Niebielistka trwała
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
niebielistka trwała |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. pl. 1:226. 1753 | |
Niebielistka trwała, swercja trwała (Swertia perennis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce głównie w wyższych partiach Karpat i Sudetów i bardzo rzadko na niżu. Status we florze Polski: gatunek rodzimy.
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, prosta, naga, nierozgałęziona (lub tylko w obrębie kwiatostanu), dość gruba, o wysokości 20–60 cm. Posd ziemią pełzające kłącze.
- Liście
- Dolne liście o kształcie szerokojajowatym, górne znacznie mniejsze, jajowatoeliptyczne.
- Kwiaty
- Na szczycie łodygi nieliczne kwiaty w luźnym kwiatostanie. 4 lub 5 działek kielicha o długości ok. 8 mm, lancetowatych lub podługowatych, podzielonych prawie do samej nasady. Korona kółkowa z bardzo krótką rurką. 5 płatków korony o długości 10-18 mm, lancetowatych, ostro zakończonych. Mają bardzo ciemny, fioletowo-stalowy kolor z podłużnymi, jaśniejszymi prążkami. 5 bardzo charakterystycznych pręcików o długich i grubych nitkach, wyrastających naprzemiennie z płatkami korony. U nasady każdego płatka po 2 miseczkowate miodniki, a wokół nich grube rzęsy (o długości co najwyżej 3 razy większej od szerokości).
- Owoc
- Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona.
Biologia i ekologia
- Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślina miododajna, zapylana przez muchówki.
- Siedlisko: rośnie na brzegach potoków, na wilgotnych skałach, na torfowiskach. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro alpejskie, głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. Roślina miododajna i owadopylna.
- Fitosocjologia: gatunek charakterystyczny dla rzędu (O) Caricetalia davallianae i zespołów Bartsio-Caricetum, Caricetum davallianae, Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis. Podgatunek subsp. perennis jest charakterystyczny da zespołu Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis[2].
- Liczba chromosomów 2n= 28[3]
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski podgatunek S. perennis subsp. perennis jest umieszczony w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)[4]. Według Światowej Unii Ochrony Przyrody ma status zagrożenia VU. Zagrożony jest głównie podgatunek niżowy, subsp. perennis. Czynnikami jego zagrożenia są: eksploatacja torfu oraz osuszanie podmokłych torfowisk i łąk. Największa populacja na Zamojszczyźnie liczy 5000-6000 osobników.
Zmienność
Rozróżniane są dwa podgatunki:
- Swertia perennis L. subsp. alpestris (Baumg. ex Fuss) Simonk. – występuje w Tatrach, ma łodygę o wysokości do 35 cm o ulistnieniu skrętoległym z 2-4 węzłami poniżej kwiatostanu oraz dłuższe płatki korony i działki kielicha.
- Swertia perennis L. subsp. perennis – występuje na niżu, ma łodygę o wysokości do 60 cm, liście zmniejszają się ku górze.
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzyski: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
<ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.Bibliografia
- Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.