Dzieje Polski (cykl powieści)
_by_Micha%C5%82_Elwiro_Andriolli.jpg)
Dzieje Polski – 30-tomowy cykl powieściowy dotyczący historii Polski autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Historia
Cykl został wielokrotnie wydany w Polsce. Po raz pierwszy wydrukowany został w XIX wieku przez drukarnię Stanisława Orgelbranda oraz wydawcę Michała Glücksberga. W okresie międzywojennym serię wydało wydawnictwo Zygmunta Arcta, a po II wojnie światowej w latach 50.–90. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Wznowienia ukazały się po roku 90. w ofercie wielu polskich wydawców książkowych.
Części cyklu
- Stara baśń (1876) – akcja rozgrywa się w IX wieku, gdy miejsce legendarnego księcia Polan – Popiela w wyniku zbrojnego przewrotu zajmuje dynastia Piastów[1].
- Lubonie (1876) – akcja rozgrywa się w latach 964–973 od przybycie czeskiej księżniczki Dobrawy do Polski i poślubienia Mieszka I do momentu śmierci niemieckiego cesarza Ottona I[2].
- Bracia Zmartwychwstańcy (1876) – akcja powieści osadzona jest na początku XI wieku, a jej miejscem jest Polska pod panowaniem Bolesława Chrobrego[3].
- Masław (1877) – akcja powieści toczy się w XI wieku w czasie tzw. reakcji pogańskiej, która spowodowała ucieczkę z kraju księcia Kazimierza. Przyczynił się do tego bunt możnych, najazd czeski oraz wybuch wewnętrznych zamieszek społecznych. Bohaterem jest Masław, który próbuje założyć na terenie Polski nowe pogańskie państwo.
- Boleszczyce (1877) - akcja toczy się w XI wieku u schyłku panowania Bolesława Śmiałego (1042-1082). Tytułowi Boleszczyce to drużyna książęca przyboczna straż władcy[4].
- Królewscy synowie (1877) - bohaterami powieści są dwaj przyrodni bracia, synowie księcia Władysława Hermana - Zbigniew oraz Bolesław Krzywousty. Akcja osnuta jest na wątku ich rywalizacji na tle panoramy dziejów Polski przełomu XI i XII wieku[5].
- Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem (1878) - akcja toczy się w połowie XII wieku. Państwo polskie jest podzielone na dzielnice rządzone przez czterech książąt - synów Bolesława Krzywoustego. Najstarszy z nich, Władysław Wygnaniec jest księciem zwierzchnim, czyli seniorem. Jego ambitna żona Agnieszka Babenberg namawia go by wystąpił przeciwko braciom i przejął całkowitą kontrolę nad całym krajem. Tytułowym bohaterem jest Piotr Włostowic możnowładca śląski z rodu Łabędziów[6].
- Stach z Konar (1878) - akcja powieści toczy się w okresie rozbicia dzielnicowego Polski w latach 1177-1194. Trwa rywalizacja pomiędzy dwoma synami Krzywoustego - starszym księciem Mieszkiem Starym oraz Kazimierzem Sprawiedliwym. Tytułowy Stach z Konar jest wiernym sługą księcia Kazimierza, który chce się zrehabilitować po błędach młodości[7].
- Waligóra (1880) - akcja powieści toczy się w XIII wiecznej Polsce w latach 1226-1227. Głównym motywem jest konflikt pomiędzy rodami Odrowążów i Gryfitów. Przedstawicielem tego pierwszego jest tytułowy bohater, Mszczuj zwany Waligórą, brat biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, a do drugiego należy wichrzyciel i spiskowiec Jaszko[8].
- Syn Jazdona (1880) - akcja powieści odbywa się w XIII wiecznej Polsce w czasach Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego. Są to lata najazdu mongolskiego na Polskę - 1241-1266. Tytułowy syn Jazdona to kanclerz Bolesława Pawlik, syn możnowładcy - Jazdona herbu Półkoza, który bierze udział w bitwie pod Legnicą[9].
- Pogrobek (1880) - akcja osadzona jest w II połowie XIII wieku w czasach rozbicia dzielnicowego. Głównym bohaterem jest książę Przemysł II, który dąży do zjednoczenia ziem polskich i przywrócenia monarchii[10].
