Przejdź do zawartości

Tramwaje w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Metalloviec (dyskusja | edycje) o 16:57, 30 paź 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 30 paź 2024, była oparta na tej wersji.
Tramwaje w Warszawie
tramwaj
Ilustracja
Tramwaje Pesa Swing na moście Poniatowskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Lokalizacja

Warszawa

Organizator

ZTM

Operator

Tramwaje Warszawskie

Liczba linii

dzienne: 22[1]

Lata funkcjonowania

od 1866

Infrastruktura
Schemat sieci
Mapa sieci tramwajowej (animowana mapa konstrukcji linii)
Długość sieci

324,8 (12.2023)[2]

Rozstaw szyn

1435 mm
1525 mm (do 1950)

Napięcie zasilania

600 V DC

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tramwaje w Warszawie – system tramwajowy działający jako jeden z elementów komunikacji miejskiej, w Warszawie. Pierwsza linia tramwaju konnego została uruchomiona w 1866 r., zaś obecnie eksploatacją sieci tramwajowej oraz świadczeniem usług przewozowych zajmują się Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o., wydzielone 1 marca 1994 z Miejskich Zakładów Komunikacyjnych (MZK).

W 2023 roku Tramwaje Warszawskie posiadały 772 wagony tramwajowe[3], a łączna długość linii tramwajowych wynosiła 324,8 km[2].

Historia

Tramwaje konne

Tramwaj konny na terenie zajezdni na Woli (ok. 1906−1907)
Logo warszawskich tramwajów elektrycznych z 1908 przedstawiające herb miasta z Syreną pod koroną z muru, z uskrzydlonym kołem (symbol komunikacji szynowej) i wiązką promieni (symbolizujących elektryczność) pod tarczą herbową

Historia warszawskich tramwajów zaczęła się 11 grudnia 1866, wraz z otwarciem 6-kilometrowej linii tramwajów konnych (zwanej Żelazną Drogą Konną[4]) łączącej Dworzec Wiedeński z Dworcem Petersburskim (późniejszym Dworcem Wileńskim) i nowo zbudowanym Dworcem Terespolskim (Dworcem Wschodnim). Linia została wybudowana przez Główne Towarzystwo Dróg Żelaznych Rosyjskich. Trasa prowadziła przez ul. Marszałkowską, ul. Królewską (z odgałęzieniem od placu Grzybowskiego), Krakowskim Przedmieściem, placem Zamkowym, mostem Kierbedzia do ul. Targowej z odgałęzieniami w ul. Kijowskiej.

Tramwaj konny zabierał ok. 30 pasażerów[5].

Towarzystwo Belgijskie

W latach 70. XIX w. magistrat postanowił stworzyć własną sieć tramwajową i w 1881 r. wybudowana została przez belgijską spółkę Société Générale de Tramways Varsoviens pierwsza miejska linia tramwajowa, od początku przeznaczona do przewozu pasażerów po mieście, biegnąca ul. Nalewki – ul. Świętojerską – ul. Długą – ul. Wąską – Podwalem – Krakowskim Przedmieściem (na odcinku Królewska – Nowy Zjazd obok tramwaju kolejowego) – Nowym Światem – Al. Ujazdowskimi – Bagatelą do rogatek Mokotowskich. Cała trasa, oddana do użytku 18 października 1881, była jednotorowa, a tramwaje kursowały na niej w godzinach 7:30 – 22:00. 1 listopada 1881 linię wydłużono o odcinek Muranów – Powązki (przez ul. Dziką). Miesiąc później otworzono odcinek w ul. Bielańskiej (między Nalewkami a pl. Teatralnym), a w 1882 r. tory na ul. Senatorskiej. Uruchomienie tramwajów konnych spotkało się z powszechnym uznaniem mieszkańców[6].

Roboty przy zakładaniu trakcji tramwajów elektrycznych przy rogu Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich w 1907 roku[7]
Elektrownia tramwajowa przy ul. Przyokopowej

W następnych latach Towarzystwo Belgijskie rozwijało swoją sieć, m.in. w 1882 r. przejęło tramwaj kolejowy, który utracił pierwotne znaczenie po wybudowaniu w 1875 r. kolei obwodowej wraz z mostem przy Cytadeli. W 1883 r. wprowadzono projekt reorganizacji stworzony przez Władysława T. Kisiel-Kiślańskiego, a sam pomysłodawca został prezesem tramwajów konnych do czasu ich przejęcia przez miasto (w 1898). Pod koniec 1883 sieć tramwajowa w Warszawie miała 22 km długości i 80 tramwajów obsługujących 11 linii. W latach 1886–1890 powstała trasa w Al. Jerozolimskich między ul. Marszałkowską a Nowym Światem.

W 1899 cała sieć, licząca w tym czasie 30 km i 234 tramwaje obsługujące 17 linii, została wykupiona przez miasto. Została ona następnie wydzierżawiona prywatnej spółce założonej przez kilku arystokratów za roczną opłatę w wysokości 0,5 mln rubli[5]. Prezesem przedsiębiorstwa został łódzki aptekarz Maurycy Spokorny.

Na początku XX wieku miasto powierzyło spółce „Siemens & Halske” zastąpienie trakcji konnej tramwajem elektrycznym, kierownictwo tej operacji powierzono prezesowi Spokornemu (który przez kolejne osiem lat pełnił funkcję prezesa tramwajów elektrycznych).

Tramwaje elektryczne

Bilet imienny okresowy I klasy z 1917 roku
Mapa sieci przed 1939 (wersja interaktywna)
Pierwszy tramwaj po wojnie na Pradze, ul. Kawęczyńska, 20 czerwca 1945

7 lutego 1908 uruchomiono − w związku z przeprowadzanymi jazdami próbnymi tramwajów elektrycznych − Elektrownię Tramwajów Miejskich[8].

 Osobny artykuł: Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie.

26 marca 1908 po mszy w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, uroczystej procesji, poświęceniu wozów tramwajowych na pl. Krasińskich i przecięciu wstęgi, o godzinie 9:35 pierwszy tramwaj elektryczny prowadzony przez inż. Boulangera wyruszył na trasę: pl. Krasińskich – ul. Miodowa − ul. Krakowskie Przedmieście − ul. Królewska − ul. Marszałkowska − pl. Unii Lubelskiej (linia została oznaczona numerem 3)[9]. Przejechał nią w ciągu 25 minut[9]. Wzdłuż trasy zgromadziły się tysiące mieszkańców miasta[9].

Logo tramwajów przedstawiało herb miasta z Syreną pod koroną z muru[10]. Pod tarczą herbową umieszczono uskrzydlone koło (symbol komunikacji szynowej) oraz wiązkę promieni (symbolizujących elektryczność)[10]. Wizerunki Syreny umieszczano także na zajezdniach tramwajowych, nazywanych w tamtym czasie remizami[10].

Liczba pasażerów wzrosła z 42 mln w 1908 do 76 mln w 1911[11].

Okres międzywojenny

24 lipca 1919 Zarząd Miejski powołał przedsiębiorstwo Tramwaje Miejskie m.st. Warszawy. 31 grudnia 1921 uruchomiono pierwszą linię nocną na trasie pl. Zbawiciela – pl. Teatralny. W marcu 1925 oddano do eksploatacji remizę „Praga” przy ul. Kawęczyńskiej[12].

W pierwszych dniach obrony miasta we wrześniu 1939 roku komunikacja tramwajowa funkcjonowała normalnie[13]. Tramwaje stanęły 6 września, przede wszystkim wskutek uszkodzeń sieci górnej[14][13]. Komunikacja tramwajowa została częściowo przywrócona 8 września, jednak tylko na kilka godzin, gdyż naloty Luftwaffe i ostrzał artyleryjski uszkodziły elektrownię tramwajową i tory[15][13]. Niektóre unieruchomione na ulicach tramwaje zostały wykorzystane do budowy barykad i zostały uszkodzone w czasie walk[13].

Okres okupacji niemieckiej

W czasie obrony Warszawy zniszczeniu uległo 80% sieci trakcyjnej, w wielu miejscach wybuchy bomb powyrywały szyny, a całe odcinki torowisk zostały zasypane gruzem[16]. Z 398 wozów silnikowych do użytku nadawało się 160[16].

Komunikacja tramwajowa została uruchomiona 18 października 1939[17]. Pod koniec 1939 funkcjonowało 11 linii tramwajowych[17]. W czerwcu 1940 eksploatowano 90 km torów (76% stanu przedwojennego)[18]. We wrześniu 1940 wykorzystywano już 635 wozów tramwajowych; liczba pasażerów była wyższa niż przed wojną, gdyż tramwaje musiały zastąpić taksówki, autobusy, samochody prywatne i dużą część dorożek[18]. W czasie okupacji w tramwajach panował bardzo duży tłok; pasażerowie jeździli na stopniach, buforach i zderzakach[19]. Z uwagi na konieczność ograniczenia zużycia energii elektrycznej w wozach motorowych zablokowano wyższe biegi (po „czwórce“) i przerzedzono przystanki tramwajowe[19].

We wrześniu 1940 wprowadzono specjalne oznaczenia wagonów tramwajowych przeznaczonych wyłącznie dla Żydów[19]. 1 lipca 1941 utworzono przedsiębiorstwo „Städtische Verkehrsbetriebe Warschau”, które zajęło się eksploatacją linii tramwajowych. Od września 1940 do końca okupacji przednie platformy i przednie części wozów motorowych były przeznaczone wyłącznie dla Niemców[20]. Polacy musieli wsiadać i wysiadać tylnymi wejściami, co utrudniło ruch pasażerów na przystankach[20].

Po utworzeniu getta w listopadzie 1940 trzy linie tramwajowe przeznaczono wyłącznie dla Żydów; w lutym 1941 w miejscu zlikwidowanych linii w dzielnicy zamkniętej uruchomiono jedną linię oznaczoną niebieską Gwiazdą Dawida[19]. Kilka linii przejeżdżało przez getto tranzytem nie zatrzymując się na przystankach[19].

W kwietniu 1942 uruchomiono linię „0” wyłącznie dla Niemców[20]. W sierpniu 1942 w tramwajach zaczęto zatrudniać kobiety konduktorki[19].

Okres powojenny

Przed wybuchem powstania warszawskiego eksploatowano 186 wozów tramwajowych. Spowodowane było to zarówno zniszczeniami wojennymi, brakiem części zamiennych, jak i polityką okupanta.

