Przejdź do zawartości

Pies domowy: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Medycyna ludowa: Dwa artykuły naukowe do smaku, by uniknąć kontrargumentów "prasówki"
→‎Zmysły psa: drobne redakcyjne
Linia 53: Linia 53:


== Zmysły psa ==
== Zmysły psa ==
* Najważniejszym zmysłem dla psa jest '''[[węch]]'''. Zaczyna się nim posługiwać już jako ślepe szczenię. Psy poddane odpowiednim szkoleniom wspomagają służby mundurowe w tropieniu i rozpoznawaniu przestępców na podstawie śladów zapachowych zostawionych na miejscu, w którym tamci przebywali. Proces oswajania nowego, młodego psa z nowym właścicielem można przyspieszyć, kładąc mu na legowisko odzież przepojoną zapachem właściciela. Bardzo często zdarza się, że pies podczas nieobecności swego pana kładzie się na jego odzieży.
* Najważniejszym zmysłem dla psa jest '''[[węch]]'''. Zaczyna się nim posługiwać już jako ślepe szczenię. Psy poddane odpowiednim szkoleniom wspomagają służby mundurowe w tropieniu i rozpoznawaniu przestępców na podstawie śladów zapachowych zostawionych na miejscu, w którym tamci przebywali. Proces oswajania nowego, młodego psa z nowym właścicielem można przyspieszyć, kładąc mu na legowisko odzież przesyconą zapachem właściciela. Bardzo często zdarza się, że pies podczas nieobecności swego pana kładzie się na jego odzieży.


* '''[[Wzrok]]'''. To, co pies zobaczy nie będzie miało dla niego znaczenia, dopóki nie rozpracuje tego węchem i/lub słuchem. Wzrok psa jest słabszy niż człowieka, a objawia się to mniejszą zdolnością spostrzegania przedmiotów czy osób nieruchomych, a także brakiem widzenia obiektów dwuwymiarowych. Pies za to dobrze sobie radzi w słabym świetle (wspomagając się zmysłem węchu i słuchu). Rasa psa determinuje nie tylko siłę wzroku, lecz także zmysł węchu, słuchu oraz dotyku.
* '''[[Wzrok]]'''. To, co pies zobaczy nie będzie miało dla niego znaczenia, dopóki nie rozpracuje tego węchem i/lub słuchem. Wzrok psa jest słabszy niż człowieka, a objawia się to mniejszą zdolnością spostrzegania przedmiotów czy osób nieruchomych, a także brakiem widzenia obiektów dwuwymiarowych. Pies za to dobrze sobie radzi w słabym świetle (wspomagając się zmysłem węchu i słuchu). Rasa psa determinuje nie tylko siłę wzroku, lecz także zmysł węchu, słuchu oraz dotyku.

Wersja z 02:41, 19 gru 2015

Pies domowy
Canis lupus familiaris[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

psokształtne

Rodzina

psowate

Rodzaj

wilk

Gatunek

wilk szary

Podgatunek

pies domowy

Synonimy
  • Canis lupus f. familiaris Linnaeus, 1758
  • Canis familiaris Linnaeus, 1758
  • Canis familiarus domesticus Linnaeus, 1758
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Pies domowy (Canis lupus familiaris) – udomowiona forma wilka szarego, ssaka drapieżnego z rodziny psowatych (Canidae), uznawana przez niektórych za podgatunek wilka, a przez innych za odrębny gatunek[potrzebny przypis], opisywany pod synonimicznymi nazwami Canis lupus familiaris lub Canis familiaris. Od czasu jego udomowienia powstało wiele ras, znacznie różniących się morfologią i cechami użytkowymi. Rasy pierwotne powstawały głównie w wyniku presji środowiskowej. Rasy współczesne uzyskano w wyniku doboru sztucznego.

Taksonomia

Karol Linneusz opisał naukowo psa w 1758 r. pod nazwą Canis familiaris Linnaeus, 1758. W tej samej pracy Linneusz opisał wilka pod nazwą Canis lupus. Kiedy uzgodniono, że pies prawdopodobnie pochodzi od wilka, nazwa systematyczna (naukowa) psa została zmieniona zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej na Canis lupus f. familiaris – czyli forma domowa wilka, w skrócie C. l. familiaris. Ze względu na powszechność stosowania pierwszej nazwy, jaką nadał psu Linneusz – Canis familiaris, w 2003 r. Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej dopuściła stosowanie obydwu nazw jako poprawnych nazw naukowych[2]. Zarówno Canis familiaris, jak i Canis lupus familiaris są poprawnymi nazwami systematycznymi psa domowego. Tę drugą nazwę można traktować jako trynominalną nazwę podgatunku lub jako uproszczony zapis nazwy formy udomowionej Canis lupus f. familiaris, zależnie od tego, czy uważać psa domowego za podgatunek wilka[potrzebny przypis].

