 25. Daniel-Rops uważał, że nie mogło być ich więcej niż ok. trzydziestu pięciu. Największą liczbę wśród współczesnych historyków podawał Eugeniusz Dąbrowski, który szacował liczbę pomordowanych niemowląt na ok. 80 osób.

Określenie i kult

Zamordowanych w rzezi niewiniątek nazywano początkowo chłopcami, małymi chłopcami (pueri, parvuli, infantes). Ambroży nazwał ich bimuli. Później większą popularnością zaczęły cieszyć się określenia Infantes i Innocentes; to ostatnie tłumaczono na język polski jako „Niewiniątka”. Jednak ten termin został wyparty przez nazwę „Młodziankowie”.

O kulcie pomordowanych pisali już Ireneusz i Cyprian z Kartaginy. Do kalendarzy liturgicznych Młodziankowie zostali wprowadzeni w V wieku. W Konstantynopolu czczono ich 19 grudnia, w Syrii 23 września, na Zachodzie 28 grudnia, a wśród Ormian – w poniedziałek po drugiej niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego. W kalendarzach mozarabskich pojawiała się też data 8 stycznia.

W literaturze

Rzeź niewiniątek autorstwa Guido Reni (1612)

Adam Mickiewicz w trzeciej części Dziadów do pomordowanych Młodzianków porównywał wileńską młodzież prześladowaną przez carskich oprawców.

Obraz Pietera Bruegla starszego przedstawiający to wydarzenie stał się inspiracją dla utworu Jacka Kaczmarskiego „Rzeź niewiniątek” z cyklu „Raj”.

Zobacz też

• data narodzin Jezusa Chrystusa
• Spis Kwiryniusza
• Trzej Królowie
• Gwiazda Betlejemska
• Świętych Młodzianków

Bibliografia

• Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 4, Kraków 2000, szpalta 319-320.
• Jan Lewandowski, „Rzeź niewiniątek” w Mt 2,16-18