W trakcie powstania zniszczono lub wywieziono 590 wozów tramwajowych, zniszczono 3 podstacje, elektrownię, 5 zajezdni i warsztaty[21]. Tory zostały uszkodzone w ok. 450 miejscach na łącznej długości 12,85 km toru pojedynczego, a sieć trakcyjna została zniszczona w 80%[22]. W wielu miejscach tory zostały zasypane gruzami zburzonych budynków[22]. Wojnę przetrwało ok. 200 wozów tramwajowych[23].

Tramwaj linii „8” z „gronami” („winogronami”)[24][25] pasażerów wiszących na pomostach przy drzwiach wjeżdżający na most Poniatowskiego (po 1945). Widoczna na fotografii jazda na buforze z tyłu wozu była z kolei nazwana jazdą na „cycku”[26][25]

Po wyzwoleniu we wrześniu 1944 prawobrzeżnej Warszawy spod okupacji niemieckiej przystąpiono do odbudowy sieci tramwajowej[22]. 20 czerwca 1945 uruchomiono pierwszą po wojnie linię tramwajową nr „1”, łączącą ul. Kawęczyńską z ul. Wiatraczną[27]. Do sierpnia kursowało już pięć linii. We wrześniu tego samego roku po uruchomieniu podstacji na Szczęśliwicach ruszyła pierwsza po lewobrzeżnej stronie miasta linia tramwajowa na Ochocie pomiędzy Okęciem a placem Starynkiewicza, a do końca roku dalszych pięć[21]. W grudniu 1945 w mieście funkcjonowało 11 linii tramwajowych obsługiwanych przez 47 wozów silnikowych i 49 doczepnych[28].

Pod koniec 1945 podjęto decyzję o przekuciu torów tramwajowych z rozstawu 1525 mm (rosyjski) na 1435 mm[29], co związane było z tym, że tramwaje dla Warszawy pochodziły z Berlina (rewindykowano 67 sztuk nieodebranych przez Warszawę z fabryk w Gdańsku i na Śląsku przed wybuchem wojny) i Wrocławia (ofiarowano 60 sztuk). Planowano normalizację rozstawów w Polsce. Prace rozpoczęto od peryferii miasta (Mokotów, Boernerowo, Koło, Żoliborz)[21]. Zakończyły się w 1950[30]. Decyzja o zmianie rozstawu torów umożliwiła przystąpienie do budowy w Konstalu w Chorzowie nowego typu wozów silnikowych oznaczonego symbolem „N”[30].

W lipcu 1946 w stołecznych tramwajach rozpoczęło pracę 20 kobiet-konduktorek[31]. W tym okresie uruchomiono wtedy zajezdnię „Żoliborz” przy ul. Słowackiego. 22 lipca 1946 r. pod wiaduktem mostu Poniatowskiego uruchomiono prowizoryczną zajezdnię „Solec”[32], która istniała do 1961 r.[33] Obsługiwała ona linie Powiśla (zjazd ul. Książęcą z placu Trzech Krzyży). 18 maja 1948 zlikwidowano zajezdnię „Rakowiec”. 10 września 1955 uruchomiono zajezdnię „Mokotów” oraz zlikwidowano zajezdnię „Puławska”[34]. 30 czerwca 1963 uruchomiono zajezdnię „Północ” oraz zlikwidowano zajezdnię „Żoliborz”.

W kwietniu 1947 roku wprowadzono obowiązkowe kolejki do tramwajów[35]. W marcu 1948 po raz pierwszy po wojnie uruchomiono tramwaje nocne[36].

W okresie powojennym następowało konsekwentne wydzielanie torowisk tramwajowych z jezdni, co usprawniło ruch. Dokonano też pewnych likwidacji wynikających z przebudowy zburzonego miasta, jak np. linii w Al. Ujazdowskich, zastąpionej trolejbusem, czy na Nowym Świecie i Krakowskim Przedmieściu, a także pętli na pl. Trzech Krzyży i zjazdu ul. Książęcą na Powiśle. We wrześniu 1973, w związku z budową Wisłostrady[37], została zlikwidowana linia tramwajowa do Wilanowa biegnąca ulicami Goworka, Spacerową, Gagarina (odcinek otwarty roku 1957, zamiast zjazdu ul. Książęcą z placu Trzech Krzyży), Czerniakowską, Powsińską i Wiertniczą. Był to trzeci szlak miejskiego transportu szynowego biegnący w to miejsce. Zastąpiła ona linię wąskotorowej kolei wilanowskiej.

W 1974 po raz pierwszy w Warszawie liczba pasażerów autobusów była większa, niż liczba pasażerów tramwajów[38].

W 1987 doszło na skrzyżowaniu ulic Wolskiej i Młynarskiej do katastrofy tramwajowej, w której zginęło 7 osób oraz było wielu rannych.

 Osobny artykuł: Katastrofa tramwajowa w Warszawie (1987).

Teraźniejszość

 Osobny artykuł: Tramwaje Warszawskie.

W latach 1980–2009 otwarto jedynie trzy odcinki tras tramwajowych, wszystkie związane z obecną dzielnicą Bemowo. 1 sierpnia 1992 roku otwarta została budowana przez 13 lat linia Cmentarz Wolski – Osiedle Górczewska, o długości ok. 4 km trasy dwutorowej. 1 marca 1994 z Miejskich Zakładów Komunikacyjnych wyłoniono spółkę zajmującą się prowadzeniem komunikacji tramwajowej na terenie miasta Warszawy, Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o.

31 sierpnia 1997 otwarto linię tramwajową z Koła na Nowe Bemowo. Budowa obejmowała ok. 2 km nowej trasy dwutorowej, ok. 900 m drugiego toru na istniejącej trasie do Boernerowa oraz pętlę tramwajową „Nowe Bemowo” (wyposażoną w dwa tory peronowe i jeden tor odstawczy).

21 grudnia 2005 pierwszy raz po torach wzdłuż ul. Powstańców Śląskich i al. Reymonta pojechał tramwaj specjalnej linii „P”, zaś od 2 stycznia 2006 regularnie kursują po nich linie zwykłe. Jest to pierwsza trasa tramwajowa w Warszawie z zastosowanym torowiskiem trawiastym (na części odcinka) i bezwzględnym priorytetem w ruchu dla tramwajów, a także pierwsza inwestycja tramwajowa współfinansowana z funduszy Unii Europejskiej. Trasa liczy ok. 1,9 km długości, a w ramach jej budowy przebudowano pętlę Piaski oraz pętlę Nowe Bemowo (dodatkowy tor peronowy z wyjazdem w stronę północną).

Przedwojenne tory tramwajowe na Krakowskim Przedmieściu, wydobyte spod asfaltu w czasie remontu w 2007 i zdemontowane

Od 16 czerwca 2007 w związku z rozpoczęciem generalnego remontu torowiska zmieniła się organizacja ruchu tramwajowego w rejonie mostu Poniatowskiego i Alej Jerozolimskich. Utrudnienia z tym związane trwały do 1 października 2007. Remont był elementem projektu modernizacji trasy tramwajowej od pętli Banacha do pętli Gocławek, współfinansowanej ze środków Unii Europejskiej.

W dniu 26 marca 2008 tramwaje elektryczne obchodziły stulecie istnienia. W tym samym roku rozpoczęto modernizację trasy tramwajowej od pętli Cm. Wolski do Dworca Wileńskiego. W ramach prac wykonany m.in. został pierwszy odcinek torowiska z dopuszczonym ruchem liniowym autobusów (od placu Bankowego do ul. Jagiellońskiej). W ramach tych prac, w 2008 r., zamknięty był dla ruchu tramwajowego fragment ul. Wolskiej, natomiast w 2009 w związku z licznymi pracami na trasie W-Z przez dłuższy czas tramwaje nie kursowały na odcinku od placu Bankowego do Dworca Wileńskiego, a także czasowo na pobliskich odcinkach, w tym na trasach prostopadłych (ulice Marszałkowska – Andersa, aleja Jana Pawła II, ulica Okopowa–Towarowa), gdzie również wymiennie prowadzone były remonty. W sierpniu 2010 ogłoszono przetarg na zaprojektowanie i budowę łącznika w ciągu ulicy Powstańców Śląskich od ul. Górczewskiej do Radiowej[39]. Łącznik ten, liczący 1,5 km i przebiegający od przystanku Bemowo-Ratusz (obecnie Metro Bemowo) do przystanku Radiowa, został otwarty 14 lutego 2015[40].

W fazie projektowania znajdował się odcinek trasy tramwajowej na Tarchominie wzdłuż ulic Projektowanej i Światowida; odcinek na Trasie Mostu Północnego został zbudowany w ramach przetargu prowadzonego przez Zarząd Miejskich Inwestycji Drogowych w Warszawie, jako jeden z elementów trasy mostowej. W dniu 21 stycznia 2013 nastąpiło otwarcie pierwszego etapu trasy tramwajowej na Tarchomin. Uruchomiono obsługiwaną dwukierunkowymi tramwajami SWING Duo linię numer 2, kursującą między krańcami Metro Młociny i Stare Świdry. W dniu 24 grudnia 2014 przedłużono linię od przystanku Stare Świdry do pętli Tarchomin Kościelny, gdzie początkowo dojeżdżała tylko linia numer 2, następnie skierowano tam również linię numer 17 (przeniesiono pętlę z Metra Młociny). W dniu 27 lutego 2017 r. otwarto kolejne przedłużenie linii 2 na Tarchominie o 1,5 km do przystanku Nowodwory. Ze względu na brak pętli trasa obsługiwana jest wagonami dwukierunkowymi Pesa Jazz.

W 2019 na terenie zajezdni Mokotów otwarto Izbę Tradycji Tramwajów Warszawskich[41]. 5 maja 2020 podpisano umowę na projekt i budowę linii tramwajowej wzdłuż ulicy Gagarina wraz z kolektorem kanalizacyjnym Mokotowskim Bis pod jezdnią ulicy[42].

4 września 2021 roku linię na Białołęce wydłużono o 1,3 km od krańca Nowodwory wzdłuż ulicy Światowida do pętli Winnica, położonej po wschodniej stronie skrzyżowania z ulicą Dionizosa. Skierowano tam linie 2 i 17. Nowa pętla została przystosowana do obsługi także pojazdów jednostronnych[43]. W 2021 roku na 60% skrzyżowań, przez które przejeżdżały tramwaje, działała tzw. zielona fala (system wykrywa nadjeżdżający tramwaj i przełącza sygnalizację na skrzyżowaniu tak, aby nie czekał na zmianę świateł)[44]. Planowane było dalsze zwiększanie ilości skrzyżowań z tzw. zieloną falą.