- Kraków za Łoktka (1880) - akcja rozgrywa się w początku XIV wieku w Krakowie. Książę kujawski Władysław Łokietek prowadzi walkę z królem czeskim Wacławem II. Ścigany przez jego żołnierzy znajduje schronienie na dworze rycerza Zbyszka Suły. Syn Suły – kilkunastoletni Marcik przystaje do armii księcia kujawskiego. Po śmierci Wacława rządy nad dzielnicą krakowską obejmuje Łokietek. W Krakowie rozpoczyna się t.zw. bunt wójta Alberta, w którym niemieckie mieszczaństwo przeciw nowemu księciu prowadzi wójt Albert oraz biskup Jan Muskata[11].
- Jelita (1881) - akcja toczy się w XIV wieku za rządów Władysława Łokietka. Trwa najazd wojsk Zakonu krzyżackiego na ziemie polskie w 1331 roku, zakończony słynną bitwą pod Płowcami. Głównym bohaterem jest możnowładca Wincz Toporczyk (Wincenty z Szamotuł), który czuje się dotknięty tym, że Łokietek odebrał mu starostwo generalne Gorzowa Wielkopolskiego, w którym dotąd panował. Aby się zemścić oraz odzyskać pozycję udaje się do Krzyżaków, a następnie u ich boku, na czele części rycerstwa wielkopolskiego, bierze udział w wyprawie na ziemie polskie[12].
- Król chłopów (1881) - akcja powieści rozgrywa się w XIV wieku w czasie panowanie króla Kazimierza Wielkiego, który pracuje nad gospodarczym rozwojem kraju. Z jego woli rozbudowywane są miasta, mury miejskie oraz zamki obronne. Król wspiera również rzemiosło, handel i górnictwo (żupy solne),a także chroni przed krzywdą i niesprawiedliwością niższe warstwy społeczne. Jego działania budzą niechęć szlachty, obawiającej się utraty przywilejów. Zawiązuje ona antymonarszą opozycję, której nieformalnym przywódcą jest starosta wielkopolski Maciej Borkowic[13]..
- Biały książę (1882) – tytułowym bohaterem powieści jest książę gniewkowski Władysław III Biały (1327–1388). Akcja osadzona jest XIV wieku w czasach panowania Ludwika Węgierskiego. Opisuje losy dynastii Piastów oraz Andegawenów w tym okresie[14].
- Semko (1882) - akcja toczy się w II połowie XIV wieku, po śmierci króla Ludwika Węgierskiego. Koronę ma uzyskać jego córka Maria wraz z mężem Zygmuntem Luksemburskim. Nowy władca okazuje arogancję i pogardę dla Polaków, która wywołuje sprzeciw polskiej szlachty. Ostatecznie królową zostaje młodsza siostra Jadwiga Andegaweńska. Ponieważ jest panną zaczynają się gorączkowe poszukiwania męża, który mógłby zostać królem. Możnowładcy z Wielkopolski pod przywództwem Bartosza z Odolanowa widzą w tej roli księcia piastowskiego Siemowita IV (Semka), z kolei panowie małopolscy występują z kandydaturą wielkiego księcia Litwy - Władysława Jagiełło[15].
- Matka królów (1883) – akcja ma miejsce w Polsce początku XV wieku. Powieść opisuje losy Zofii Holszańskiej (1405–1461), czwartej żony Władysława Jagiełły[16].
- Strzemieńczyk (1883) - tytułowym bohaterem jest polski humanista Grzegorz z Sanoka herbu Strzemię. Akcja powieści osnuta jest wokół jego życia, które przypada na lata (1407-1477) . Od młodości fascynuje go nauka jednak nie podoba się to ojcu, który pragnie uczynić z niego rycerza. Grzegorz opuszcza rodzinny Sanok i udaje się do Krakowa, aby podjąć naukę. Kończy Akademię Krakowską oraz studia zagraniczne i po latach jako duchowny powraca do Krakowa gdzie staje się powszechnie szanowany dzięki nabytemu wykształceniu. Wkrótce staje się bliskim doradcą młodego króla Władysława Warneńczyka[17].
- Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik (1884) - Utwór pisany w formie fikcyjnego pamiętnika. Narratorem powieści jest tytułowy Jaszko Orfan dworzanin czterech kolejnych królów polskich: Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka oraz Zygmunta Starego. Ich panowanie wyznacza ramy czasowe powieści na przełomie XV i XVI wieku, od 1447 do 1548 roku. Jest to okres panowania w Królestwie Polskim dynastii jagiellońskiej. Na tle dziejów Polski przedstawiony jest życiorys Jaszki, który dowiaduje się, że mieszczanie wileńscy, którzy go wychowali są przybranymi rodzicami. Bohater postanawia dowiedzieć się kim są ci prawdziwi[11].
- Dwie królowe (1884) - akcja toczy się w XVI wiecznej Polsce kiedy na dwór królewski przybywa habsburska księżniczka Elżbieta, aby poślubić polskiego następcę tronu Zygmunta Augusta. Królowa Bona Sforza, która nienawidzi Habsburgów próbowała bezskutecznie przeszkodzić ożenkowi i rozpoczyna teraz intrygi przeciwko synowej. Osią fabuły jest rywalizacja prohabsburskiego stronnictwa króla Zygmunta Starego z przeciwnikami skupionymi wokół Bony[18].
- Infantka (1884) - tytułową infantką jest Anna Jagiellonka (1523–1596), córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Akcja powieści rozpoczyna się w ostatnich latach życia i rządów, brata Anny, Zygmunta Augusta. Po jego śmierci następuje okresie bezkrólewia, który powoduje, że Anna staje się osobą wpływową w Królestwie Polskim. Angażuje się wówczas w działalność polityczną przyczyniając się do wyboru na tron księcia andegaweńskiego Henryka Walezego w pierwszej wolnej elekcji. Marzy o małżeństwie z nowym królem, ale przyszłość okazuje się inna[17].
- Banita (1885) - akcja powieści ma miejsce w XVI wiecznej Polsce w czasie panowania Stefana Batorego (1575-1586), który prowadzi zwycięskie wojny z Rosją. Król pragnie uczynić z Polski potężne, liczące się w Europie państwo i jednocześnie wzmocnić instytucję króla. Politykę tą opiera na ludziach młodych, a nie na starych rodach magnackich. Do wysokich godności dochodzi Jan Zamoyski, który staje się drugą osobą w państwie. Części magnaterii jest jednak niezadowolona formując opozycję antykrólewską. Na jej czele stoi tytułowy banita - Samuel Zborowski z możnego wielkopolskiego rodu Zborowskich[17].
- Bajbuza (1885) - akcja powieści toczy się w kolejnym okresie bezkrólewia w Polsce jaki nastąpił w latach 1587-1607 po śmierci Stefana Batorego. Walczą ze sobą dwa stronnictwa polityczne, które w czasie wolnej elekcji prowadzą wojnę o polski tron pomiędzy Zygmuntem Wazą a arcyksięciem Maksymilianem. Wygrywa stronnictwo Zygmunta, jednak opozycyjna szlachta doprowadza do wojny domowej - rokosz Zebrzydowskiego. Przywódcą buntu jest Jan Zamoyski, a po jego śmierci Mikołaj Zebrzydowski. Tytułowym bohaterem jest lojalny nowo wybranemu królowi zamożny szlachcic wołyński, Iwan Bajbuza[19].
- Na królewskim dworze (1886) - powieść osadzona jest w XVII wieku i obejmuje czasy panowania Władysława IV Wazy, który stara się wzmocnić władzę królewską. Zwołuje koalicję państw chrześcijańskich w celu wspólnego ataku na Turcję. Przeciwko tym planom występują magnaci, obawiający się zarówno klęski, która oznaczałaby zniszczenie kraju, jak i zwycięstwa, które wzmocniłoby w Polsce monarchię i osłabiłoby ich wpływy[20].