29 marca 2022 podpisano umowę na budowę linii tramwajowej do Wilanowa, obejmującą odbudowę torowiska wzdłuż ulic Goworka i Spacerowej oraz budowę nowej linii wzdłuż ulic Belwederskiej, Sobieskiego i al. Rzeczypospolitej wraz z odgałęzieniem wzdłuż ulicy św. Bonifacego na Stegnach, a także połączenie trasy z budowaną w ramach oddzielnego kontraktu linią wzdłuż ulicy Gagarina[45]. Budowana była również nowa zajezdnia tramwajowa na Annopolu, która miała obsługiwać m.in. nowe tramwaje marki Hyundai[46]. Tramwaje Warszawskie planowały kolejne inwestycje m.in. do Dworca Zachodniego, wzdłuż ulic Rakowieckiej i Bitwy Warszawskiej 1920 roku, na Gocław, wzdłuż ulicy Modlińskiej oraz tzw. trasę na Zieloną Białołękę, jednak z powodu braku pieniędzy zostały one odłożone w czasie[47].

W październiku 2023 roku podpisano umowę na budowę linii tramwajowej wzdłuż ulicy Rakowieckiej na odcinku pomiędzy ulicą Puławską a aleją Niepodległości o długości ok. 1 km[48]. W lutym 2024 roku podpisano umowę na budowę linii tramwajowej wzdłuż ulicy Bitwy Warszawskiej 1920 r. do dworca Warszawa Zachodnia o długości ok. 1,6 km[49].

5 marca 2024 roku została oddana do użytku nowo wybudowana trasa tramwajowa wzdłuż ulicy Kasprzaka na odcinku pomiędzy ulicami Skierniewicką i Wolską, wraz z umieszczoną w wykopie tramwajową częścią przebudowanego wolskiego węzła komunikacyjnego znajdującego się u zbiegu ulic Kasprzaka, Wolskiej i Redutowej[50]. Natomiast 25 marca zostało oddane do użytku zmodernizowane torowisko wzdłuż ulicy Wolskiej na odcinku pomiędzy ulicami Elekcyjną i Kasprzaka, które zostało przeniesione z północnej strony drogi na pas rozdzielający jezdnie[51][52].

14 maja 2024 roku został oddany do użytku nowy odcinek linii tramwajowej o długości ok. 2 km od ulicy Puławskiej, wzdłuż ulic Goworka, Spacerowej i Gagarina do krańca Sielce. Był to pierwszy udostępniony do ruchu odcinek w ramach budowanej trasy do Wilanowa[53]. 29 października 2024 roku oddano do użytku kolejną, najdłuższą część trasy do Wilanowa od ulicy Spacerowej, wzdłuż ulic Belwederskiej, Jana III Sobieskiego i alei Rzeczypospolitej do Miasteczka Wilanów[54]. Tego samego dnia rozpoczęła się też eksploatacja zajezdni R-5 Annopol[55].

Linie tramwajowe

Oznaczenia linii tramwajowych

Numer Przeznaczenie Liczba linii Uwagi
1 – 39 Linie zwykłe 26 Kursują codziennie w godzinach od około 4:00 do około 0:00. Wyjątkiem jest linia 36 która jest obsługiwana taborem zabytkowym, w okresie od pierwszego weekendu maja do ostatniego weekendu czerwca jeździ tylko w soboty, niedziele i dni wolne od pracy co oznacza, że można zakwalifikować ją częściowo do linii okresowej. Linia 25 kursuje wyłącznie w dni powszednie
40-49 Linie okresowe - Kursują tylko w wybrane dni tygodnia i/lub godziny
50-59 Zakres wolny - Dawniej zakres ten przeznaczony był dla trolejbusów, obecnie dla nocnych linii tramwajowych
60-69 Zakres wolny - Dawniej zakres przeznaczony dla trolejbusów
70-79 Linie zastępcze i uzupełniające - Uruchamiane na specjalne okoliczności lub na czas remontów oraz wyłączeń z ruchu na danym odcinku komunikacji szynowej
80-99 Zakres wolny -
Cx Linie cmentarne - Kursują jedynie w okresie dnia Wszystkich Świętych, zapewniając dojazd do stołecznych nekropolii

Uruchamiane są także linie specjalne obsługiwane taborem zabytkowym, np.:
D na Dzień Dziecka
W na Wielkanoc, 1 Sierpnia, Walentynki
M na Mikołajki
T jako atrakcja turystyczna

Układ linii tramwajowych

Stan na 29 października 2024 roku

Linia Trasa Częstotliwość
[min] 		Uwagi Schemat
1 (Żerań Wschodni) Annopol ↔ (Pl. Narutowicza) ↔ Banacha
Annopol – Rembielińska – Matki Teresy z Kalkuty – Odrowąża – rondo Żaba – Starzyńskiego – most Gdański – Słomińskiego – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – Okopowa – Towarowa – rondo Daszyńskiego – Towarowa – plac Zawiszy – Grójecka – plac Narutowicza – Grójecka – Banacha 		powszednie: 4/6
wolne: 7-8 		Dodatkowe kursy na trasach: Annopol ↔ Plac Narutowicza lub Żerań Wschodni ↔ Plac Narutowicza.
2 Winnica ↔ (Tarchomin Kościelny) ↔ Metro Młociny
Światowida – Trakt Nadwiślański – Kuklińskiego – most Skłodowskiej-Curie – Zgrupowania AK „Kampinos” 		powszednie: 4/6 (2/6)
wolne: 7-8 		W godzinach szczytu dodatkowe kursy na skróconej trasie: Tarchomin Kościelny ↔ Metro Młociny.
3 Annopol ↔ Gocławek
Annopol – Rembielińska – Matki Teresy z Kalkuty – Odrowąża – rondo Żaba – 11 Listopada – Targowa – plac Wileński – Targowa – Zamoyskiego – Grochowska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
4 Wyścigi ↔ Żerań Wschodni
Puławska – plac Zbawiciela – Marszałkowska – rondo Dmowskiego – Marszałkowska – plac Bankowy – aleja Solidarności – most Śląsko-Dąbrowski – aleja Solidarności – Jagiellońska – Ratuszowa – Targowa – 11 Listopada – rondo Żaba – Odrowąża – Matki Teresy z Kalkuty – Rembielińska – Annopol 		powszednie: 8/12
wolne: 15
6 Gocławek ↔ Metro Młociny
Grochowska – Zamoyskiego – Targowa – plac Wileński – Targowa – Ratuszowa – Jagiellońska – Starzyńskiego – most Gdański – Słomińskiego – Międzyparkowa – Andersa – Mickiewicza – plac Inwalidów – Mickiewicza – plac Wilsona – Słowackiego – Marymoncka – Zgrupowania AK „Kampinos” 		powszednie: 8/12
wolne: 15
7 Kawęczyńska-Bazylika ↔ P+R Aleja Krakowska
Kawęczyńska – Kijowska – Targowa – aleja Zieleniecka – aleja Poniatowskiego – most Poniatowskiego – Aleje Jerozolimskie – rondo Dmowskiego – Aleje Jerozolimskie – plac Zawiszy – Grójecka – plac Narutowicza – Grójecka – aleja Krakowska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
9 Gocławek ↔ (Wiatraczna) ↔ P+R Aleja Krakowska
Grochowska – aleja Waszyngtona – aleja Poniatowskiego – most Poniatowskiego – Aleje Jerozolimskie – rondo Dmowskiego – Aleje Jerozolimskie – plac Zawiszy – Grójecka – plac Narutowicza – Grójecka – aleja Krakowska 		powszednie: 4/12 (4/6)
wolne: 15 (7-8) 		Poza godzinami szczytu co drugi kurs wykonywany jest na skróconej trasie: Wiatraczna ↔ P+R Aleja Krakowska.
10 Osiedle Górczewska ↔ Wyścigi
Górczewska - Powstańców Śląskich - Połczyńska - Wolska – Kasprzaka – Prosta – aleja Jana Pawła II – Chałubińskiego – aleja Niepodległości – Nowowiejska – plac Politechniki – Nowowiejska – plac Zbawiciela – Marszałkowska – plac Unii Lubelskiej – Puławska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
11 Sielce ↔ Cmentarz Wolski ↔ (Nowe Bemowo)
Gagarina - Spacerowa - Goworka - Puławska - Marszałkowska - Nowowiejska - al. Niepodległości - Chałubińskiego - al. Jana Pawła II - Prosta - Kasprzaka - Wolska 		powszednie: 8/12
wolne: 15 		w dni powszednie w godzinach szczytu kursuje na trasie wydłużonej do Nowego Bemowa
13 Kawęczyńska-Bazylika ↔ Cm. Wolski
Kawęczyńska – Kijowska – Targowa – plac Wileński – aleja Solidarności – most Śląsko-Dąbrowski – aleja Solidarności – Wolska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
14 Banacha ↔ Miasteczko Wilanów
Banacha – Grójecka – pl.Narutowicza – Filtrowa – Krzywickiego – Nowowiejska – Marszałkowska – Puławska – Goworka – Spacerowa – Belwederska – Sobieskiego – al. Rzeczypospolitej 		powszednie: 8/12
wolne: 15
15 Marymont-Potok ↔ P+R Aleja Krakowska
Mickiewicza – plac Wilsona – Mickiewicza – plac Inwalidów – Mickiewicza – Andersa – plac Bankowy – Marszałkowska – rondo Dmowskiego – Marszałkowska – plac Konstytucji – Marszałkowska – plac Zbawiciela – Nowowiejska – plac Politechniki – Nowowiejska – Krzywickiego – Filtrowa – plac Narutowicza – Grójecka – aleja Krakowska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
16 Piaski ↔ (Muranowska) ↔ Miasteczko Wilanów
Broniewskiego - al. Jana Pawła II - Stawki - Andersa - Marszałkowska - Puławska - Goworka - Spacerowa - Belwederska - Sobieskiego - al. Rzeczypospolitej 		powszednie: 8/12
wolne: 15 		Co drugi kurs na skróconej trasie: Muranowska ↔ Miasteczko Wilanów
17 Winnica ↔ (Metro Marymont) ↔ PKP Służewiec
Światowida – Trakt Nadwiślański – Kuklińskiego – Most Skłodowskiej-Curie – Marymoncka – Słowackiego – Popiełuszki – aleja Jana Pawła II – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – aleja Jana Pawła II – rondo ONZ – aleja Jana Pawła II – Chałubińskiego – aleja Niepodległości – Rakowiecka – Boboli – Wołoska – Marynarska 		powszednie: 8/12 (4/6)
wolne: 15 (7-8) 		Podstawowa trasa: Winnica ↔ PKP Służewiec. Co drugi kurs na skróconej trasie: Metro Marymont ↔ PKP Służewiec. Niektóre kursy na trasie PKP Służewiec ↔ Tarchomin Kościelny
18 Żerań FSO ↔ PKP Służewiec
Jagiellońska – Starzyńskiego – most Gdański – Słomińskiego – Międzyparkowa – Andersa – plac Bankowy – Marszałkowska – rondo Dmowskiego – Marszałkowska – plac Konstytucji – Marszałkowska – plac Zbawiciela – Marszałkowska – plac Unii Lubelskiej – Puławska – Woronicza – Wołoska – Marynarska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
20 Boernerowo ↔ Żerań FSO
Kaliskiego – Dywizjonu 303 – Obozowa – Młynarska – aleja Solidarności – most Śląsko-Dąbrowski – aleja Solidarności – plac Wileński – Targowa – Ratuszowa – Jagiellońska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
22 Wiatraczna ↔ Piaski
Grochowska – Zamoyskiego – aleja Zieleniecka – aleja Poniatowskiego – most Poniatowskiego – Aleje Jerozolimskie – rondo Dmowskiego – Aleje Jerozolimskie – plac Zawiszy – Towarowa – rondo Daszyńskiego – Towarowa – Okopowa – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – aleja Jana Pawła II – Broniewskiego 		powszednie: 8/12
wolne: 15
23 Czynszowa ↔ Nowe Bemowo
Czynszowa – Stalowa (powrót: Stalowa – Środkowa – Wileńska – Czynszowa) – 11 Listopada – Targowa – Ratuszowa – Jagiellońska – aleja Solidarności – most Śląsko-Dąbrowski – aleja Solidarności – Młynarska – Obozowa – Dywizjonu 303 – Radiowa – Powstańców Śląskich 		powszednie: 8/12
wolne: 15
24 Gocławek ↔ Nowe Bemowo
Grochowska – aleja Waszyngtona – aleja Poniatowskiego – most Poniatowskiego – Aleje Jerozolimskie – rondo Dmowskiego – Aleje Jerozolimskie – plac Zawiszy – Towarowa – rondo Daszyńskiego – Towarowa – Okopowa – aleja Solidarności – Młynarska – Obozowa – Dywizjonu 303 – Radiowa – Powstańców Śląskich 		powszednie: 8/12
wolne: 15
25 Annopol ↔ Banacha
Annopol – Rembielińska – Matki Teresy z Kalkuty – Odrowąża – rondo Żaba – 11 Listopada – Targowa – plac Wileński – Targowa – aleja Zieleniecka – aleja Poniatowskiego – most Poniatowskiego – Aleje Jerozolimskie – rondo Dmowskiego – Aleje Jerozolimskie – plac Zawiszy – Grójecka – plac Narutowicza – Grójecka – Banacha 		powszednie: 8/12
wolne: brak 		Kursuje tylko w dni powszednie
26 Metro Młociny ↔ Wiatraczna
Nocznickiego - Wólczyńska - al. Reymonta - Powstańców Śląskich - Połczyńska - Wolska – aleja Solidarności – most Śląsko-Dąbrowski – aleja Solidarności – plac Wileński – Targowa – Zamoyskiego – Grochowska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
27 Cmentarz Wolski ↔ Metro Marymont
Wolska – aleja Solidarności – Okopowa – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – aleja Jana Pawła II – Popiełuszki 		powszednie: 8/12
wolne: 15
28 Dw. Wschodni (Kijowska) ↔ Os.Górczewska
Kijowska – Targowa – plac Wileński – Targowa – Ratuszowa – Jagiellońska – Starzyńskiego – most Gdański – Słomińskiego – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – aleja Jana Pawła II – Broniewskiego – aleja Reymonta – Powstańców Śląskich – Górczewska 		powszednie: 8/12
wolne: 15
31 Metro Wierzbno ↔ PKP Służewiec
Woronicza – Wołoska – Marynarska 		powszednie: 3/6
wolne: 10-12
33 Kielecka ↔ Metro Młociny
Rakowiecka – aleja Niepodległości – Chałubińskiego – aleja Jana Pawła II – rondo ONZ – aleja Jana Pawła II – rondo Zgrupowania AK „Radosław” – aleja Jana Pawła II – Broniewskiego – Wólczyńska – Nocznickiego 		powszednie: 4/6
wolne: 7-8 		W godzinach szczytu co drugi kurs skrócony do pętli Piaski

Pętle i krańce

Pętla osiedle Górczewska
Pętla PKP Służewiec
Pętla Wyścigi

Zestawienie zawiera istniejące pętle oraz rozjazdy, na których tramwaje dwukierunkowe mogą zmieniać kierunek jazdy.

Nazwa Lokalizacja Typ Linie Schemat Zdjęcie Liczba torów postojowych
Aleja Zieleniecka al. Zieleniecka / ul. Zamoyskiego Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Aleja Zieleniecka”. 2
Annopol ul. Annopol / ul. Wenecka Pętla 1, 3, 25 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Annopol” i „Toruńska”. 4
Banacha ul. Banacha / ul. Pawińskiego Pętla 1, 14, 25 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Banacha”. 3 + 1 tor odstawczy
Boernerowo ul. Kaliskiego / ul. Westerplatte Pętla 20 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Boernerowo”. 1
Cmentarz Wolski ul. Fort Wola / ul. Wolska Pętla 11, 13, 27 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Cmentarz Wolski” i „Fort Wola”. 3
Czynszowa ul. Czynszowa / ul. Równa Kryterium uliczne 23 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Czynszowa”. 2
Dworzec Wschodni (Kijowska) ul. Kijowska / al. Tysiąclecia Pętla 28 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Dworzec Wschodni (Kijowska)”. 1
Gocławek ul. Grochowska / ul. Olszynki Grochowskiej Pętla 3, 6, 9, 24 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Gocławek”. 3
Kawęczyńska-Bazylika ul. Kawęczyńska / ul. Otwocka Pętla 7, 13 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Kawęczyńska-Bazylika”. 2
Kielecka ul. Rakowiecka / ul. Łowicka Pętla 33 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Kielecka” i „Rakowiecka-Sanktuarium”. 1
Koło ul. Dywizjonu 303 / ul. Księcia Janusza Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Koło”. 3
Marymont-Potok ul. Mickiewicza / ul. Potocka Pętla 15 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Marymont-Potok”. 2
Metro Marymont ul. Słowackiego / ul. Potocka Pętla 17 (kursy skrócone), 27 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Metro Marymont”. 3
Metro Młociny ul. Nocznickiego / ul. Kasprowicza Pętla 2, 6, 26, 33 6
Metro Wierzbno ul. Woronicza / al. Niepodległości Rozjazd 31 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Metro Wierzbno” i „Wielicka”. 1
Metro Wilanowska ul. Puławska / al. Niepodległości Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Metro Wilanowska”. 2
Miasteczko Wilanów al. Rzeczypospolitej / ul. Branickiego Terminal krańcowy

Terminal czołowy

14, 16 3
Muranowska ul. Stawki Rozjazd 16 (kursy skrócone) brak
Nowe Bemowo ul. Powstańców Śląskich / ul. Oławska Pętla 11 (kursy wydłużone), 23, 24 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Nowe Bemowo”. 3
Osiedle Górczewska ul. Górczewska / ul. Doroszewskiego Pętla 10, 28 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Osiedle Górczewska”. 5
P+R Aleja Krakowska al. Krakowska / ul. Malownicza Pętla 7, 9, 15 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „P+R Aleja Krakowska”. 3
Piaski ul. Galla Anonima / ul. Broniewskiego Pętla 16, 22 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Piaski”. 2
PKP Służewiec ul. Marynarska / ul. Suwak Pętla 17, 18, 31 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „PKP Służewiec”. 3
Plac Narutowicza ul. Grójecka / ul. Filtrowa Pętla 1 (kursy skrócone), 36 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Plac Narutowicza”. 4
Plac Starynkiewicza ul. Lindleya / ul. Nowogrodzka Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Plac Starynkiewicza”. 2
Sielce ul. Gagarina / ul. Czerniakowska / al. Polski Walczącej Terminal krańcowy 11 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Sielce”. 2
Ratuszowa-ZOO ul. Jagiellońska / ul. Ratuszowa Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Ratuszowa-Zoo”. 2
Rondo Daszyńskiego ul. Prosta / ul. Towarowa Rozjazd brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Rondo Daszyńskiego”. brak
Tarchomin Kościelny ul. Światowida / ul. Mehoffera Pętla 2 (kursy skrócone),

17 (kursy skrócone)

Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Tarchomin Kościelny” i „Mehoffera”. 2
Twardowska ul. Marymoncka / ul. Twardowska Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Twardowska”. 1
Wiatraczna ul. Grochowska / al. Stanów Zjednoczonych / al. Waszyngtona Pętla 9 (kursy skrócone), 22, 26 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Wiatraczna”. 4
Winnica ul. Światowida / ul. Dionizoza Pętla i terminal czołowy 2, 17 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Winnica”. 1 przelotowy

2 odstawcze

Woronicza ul. Woronicza / ul. Marzanny Pętla brak Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Woronicza”. 1
Wyścigi ul. Puławska / ul. Rzymowskiego Pętla 4, 10 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Wyścigi”. 3
Żerań FSO ul. Jagiellońska / ul. Toruńska Pętla 18, 20 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespołach przystankowych „Żerań FSO” i „EC Żerań”. 3
Żerań Wschodni ul. Annopol / ul. Daniszewska Pętla 1(kursy wydłużone), 4 Schemat rozmieszczenia przystanków w zespole przystankowym „Żerań Wschodni”. 3

Cała sieć przystosowana jest do obsługi taboru jednokierunkowego, umożliwiając tramwajom zawracanie za pomocą pętli. Do 23 grudnia 2014 wyjątkiem był kraniec Stare Świdry, który jako jedyny przystosowany był do obsługi wyłącznie tramwajów dwukierunkowych – zastosowane zostały tam rozjazdy nakładkowe. Po wydłużeniu trasy tramwajowej do pętli Tarchomin Kościelny rozjazd został zdemontowany. W kolejnych latach, wraz ze wzrostem udziału taboru dwukierunkowego, na sieci zaczęto instalować stałe rozjazdy między torami. Znajdują się one na ulicy Prostej (kraniec Rondo Daszyńskiego) oraz na ulicy Woronicza (kraniec Metro Wierzbno). W najbliższych latach planowana jest budowa kolejnych. Oprócz tego rozjazdy nakładkowe są regularnie wykorzystywane przy okazji remontów i wyłączeń fragmentów sieci tramwajowej z ruchu lub rozbudowy sieci – na ulicy Światowida (kraniec Nowodwory) oraz na ulicy Marynarskiej (kraniec Domaniewska).