- Boży gniew (1886) - akcja toczy się w XVII wiecznej Rzeczypospolitej za panowania króla Jana Kazimierza. W kraju trwa powstanie Kozaków zaporoskich, które przeszło do historii jako powstanie Chmielnickiego. Wojska polskie ponoszą sromotne klęski w starciach z buntownikami. Król zaraz po objęciu władzy podejmuje desperacką walkę. Pierwsza wyprawa kończy się klęską w bitwie pod Zborowem, a kolejna zwycięstwem w bitwie pod Beresteczkiem[21].
- Król Piast (1888)
- Adama Polanowskiego, dworzanina króla Jegomości Jana III notatki (1888)
- Za Sasów (1889) - akcja obejmuje przełom XVII i XVIII wieku, lata 1697-1709. Głównym bohaterem powieści jest August II Mocny król Polski i Saksonii z dynastii Wettynów, który obejmuje władzę w Rzeczypospolitej dzięki intrygom oraz przekupstwu na wielką skalę, jakie stosował podczas wolnej elekcji. Po objęciu rządów dąży do władzy absolutnej i likwidacji demokracji szlacheckiej starając się zamienić tron polski w dziedziczne wiano dynastii Wettynów. Zamierza wzmocnić swoją potęgę dzięki zwycięskiej wojnie ze Szwecją[20].
- Saskie ostatki (1889) - akcja umiejscowiona jest u schyłku Rzeczpospolitej Obojga Narodów ok roku 1763. W kraju panuje król August III z dynastii Wettynów, który ukazany jako władca słaby i nieudolny. Faktycznie w jego imieniu rządzi wszechwładny minister Henryk Brühl[22].
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1966 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 2015 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 2005 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1967 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 2010 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1983 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1968 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1962 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1959 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1969 ↓.
- ↑ a b Józef Ignacy Kraszewski 1929 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1922 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1963 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1970 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1982 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1957 ↓.
- ↑ a b c Józef Ignacy Kraszewski 2011 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1971 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1972 ↓.
- ↑ a b Józef Ignacy Kraszewski 1958 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1975 ↓.
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1991 ↓.
Bibliografia
- Józef Ignacy Kraszewski: Stara Baśń. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1966.
- Józef Ignacy Kraszewski: Lubonie. Powiesc z X wieku. Warszawa: Zysk i S-ka, 2015. ISBN 83-7785-617-4.
- Józef Ignacy Kraszewski: Syn Jazdona. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1959.
- Józef Ignacy Kraszewski: Biały książę. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1970.
- Józef Ignacy Kraszewski: Matka królów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1957.
- Józef Ignacy Kraszewski: Bracia Zmartwychwstańcy. Warszawa: Edition, 2005.
- Józef Ignacy Kraszewski: Boleszczyce. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1967.
- Józef Ignacy Kraszewski: Królewscy synowie. Warszawa: MG, 2010.
- Józef Ignacy Kraszewski: Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie, którego zwano Duninem: Opowiadanie historyczne z XII wieku. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1983.
- Józef Ignacy Kraszewski: Stach z Konar. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968.
- Józef Ignacy Kraszewski: Waligóra. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1962.
- Józef Ignacy Kraszewski: Syn Jazdona. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1959.
- Józef Ignacy Kraszewski: Pogrobek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1969.
- Józef Ignacy Kraszewski: Kraków za Łoktka. Warszawa: wyd. M.Arcta, 1929.
- Józef Ignacy Kraszewski: Jelita. Warszawa: wyd. M.Arcta, 1922.
- Józef Ignacy Kraszewski: Król chłopów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1963.
- Józef Ignacy Kraszewski: Semko. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1982.
- Józef Ignacy Kraszewski: Strzemieńczyk. Warszawa: Imprint, 2011.
- Józef Ignacy Kraszewski: Za Sasów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1958.
- Józef Ignacy Kraszewski: Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik. Warszawa: wyd. M.Arcta, 1929.
- Józef Ignacy Kraszewski: Dwie Królowe. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.
- Józef Ignacy Kraszewski: Infantka. Warszawa: Imprint, 2011.
- Józef Ignacy Kraszewski: Banita. Warszawa: Imprint, 2011.
- Józef Ignacy Kraszewski: Bajbuza. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
- Józef Ignacy Kraszewski: Na królewskim dworze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1958.
- Józef Ignacy Kraszewski: Boży gniew. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975.