Za pętle mogą posłużyć także zajezdnie, na terenie których tramwaj zawraca bez zatrzymania się (pierwszy i ostatni przystanek ma przed zajezdnią). Takie rozwiązanie było stosowane na przykład przy budowie Trasy Mostu Północnego, kiedy to linia nr 5 zawracała na terenie zajezdni Żoliborz.

Tabor

Pesa Jazz Duo wjeżdża na przystanek Plac Politechniki
Pesa Swing Duo na linii 2
Pesa 120N na linii 9 w trasie na Okęcie
Konstal 116Na/1 na linii 2 mija pętlę Annopol. Był to jeden z pierwszych niskopodłogowych tramwajów w Warszawie
Konstal 105Na za Mostem Poniatowskiego

Tramwaje niskopodłogowe[56]

Ilustracja Typ Producent Eksploatacja w Warszawie od Niska podłoga

przewóz osób na wózkach 

Liczba wagonów
142N Hyundai Rotem 2023 100% 20[57]
141N Hyundai Rotem 2022 100% 18[57]
140N Hyundai Rotem 2021[58] 100% 85[59][60]
134N[61] Pesa 2015[62] 100% 30
128N[63][64] Pesa 2014 100% 50
120Na Duo[65] Pesa 2012 100% 6
120Na Pesa 2010 100% 180
120N Pesa 2007 100% 15
116Na/3[66] Konstal 2018 (rok modernizacji) 61% 2
116Na/1 Konstal 1999 61% 25
116Na Konstal 1999 61% 2
112N Konstal 1996 24% 1
Razem: 434
Udział składów niskowejściowych i niskopodłogowych: 71,2%

Tramwaje wysokopodłogowe[56]

Ilustracja Typ Producent Eksploatacja w Warszawie od Liczba wagonów Liczba składów
123N HCP 2007 30 15
105N2k/2000 Konstal 2001 62 31
105N2k Konstal 1995–2001 43 20 + 3 odstawione
105Nm Konstal 1996–1997 14 7
105Nf Konstal 1994 44 22
105Nb/e Konstal 1994 4 2
105Ne Konstal 1993–1994 18 9
105Ng Konstal 1993 2 1
105Nb Konstal 1992–1993 4 2
105Ni Konstal 1992 28 14
105Na Konstal 1984 93 46 + 1 odstawiony
Razem: 342 169 + 4 odstawione

Tramwaje zabytkowe[67][68]

Ilustracja Typ Producent Rok produkcji Numery inwentarzowe Uwagi
A Falkenried[69] 1906 43
C Lilpop, Rau i Loewenstein 1925 257
Lw Linke-Hoffman Werke 1925 541
W Warsztaty Główne (Zakład Naprawy Tramwajów) 1928 2204
K Gdańska Fabryka Wagonów 1940 403-1[70]
Wspólnota Interesów Katowice 1940 445
Wspólnota Interesów Katowice 1940 446
Gdańska Fabryka Wagonów 1940 2400 Oficjalnie wagon historyczny, jednak nadal używany jako gospodarczy.
Gdańska Fabryka Wagonów 1940 3909 Dawny gospodarczy o nr S-9, ma zostać przywrócony do stanu, w jakim wagony tego typu kursowały w Berlinie.
N Konstal 1949 607
Konstal 1953 716
Konstal 1951 734[71]
Konstal 1955 775 W styczniu 2011 r. sprowadzony z Bielska-Białej, oczekuje na remont.
4NJ Konstal 1957 838
4N1 Konstal 1961 873
ND Sanowag 1951 1620
Konstal 1955 1727 W trakcie remontu.
4ND Konstal 1961 1811
4EGTW Credé 1956 205 Oczekuje na remont.
13N Konstal 1959 503
13N Konstal 1967 407
13NS Konstal 1968 534 Oczekuje na remont.
13N Konstal 1968 535 Dawny 13NSD, w latach 1996–2018 nr 588. Oczekuje na remont.
Konstal 1968 642
Konstal 1969 795
13N Konstal 1969 821+818
102N Konstal 1969 5
102Na Konstal 1971 42 Oczekuje na remont.
105Na[72] Konstal 1975 1000
105Na[72] Konstal 1975 1001
105Na Konstal 1990 1006 Wagon promocyjny[73]
105Na Konstal 1988 1252+1251 Skład przywrócony do stanu z lat 80., nadal jednak eksploatowany na zwykłych liniach.

Tramwaje wycofane z eksploatacji[74]

Ilustracja Typ Producent Lata produkcji Lata eksploatacji liniowej w Warszawie Numery taborowe Uwagi
wagony silnikowe
A Falkenried (1-12, 14-112, 114-132, 203, 204)

MAN (133-202)

1906-1912 1908-1958 1-12, 14-112, 114-204
B Falkenried 1914 1914-1953 205-212, 214-240
C Lilpop, Rau i Loewenstein 1925 1925-1956 241-270
D Zieleniewski 1925-1926 1925-1966 271-310
E Lilpop, Rau i Loewenstein 1928 1928-1955 311, 312, 314-321
F Gdańska Fabryka Wagonów (322-347)

Lilpop, Rau i Loewenstein (348-370)

1929-1930 1929-1968 322-370
G Scemia 1932 1933-1944 371
H Wspólnota Interesów Katowice 1936-1937 1936-1968 372-390
J Wspólnota Interesów Katowice 1938 1938-1968 391-402
? Zakład Budowy Maszyn Mytishchi 1911-1913 1943-1944 1-6[75][76] Dwa wagony silnikowe ściągnięte w 1943 r. przez Niemców z Pskowa z przeznaczeniem do obsługi linii dla pracowników Ostbahnu. Posiadały malowanie kremowo-zielone. Losy wagonów po wybuchu Powstania Warszawskiego są nieznane[76].
H Zakład Budowy Maszyn Mytishchi/UKWZ 1930-1934 1943-1944 Cztery wagony silnikowe ściągnięte w 1943 r. przez Niemców z Pskowa z przeznaczeniem do obsługi linii dla pracowników Ostbahnu. Posiadały malowanie kremowo-zielone. Po wojnie jeden z nich przebudowano na doczepny typu M, losy pozostałych są nieznane[76].
K Gdańska Fabryka Wagonów (403-420)

Wspólnota Interesów Katowice (421-453)

1940 1946-1975 403-453 Do 1945 roku wagony kursowały w Berlinie.
L Falkenried 1901 1946-1955 500-525 Sprowadzone z Wrocławia.

Wagon nr 500 to był wagon-żłobek, kursował w latach 1949–1958.[77]

Lw Linke-Hoffman Werke 1925-1929 1949-1968 526-540 Sprowadzone z Wrocławia.

Obecny wagon zabytkowy o nr 541 nigdy nie kursował liniowo w Warszawie, w latach 90. został sprowadzony z Wrocławia i nadano mu nr 541.[78]

N Konstal 1949-1956 1949-1969 601-816, 818-822
4N Konstal 1956-1961 1956-1969 817, 823-837, 839-878
4Nj Konstal 1957 1957-1966 838
PN Zakład Naprawy Tramwajów 1962-1963 1962-1970 0-601 – 0-611 Zbudowane na bazie wagonów N i ND.
Tatra T1 ČKD 1955 1956-1968 501, 502
13N Konstal 1959-1969 1961-2012 1-500, 503-840[79] [80]
105N Konstal 1975-1976 1975-1993 1000-1099 W latach 1982–1993 większość wagonów przebudowano na 105Na.
wagony doczepne
P1 ? 1923-1924 1923-1936 ? Przebudowane z wagonów konnych, powstało 13 sztuk[81].
P2 Györ 1908 1908-1932 1003-1007 Przebudowane z wagonów konnych.
P3 Györ 1908 1908-?[82] 1001, 1002, 1008-1010 Przebudowane z wagonów konnych.
P4 Falkenried 1908 1908-1952/1956 1011, 1012, 1014-1021
P5 Györ 1908-1909 1908-1950 1022-1040 Przebudowane z wagonów konnych.
P6 Falkenried (1041-1064)

MAN (1065-1080)

1909, 1913 1909-1955/1957 1041-1080
P7 Gostyński 1922-1923 1922-1950 1081-1100
P8 Breda 1924 1924-1952/1956 1101-1112, 1114-1116
P9 Ateliers Metalurgiques Nivelles (1117-1131)

Usines Ragheno Malines (1132-1146)

1924-1925 1924-1952/1956 1117-1146
P10 Zakłady Ostrowieckie (1147-1206)

Zieleniewski (1207-1212, 1214-1237)

1926 1926-1962 1147-1212, 1214-1237
P11 Gdańska Fabryka Wagonów 1928 1928-1966 1238-1243
P12 Zieleniewski 1929 1929-1955 1244-1257
P13 Warsztaty Główne (Zakład Naprawy Tramwajów) 1929 1929-1942/1944 1258
P14 Lilpop, Rau i Loewenstein 1929-1930 1929-1968 1259-1298
P15 Gdańska Fabryka Wagonów (1299-1303, 1339-1366)

Lilpop, Rau i Loewenstein (1304-1308) Wspólnota Interesów Katowice (1309-1338)

1932-1940 1932-1975 1299-1366
P16 Carl Weyer 1911 1941-1950 1601-1619 Sprowadzone z Düsseldorfu.
P17(I) Warsztaty Główne (Zakład Naprawy Tramwajów) 1943-1944 1943-1944 1700-170x[83] Przebudowane z nadwozi autobusów marek Zawrat i Chevrolet.
P17(II) Linke-Hoffman Werke ? 1946-1956 1401-1435 Sprowadzone z Wrocławia.

Tramwaje z tej grupy to w rzeczywistości były cztery różne rodzaje wagonów, oznaczone wspólnym typem.

P18 Lowa 1950-1951 1951-1954 1800-1815
M Zakład Budowy Maszyn Mytishchi/UKWZ ? 1943-ok.1950 1081[84] Jedyny ocalały po wojnie spośród czterech wagonów doczepnych ściągniętych w 1943 r. przez Niemców z Pskowa z przeznaczeniem do obsługi linii dla pracowników Ostbahnu.

Kursujący po wojnie wagon 1081 został przebudowany z silnikowego typu H[85][86][76].

ND Konstal (1501-1510, 1530-1565, 1576-1593, 1621-1630, 1639-1795, 1800-1809)

Sanowag (1511-1529, 1566-1575, 1594-1620, 1631-1638)

1949-1956 1949-1969 1501-1795, 1800-1809
4ND Konstal 1957-1958, 1961 1957-1967 1810-1867

Tramwaje gospodarcze[87]

Ilustracja Typ Numery taborowe Przeznaczenie Uwagi

K 21xx, 22xx, 24xx, P-xx, S-xx szlifierka, solarka, pług, spawarka, transportowy i inne Wagony przerabiane w latach 60. i 70. z tramwajów liniowych typu K, o różnym zastosowaniu.
13N 12, 53, 402, 2412 transportowy Cztery podobne wagony (po jednym w każdej zajezdni) z tylną częścią przeznaczoną do transportu np. części do tramwajów. Wagon 12 (na zdjęciu) jako jedyny posiada dźwig ułatwiający załadunek.
13N 388 wagon pomiarowy sieci trakcyjnej
105Na 1022 laboratorium Wagon służący do testowania i diagnostyki aparatury do wagonów tramwajowych[88].
PT 08-16 M P1 podbijarka torowa
SF-50 S1 szlifierka szyn
4NA-DT 9001-9006 uniwersalny Wagony wykorzystywane do różnych celów, zakupione w celu częściowego zastąpienia starych tramwajów technicznych na bazie typu K.
1, 2 lokomotywka Lokomotywki zbudowane na podwoziach wagonów tramwajowych, służące do przetaczania wagonów kolejowych na terenie Zakładu Energetyki Trakcyjnej i Torów.

Oprócz powyższych tramwajów, używane są też wagony doczepne do przewozu np. szyn lub tłucznia oraz różnego rodzaju samochody (niektóre z możliwością jazdy po szynach) służące np. do holowania tramwajów po awarii.

Tramwaje testowe[89]

Ilustracja Typ Miasto Numer taborowy Okres wypożyczenia Linie, na których kursował Uwagi
GT6N Brema 801 21.09.1992-25.09.1992 36 Prototyp pierwszego wagonu całkowicie niskopodłogowego, który był na testach w wielu europejskich miastach.
GT6N Berlin 1004 04.03.1996-30.01.1997 16, 36
1001 17.03.2001-27.03.2001 36
NGT8D Magdeburg 1318 20.06.1996-02.07.1996 7
1340 08.12.2000-09.01.2001 7 W dniu 20.12.2000 wagon wykoleił się środkowym wózkiem na terenie zajezdni Praga, w wyniku którego doznał niewielkich uszkodzeń.
Cityrunner Graz 661 09.06.2001-15.06.2001 4
4NBWE Rostock 860 26.06.2001-28.06.2001 – Ze względu na niedopasowanie obręczy kół do warszawskich szyn i ryzyko wykolejenia, odbyła się tylko prezentacja na terenie zajezdni Mokotów w dniu 27.06, wagon przejechał kilkadziesiąt metrów w składzie z wozem 105N2k/2000 nr 2078.

Tramwaje zabytkowe wypożyczane z innych miast

Ilustracja Typ Miasto Numer taborowy Okres wypożyczenia Uwagi
SN4 Kraków 151 24.05.2023-11.10.2023 Wypożyczony w zamian za wagon N nr 607[90][91]
GT6 Kraków 187 od 05.2024 Wypożyczony w zamian za wagon 13N nr 503[92]

Statystyka[56]

Typ wagonu Zakład Eksploatacji Tramwajów Razem
R-1 R-2 R-3 R-4
105Na – – – 14 14
105N po NG3 4 52 42 58 156
105Nf – 4 – – 4
105Nm – – 4 – 4
105Ni 28 – – – 28
105N2k 43 – – – 43
105N2k/2000 -- – 62 – 62
112N 1 – – – 1
116N – 1 – – 1
116Na – 2 – – 2
116Na/1 – 26 – – 26
120N – – 15 – 15
120Na 34 40 47 59 180
120NaDuo – – – 6 6
123N 30 – – – 30
128N 15 – 20 15 50
134N 18 12 – – 30
140N – – 50 35 85
141N – – – 18 18
142N – – – 20 20
Razem 173 137 240 225 775

Numeracja[93]

Typ wagonu Numery inwentarzowe
105Na 1251, 1252, 1281-1286, 1289, 1290, 1339, 1340
105N po NG3 1293-1338, 1341, 1343-1346, 1349-1362, 1365-1374, 1377-1381, 1383-1385, 1387-1389, 1393-1414, 1415-1440, 1443-1452, 1455-1458, 1463-1470
105Nf 1441, 1442, 1453, 1454
105Ni 1363–1364, 1386, 1390–1392, 2006–2023, 2028-2029, 2038–2039
105Nm 1459–1462
105N2k 2024-2027, 2030–2035, 2037, 2040-2046, 2048–2064, 2066-2073
105N2k/2000 2074–2135
112N 3001
116N 3002
116Na 3003–3004
116Na/1 3005–3030
120N 3101–3115
120Na 3116–3295
120NaDuo 3501–3506
123N 2136–2165
128N 3601–3650
134N 3801–3830
140N 4201-4285
141N 4101-4118
142N 4001-4020

Tabor

Obecnie spółka Tramwaje Warszawskie posiada 529 składów. 59% z nich to pojazdy niskopodłogowe[94]. Linie: 6, 27 oraz 28 obsługiwane są głównie przez pojedyncze wagony (tzw. solówki). Resztę linii obsługują składy dwuwagonowe lub pojazdy przegubowe. 18 sierpnia 2007 na jedną z brygad linii Z-9 wyjechał po raz pierwszy po trzynastu latach przerwy skład złożony z trzech wagonów. Od 20 sierpnia 2016 r. składy trójwagonowe nie kursują już w Warszawie (ostatni raz wyjechały 19 sierpnia na linię 31).

W dniu 22 sierpnia 2008 ogłoszony został dwustopniowy przetarg na dostawę 186 wagonów całkowicie niskopodłogowych o pojemności 200/250 pasażerów (w zależności od przyjętego standardu podróży pasażerów stojących), tj. odpowiadających 186 składom dwuwagonowym tramwajów wysokopodłogowych. 155 tramwajów przeznaczonych jest na wymianę istniejącego taboru typu 13N i dużą część 105N, 31 – do obsługi nowej trasy przez Most Północny na Tarchomin. Szacowana wartość kontraktu to niemal 1,5 mld złotych netto.

13 czerwca 2010 pierwszy z nowo zamówionych składów typu 120Na Swing wyjechał na trasę. Według danych producenta kolejny Swing ma się pojawić w Warszawie w połowie lipca, a do końca roku dotrą 33 składy, a do Euro 2012 – 120[95]. 31 grudnia 2012 był ostatnim dniem eksploatacji wagonów typu 13N. W tym dniu uruchomiono również specjalną linię obsługiwaną przez te wagony.

1 czerwca 2012 roku, spółka ogłosiła przetarg na dostawę 45 fabrycznie nowych dwukierunkowych tramwajów. Przetarg wygrała Pesa oferując tramwaj z nowej rodziny Jazz (128N). Tramwaje mają dotrzeć do stolicy w latach 2014–2015.

3 lipca 2013 roku, został rozpisany przetarg na dostawę 30 nowych tramwajów, tym razem mają być krótsze (mają mieć maksymalnie 22 metry)[96].

21 listopada 2013 roku dostarczono ostatniego ze 186 Swingów, tym samym kończąc tzw. kontrakt stulecia.

Tramwaje Warszawskie podpisały umowę z firmą Hyundai Rotem na dostawę łączną 213 tramwajów. Wersja podstawowa zakłada 123 wagony (w zakres wchodzi 85 tramwajów dwukierunkowych i 18 jednokierunkowych o długości 32,5 m oraz 20 krótszych, o długości 24 m). Opcja na 90 tramwajów zakłada domówienie 45 składów dwukierunkowych i 45 jednokierunkowych o długości 32,5 metra. Te tramwaje będą o 2 metry dłuższe niż eksploatowane teraz tramwaje Pesa 120N. Planowane dostawy mają nastąpić od 2021 roku.

Podsumowując[97][96]:

  • w roku 2006 zamówiono 15 nowych niskopodłogowych tramwajów Pesa 120N. Dotarły one w 2007 roku;
  • w roku 2009 zamówiono 186 nowych niskopodłogowych tramwajów Pesa 120Na. Dostawa rozpoczęła się w 2010 roku, a zakończyła się w 2013;
  • w roku 2013 zamówiono 45 nowych niskopodłogowych, dwukierunkowych tramwajów Pesa 128N. Dostawa rozpoczęła się w roku 2014, a zakończyła w 2015 roku;
  • w roku 2013 zamówiono 30 nowych niskopodłogowych tramwajów Pesa 134N. Dostawa rozpoczęła się pod koniec 2014 a zakończyła w 2015 roku[98];
  • w roku 2014 zamówiono 5 nowych niskopodłogowych, dwukierunkowych tramwajów Pesa 128N. Dostawa w 2015 roku.

Razem Tramwaje Warszawskie od stycznia 2016 roku są w posiadaniu 311 tramwajów niskopodłogowych na 418 wysokopodłogowych z których zestawione są 202 składy dwuwagonowe i 14 solówek.

Zajezdnie tramwajowe

Istniejące

Zajezdnia Adres Ilustracja Rok uruchomienia Obsługiwane linie
ZRP R-1 Wola ul. Młynarska 2 1903 9, 10, 11, 13, 14, 20, 23, 24, 26, 27, 28
ZRP R-2 Praga ul. Kawęczyńska 16 1925 3, 6, 7, 9, 13, 22, 23, 24, 25, 26, 28
ZRP R-3 Mokotów ul. Woronicza 27 1955 1, 4, 7, 9, 10, 11, 14, 15, 17, 18, 25, 31, 33, 35
ZRP R-4 Żoliborz ul. Zgrupowania AK Kampinos 10 1963 1, 2, 4, 6, 11, 15, 17, 18, 22, 24, 26, 28, 33, 35
ZRP R-5 Annopol 2024 1, 3, 4, 25

Nieistniejące

Zajezdnia Adres Lata istnienia Zdjęcie Uwagi
Inżynierska ul. Inżynierska 6 1883–1908 Zamknięta wraz z zakończeniem eksploatacji tramwajów konnych. W późniejszych latach budynek służył m.in. jako zajezdnia autobusowa[99]
Muranów ul. Sierakowska 8 1881–1944
Mokotów ul. Puławska 15 1882–1955 Przejęcie obsługi przez R-3 Mokotów
Rakowiec ul. Opaczewska 35 1930–1948 Zlikwidowana wraz z tramwajami szerokotorowymi
Solec ? 1946–1950 Zajezdnia prowizoryczna, zamknięta w 1950 roku wraz z likwidacją tramwajów szerokotorowych, faktycznie zlikwidowano ją w 1961 roku
Żoliborz (Buraków) ul. Słowackiego 1946–1963 Przejęcie obsługi przez R-4 Północ (obecnie Żoliborz)

Warszawski Tramwaj Wodny

Warszawski Tramwaj Wodny

Warszawa jest jednym z siedmiu (obok Bydgoszczy, Poznania, Szczecinka, Gdyni, Gdańska i Krakowa) miast w Polsce, które posiadają tramwaj wodny. W 2006 Warszawski Tramwaj Wodny stanowiły dwa nieduże rzeczne statki wycieczkowe (w 2005 jeden – Wars), które kursowały po Wiśle w okresie letnim. Ich trasa zaczyna się przy Starym Mieście, a kończy na Przyczółku Czerniakowskim. Statki te podlegają zarządowi Tramwajów Warszawskich i dlatego właśnie nazywane są tramwajami wodnymi.

Warszawski Omnibus Konny

Warszawski Omnibus Konny na Nowym Mieście

Warszawski Omnibus Konny to zabytkowy środek transportu przypominający tramwaj, lecz nie poruszający się po torach. Kursuje on na terenie Śródmieścia Warszawy w okresie wakacyjnym.

Omnibus kursował po stolicy od 1836 do 1881 i został zastąpiony przez tramwaje konne. W 2005 omnibusy powróciły na stołeczne ulice jako atrakcja turystyczna. Żaden z obecnie eksploatowanych omnibusów nie jest jednak dokładną repliką pojazdów z XIX wieku.

Inne informacje

  • W 2018 w granicach miasta znajdowało się 577 przystanków tramwajowych[100].
  • Standardową częstotliwością linii tramwajowych w Warszawie jest co 8 minut w szczycie, co 12 minut poza szczytem, co 15 w soboty i w święta, oraz co 20 minut wczesnym rankiem i późnym wieczorem.
  • Najczęściej kursującymi liniami tramwajowymi są:
• co 2–4 minuty w szczycie, co 6 minut poza szczytem oraz co 7-8 w soboty i święta:
– 2 Metro Młociny – Winnica (największa częstotliwość na odcinku Metro Młociny – Tarchomin Kościelny)
• co 3 minuty w szczycie, 6 minut poza szczytem oraz co 15 w soboty i święta
  • Obecnie najkrótsza linia w Warszawie to linia 31, ma tylko 10 przystanków: Metro Wierzbno, Telewizja Polska, Samochodowa, Woronicza, Konstruktorska, Domaniewska, Rondo Unii Europejskiej, Postępu, Wynalazek i PKP Służewiec.
  • W całej historii Tramwajów Warszawskich linią-rekordzistką pod względem krótkości trasy była linia 5, obsługująca trasę Metro Młociny – Zajezdnia Żoliborz o długości ok. 1 km, wzdłuż której miała jedynie 2 przystanki – początkowy i końcowy.
  • Linia 2 jest jedyną linią tramwajową w Warszawie, spełniającą kryteria szybkiego tramwaju: bezwzględny priorytet na skrzyżowaniach (tj. zielona fala indukowana przez nadjeżdżający tramwaj) oraz ograniczona liczba przystanków usytuowanych w sporej odległości od siebie (średnio co 700 m; największa odległość na trasie linii między przystankami Zajezdnia Żoliborz oraz Świderska to 2200 m).
  • W zespole Dworzec Centralny spotyka się 8 linii (7, 9, 10, 17, 22, 24, 25, 33). W zespole Centrum, zatrzymuje się 9 linii tramwajowych (4, 7, 9, 15, 18, 22, 24, 25, 35), a w zespole Okopowa, zatrzymuje się 8 linii tramwajowych (1, 13, 20, 22, 23, 24, 26, 27).
  • Najdłużej kursującymi liniami tramwajowymi są linie 9 (codziennie od ok. 4:25 do ok. 0:20 w nocy) oraz 2 (codziennie od ok. 4:20 do ok. 0:40 w nocy).
  • Na ulicach Stawki, Stalowej, Nowowiejskiej między Politechniką a placem Zbawiciela, 11 Listopada oraz Młynarskiej w kierunku Bemowa torowisko jest ułożone na jezdni. Na ulicy Młynarskiej w kierunku Centrum i w alei „Solidarności” na odcinku od placu Wileńskiego do placu Bankowego, torowisko również jest położone na jezdni, jednak został tam wydzielony specjalny pas dla tramwajów i autobusów.
  • 31 to jedyna warszawska linia, na której można było spotkać potrójne zestawy wagonów 105Na. Ostatnim dniem kursowania potrójnych składów był 19 sierpnia 2016.
  • W latach 90. i w pierwszej dekadzie XXI wieku, linią na której najczęściej testowano tramwaje była linia 36, która do 2001 r. oraz w latach 2006–2008 jako jedyna nie pokonywała żadnych zakrętów pod kątem prostym między krańcami – jej trasa biegła ulicami Puławską, Marszałkowską, Andersa i Mickiewicza, które są wzajemnymi przedłużeniami.
  • W latach 2001–2007 w regularnej komunikacji, nie był wykorzystywany zakręt wschód-południe na placu Bankowym. W ramach objazdów skierowano tam jedynie kilkakrotnie linie 2 i 18, w latach 2001–2003 kursujące mostem Gdańskim, Międzyparkową i Andersa. Jedyną stałą linią wykorzystującą ten w zakręt we wspomnianym okresie, była linia nocna 640, która od 31 grudnia 2004 r. do końca lutego 2005 r. pokonywała ten zakręt w weekendowe noce. 16 czerwca 2007 r. na wymieniony zakręt powróciła linia 4. W latach 2011–2014 był on czasowo obsługiwany przez linię 18, zmiana była związana z budową stacji II linii metra „Dw. Wileński”.
  • Do 2007 r. po Warszawie kursowały linie tramwajowe o częstotliwości 30 minut w weekendy. W latach 2006–2007 były to linie 20 i 21. Przed 2 stycznia 2006 r. co pół godziny kursowały również linie 8, 23, 24, 27, 29 i 32. Obecnie w Warszawie nie ma linii tramwajowej o tak niskiej częstotliwości kursowania.
  • Odcinek: PL. BANKOWY – PL. ZBAWICIELA na ciągu ulicy Marszałkowskiej był w latach 1994–2001 obsługiwany przez siedem linii tramwajowych (do 1998 r. – 2, 4, 15, 18, 31, 35 i 36, później 2, 4, 15, 18, 35, 36 i 45), liczba ich uległa redukcji, w miarę przedłużania I linii metra. W 1998 r. kursowanie linii 31 (Potocka – plac Narutowicza) ograniczono do dni powszednich i przekształcono ją w okresową 45, która pod koniec swojego istnienia kursowała również w soboty. W 2001 r. po przedłużeniu I linii metra do stacji Ratusz Arsenał, zdecydowano o likwidacji linii 45, której rolę na Ochocie przejęła linia 36, a na Żoliborzu linia 4. W 2004 r. w związku z przedłużeniem I linii metra do stacji Dw. Gdański, Zarząd Transportu Miejskiego zdecydował się na wycofanie z Marszałkowskiej linii 2 (Żerań Wschodni – Banacha). Dwa lata później, w styczniu 2006 r. zawieszono linię 4, która została jednak przywrócona w czerwcu 2007 r. W kwietniu 2008 r. zlikwidowano jednak linię 15 (Huta – Okęcie) i od tego momentu ciąg jest obsługiwany przez cztery linie tramwajowe, początkowo 4, 18, 35 i 36, a od 2011 r. 4, 15, 18 i 35.

Przypisy

  1. ↑ Rozkłady jazdy. [w:] Warszawski Transport Publiczny [on-line]. wtp.waw.pl. [dostęp 2024-08-20].
  2. ↑ a b Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie: Informator statystyczny. Grudzień 2023. nr XII (357). 2024. s. 3. [dostęp 2024-08-20].
  3. ↑ Raport o stanie miasta Warszawa 2023. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. 2024. s. 82. [dostęp 2024-08-20].
  4. ↑ Tramwaje w Polsce. Justyna Żurawicz (red.). Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2013, s. 239. ISBN 978-83-7729-215-0.
  5. ↑ a b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 215.
  6. ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 227–228, 2002. 
  7. ↑ Źródło:Tygodnik „Świat”, 1907, nr 29 (z 20 lipca), s. 17.
  8. ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 159. ISBN 83-06-00089-7.
  9. ↑ a b c Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  10. ↑ a b c Stefan Krzysztof Kuczyński: Herb Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 70.
  11. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 270.
  12. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom IV. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 2008, s. 88. ISBN 978-83-923702-0-8.
  13. ↑ a b c d Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 164. ISBN 83-907574-00.
  14. ↑ Janusz Odziemkowski: Warszawa w wojnie obronnej 1939 roku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 55. ISBN 83-01-07927-4.
  15. ↑ Janusz Odziemkowski: Warszawa w wojnie obronnej 1939 roku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 79. ISBN 83-01-07927-4.
  16. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 244. ISBN 978-83-07-03239-9.
  17. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 245. ISBN 978-83-07-03239-9.
  18. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 245. ISBN 978-83-07-03239-9.
  19. ↑ a b c d e f Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 252. ISBN 978-83-07-03239-9.
  20. ↑ a b c Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 250. ISBN 978-83-07-03239-9.
  21. ↑ a b c Jan Kubalski. Dwa resorty, których odbudowa dała najlepsze wyniki. Komunikacja. „Stolica”. Nr 2 (11) (19–26 stycznia 1947), s. 4. Naczelna Rada Odbudowy Warszawy. 
  22. ↑ a b c Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 33. ISBN 83-907574-00.
  23. ↑ Janusz Oleksiewicz. Ochota – bardzo dobry adres. „Stolica”. Nr 1 (1413) (5 stycznia 1975), s. 2–3. WWP RSW „Prasa Książka Ruch”. 
  24. ↑ Grzegorz Sołtysiak, Jerzy S. Majewski: Warszawa. Ballada o okaleczonym mieście. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Baobab, 2006, s. 177. ISBN 978-83-7626-380-9.
  25. ↑ a b Jerzy Pytko, Leopold J. Pytko: Warszawa. Ocalić od zapomnienia. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2019, s. 216. ISBN 978-83-66195-22-6.
  26. ↑ Grzegorz Sołtysiak, Jerzy S. Majewski: Warszawa. Ballada o okaleczonym mieście. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Baobab, 2006, s. 64. ISBN 978-83-7626-380-9.
  27. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom IV. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2008, s. 95. ISBN 978-83-923702-0-8.
  28. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 137.
  29. ↑ Tramwaje w Polsce. Justyna Żurawicz (red.). Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2013, s. 253. ISBN 978-83-7729-215-0.
  30. ↑ a b Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 107.
  31. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 148.
  32. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 189. ISBN 83-907574-00.
  33. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 216. ISBN 83-907574-00.
  34. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−2008. Tom IV. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2008, s. 51. ISBN 978-83-923702-08.
  35. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 38, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  36. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 173.
  37. ↑ Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie 1 VII-30 IX 1973. „Kronika Warszawy”. s. 151. 
  38. ↑ Krystyna Krzyżakowa: Zapiski statystyczne, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 139. ISBN 83-03-01684-9.
  39. ↑ Przetarg na zaprojektowanie i wybudowanie trasy tramwajowej w ciągu ul. Powstańców Śląskich (ul. Górczewską – ul. Radiową). Tramwaje Warszawskie. [dostęp 2010-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-05)].
  40. ↑ UrbanRail.Net > Europe > Poland > Warszawa (Warsaw) Tram [online], www.urbanrail.net [dostęp 2022-10-02].
  41. ↑ Przyjdź i zobacz historię Tramwajów Warszawskich!. [w:] Tramwaje Warszawskie [on-line]. tw.waw.pl, 25 marca 2019. [dostęp 2019-04-21].
  42. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa: Jest umowa na budowę trasy tramwajowej na ul. Gagarina. transport-publiczny.pl, 2020-05-06. [dostęp 2024-05-08]. (pol.).
  43. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa: W tym tygodniu tramwaje dojadą do nowego krańca Winnica. transport-publiczny.pl, 1 września 2021. [dostęp 2024-05-14].
  44. ↑ Jarosław Osowski. Tramwaje zwalniają. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 28 grudnia 2022. 
  45. ↑ Warszawa: Jest umowa na budowę tramwaju do Wilanowa. transport-publiczny.pl, 2022-03-29. [dostęp 2024-04-15]. (pol.).
  46. ↑ Warszawa: Teren pod zajezdnię Annopol przekazany wykonawcy. transport-publiczny.pl, 20 stycznia 2022. [dostęp 2022-01-20].
  47. ↑ Warszawa: Kolejne inwestycje tramwajowe w połowie i pod koniec lat 20.. transport-publiczny.pl, 5 kwietnia 2022. [dostęp 2022-04-05].
  48. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa: Jest umowa na tory na Rakowieckiej. Budowa ruszy za 5 miesięcy. transport-publiczny.pl, 12 października 2023. [dostęp 2023-10-12].
  49. ↑ Witold Urbanowicz: Jest umowa na budowę tramwaju do Dw. Zachodniego. Koniec budowy w 2026 r.. transport-publiczny.pl, 20 lutego 2024. [dostęp 2024-02-28].
  50. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa otworzyła trasę tramwajową na Kasprzaka. transport-publiczny.pl, 5 marca 2024. [dostęp 2024-03-05].
  51. ↑ Warszawa. Tramwaje pojechały Wolską [online], transport-publiczny.pl, 25 marca 2024 [dostęp 2024-04-03].
  52. ↑ Po dwóch latach tramwaje warszawskie ponownie pojechały ul. Wolską. transinfo.pl, 24 marca 2024. [dostęp 2024-03-25].
  53. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa: Tramwaj dotarł na Sielce. Tory na Gagarina otwarte. transport-publiczny.pl, 14 maja 2024. [dostęp 2024-05-14].
  54. ↑ Jakub Rösler: Warszawa otworzyła tramwaj do Wilanowa (Relacja). transport-publiczny.pl, 29 października 2024. [dostęp 2024-10-29].
  55. ↑ Jarosław Ossowski: Tramwaje Warszawskie otwierają piątą zajezdnię. Najnowocześniejszą i najbardziej eko w Polsce. https://warszawa.wyborcza.pl/,+28 października 2024. [dostęp 2024-10-28].
  56. ↑ a b c Tramwaje Warszawskie – statystyka taboru [online], tramwar.pl [dostęp 2024-03-24].
  57. ↑ a b Do Warszawy przypłynął pierwszy krótki Hyundai [online], transinfo.pl, 13 maja 2022 [dostęp 2022-05-13].
  58. ↑ Warszawa: Pierwszy Hyundai debiutuje na linii [online], transport-publiczny.pl, 14 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-14].
  59. ↑ Wagony niskopodłogowe [online], tramwar.pl [dostęp 2022-06-11].
  60. ↑ Tramwaje Warszawskie – aktualności [online], tramwar.pl [dostęp 2022-06-11].
  61. ↑ wagony typu 134N Jazz [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  62. ↑ Jazz Duo dotrą za rok do stolicy. kurier-kolejowy.pl, 2013-03-21. [dostęp 2013-03-21]. (pol.).
  63. ↑ wagony typu 128N Jazz DUO [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  64. ↑ Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej.
  65. ↑ wagony typu 120Na DUO (Swing DUO) [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  66. ↑ Tramwaje Warszawskie - wagony typu 116Na/3 [online], tramwar.pl [dostęp 2024-03-24].
  67. ↑ Tramwaje • KMKM Warszawa [online], kmkm.waw.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  68. ↑ Tramwaje Warszawskie – typy [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  69. ↑ Tramwaje Warszawskie – wagony typu A [online], tramwar.pl [dostęp 2022-06-11].
  70. ↑ Do 2018 roku nr 403.
  71. ↑ Do 2018 roku nr 674.
  72. ↑ a b Wygląd upodobniony do 105N, jednak technicznie to 105Na.
  73. ↑ wagon promocyjny 1006" [online], tramwar.pl [dostęp 2023-02-19].
  74. ↑ Tramwaje Warszawskie – tabor historyczny [online], tramwar.pl [dostęp 2022-05-18].
  75. ↑ Brak danych, które numery były przyporządkowane do poszczególnych typów
  76. ↑ a b c d Dariusz Walczak, Tramwajem przez Stadt Warschau, Edward Traczyk i inni, Eurosprinter, 2016, s. 241-246, ISBN 978-83-63652-19-7 (pol.).
  77. ↑ Tramwaje Warszawskie – wagon-żłobek [online], tramwar.pl [dostęp 2022-05-18].
  78. ↑ -=[Fotogaleria Transportowa]=- - Phototrans.eu [online], phototrans.pl [dostęp 2022-05-18].
  79. ↑ W okresie styczeń-kwiecień 1968 były wagony 13N o numerach 501 i 502, które następnie przenumerowano na 526 i 527.
  80. ↑ Tramwaje Warszawskie – wagony typu 13N [online], tramwar.pl [dostęp 2022-05-18].
  81. ↑ Tramwaje Warszawskie – wagony typu P1 [online], tramwar.pl [dostęp 2022-05-18].
  82. ↑ Żaden z wagonów nie przetrwał II wojny światowej.
  83. ↑ Powstało kilka wagonów, dokładna liczba nieznana.
  84. ↑ Numer nadany w 1946, wcześniejsza numeracja nieznana
  85. ↑ Tramwaje Warszawskie - tabor historyczny [online], tramwar.pl [dostęp 2024-07-18].
  86. ↑ Dariusz Walczak, Tramwaje powojennej Warszawy 1945-1975, Eurosprinter, 2018, s. 189-190, ISBN 978-83-63652-30-2 (pol.).
  87. ↑ Tramwaje Warszawskie – tabor gospodarczy [online], tramwar.pl [dostęp 2022-06-27].
  88. ↑ Tramwaje Warszawskie – tramwaj-laboratorium [online], tramwar.pl [dostęp 2022-06-27].
  89. ↑ Tramwaje Warszawskie [online], tramwar.pl [dostęp 2022-05-22].
  90. ↑ Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2024-09-03].
  91. ↑ Kraków, wagon tramwajowy Nr 151 [online], transphoto.org [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  92. ↑ Warszawa znów wymienia się z Krakowem na tramwajowe zabytki [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  93. ↑ Tramwaje Warszawskie – spis taboru [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  94. ↑ Nowe tramwaje dla warszawskich pasażerów. Tramwaje Warszawskie, 2019-02-08. [dostęp 2019-03-11].
  95. ↑ Krzysztof Śmietana. Swing wyjeżdża na tory – pierwszy kurs już w sobotę. „Gazeta Stołeczna”, 2010-06-11. 
  96. ↑ a b Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej.
  97. ↑ przetargi taborowe Tramwajów Warszawskich [online], tramwar.pl [dostęp 2020-07-09].
  98. ↑ Witold Urbanowicz, Wszystkie Jazzy już w Warszawie. Odbiory przedłużą się [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2017-02-09] (pol.).
  99. ↑ Tramwaje Warszawskie - zajezdnia "Praga" (ul. Inżynierska) [online], tramwar.pl [dostęp 2023-03-29].
  100. ↑ Raport o stanie miasta. Warszawa dostępna, różnorodna i rozwijająca się. Warszawa: Urząd m.t. Warszawy, 2018, s. 18.

Linki zewnętrzne

Warszawski Transport Publiczny
Środki
transportu
Zajezdnie
tramwajowe
autobusowe
Stacje
postojowe
metra
SKM
WKD
KM
Organizatorzy
Przewoźnicy
samorządu
warszawskiego
pozostali
Historia
Organizacje
Dawne środki
transportu
Dawne zajezdnie
autobusowe
i trolejbusowe

Systemy tramwajowe w Polsce
Funkcjonujące
1435 mm
1000 mm
900 mm
Zlikwidowane
Niezrealizowane
Szybkie tramwaje


 

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tramwaje_w_Warszawie&oldid=75092878”