Budowa i wygląd

 Osobny artykuł: anatomia psa.

Różnorodność ras psów, zarówno pod względem budowy, jak i usposobienia, była obiektem badań m.in. grupy międzynarodowych naukowców z uniwersytetów Utah i brytyjskiego Waltham Center for Pet Nutrition, które należą do korporacji Mars, będącej producentem karmy dla psów. Otrzymane wyniki badań odkryły, że cechy fizyczne jak i charakterologiczne są zależne od genotypu. Badania koncentrowały się na wyszukiwaniu niewielkich różnic w materiale genetycznym, tak zwanych polimorfizmów pojedynczego nukleotydu[3].

W literaturze kynologicznej są przytaczane systemy identyfikacji ras, które mogą być oparte m.in. na kryteriach ich użytkowości lub na cechach wyglądu zewnętrznego. David Alderton[4] (także Anna Maria Krämer) prezentuje podział ras psów ze względu na ich wzrost oraz masę ciała. Wymiary te, w zależności od rasy, wahają się od. ok. 25 cm do nawet ok. 1 metra wysokości w kłębie. Masa ciała psów waha się od 1 do ok. 100 kg. David Alderton wprowadza także ogólne rozróżnienie ras psów ze względu na:

  • kształt głowy, gdzie wyróżnia trzy podstawowe kategorie:
    • psy okrągłogłowe, głównie zaliczane są tu rasy posiadające krótkie kufy (jak u rasy cavalier king charles spaniel);
    • psy długogłowe, z wydłużonymi kufami (np. whippet);
    • psy o kształcie głowy kwadratowym, o mocnych i krótkich szczękach (np. takich jak u bulmastifa);
  • typ uszu, gdzie są wyszczególnione:
  • długość sierści, gdzie rasy psa są podzielone na trzy grupy:
    • psy długowłose;
    • psy krótkowłose;
    • psy szorstkowłose.

Istnieją rasy, w których występują odmiany psów o wszystkich trzech wariantach długości szaty (np. wyżły niemieckie, jamnik), częściej jednak występuje któryś z wariantów w postaci dominującej (liczniejszej), preferowanej przez hodowców, na przykład z powodu lepszej użytkowości rasy o konkretnej długości włosa w określonych warunkach środowiskowych. Powyższy podział nie uwzględnia występowania ras psów całkowicie nieowłosionych (jak np. nagi pies peruwiański) lub częściowo owłosionych (jak np. grzywacz chiński).

 Osobny artykuł: chody psa.

Zmysły psa

  • Najważniejszym zmysłem dla psa jest węch. Zaczyna się nim posługiwać już jako ślepe szczenię. Psy poddane odpowiednim szkoleniom wspomagają służby mundurowe w tropieniu i rozpoznawaniu przestępców na podstawie śladów zapachowych zostawionych na miejscu, w którym tamci przebywali. Proces oswajania nowego, młodego psa z nowym właścicielem można przyspieszyć, kładąc mu na legowisko odzież przesyconą zapachem właściciela. Bardzo często zdarza się, że pies podczas nieobecności swego pana kładzie się na jego odzieży.
  • Wzrok. To, co pies zobaczy nie będzie miało dla niego znaczenia, dopóki nie rozpracuje tego węchem i/lub słuchem. Wzrok psa jest słabszy niż człowieka, a objawia się to mniejszą zdolnością spostrzegania przedmiotów czy osób nieruchomych, a także brakiem widzenia obiektów dwuwymiarowych. Pies za to dobrze sobie radzi w słabym świetle (wspomagając się zmysłem węchu i słuchu). Rasa psa determinuje nie tylko siłę wzroku, lecz także zmysł węchu, słuchu oraz dotyku.
  • Słuch. Zmysł słuchu w hierarchii psa stoi za węchem i przed wzrokiem. Psy mają znacznie czulszy słuch niż człowiek i mogą słyszeć dźwięki o częstotliwości lub tonacji dla człowieka niesłyszalnej, a zasięg słuchu jest znacznie większy w porównaniu ze słuchem człowieka. Większa czułość słuchu może powodować, że dźwięki o silnym natężeniu będą wywoływały u niego ból. Przyjęto, że psy o uszach stojących lepiej słyszą od kłapouchych. Układając psa należy do niego mówić cicho, ponieważ zakrzyczany czworonóg może z czasem przestać zwracać uwagę na głos swego pana. Odpowiednią modulacją głosu właściciel może skutecznie wpływać na psa.
  • Dotyk. Wrażenia dotykowe pies odbiera całą powierzchnią ciała. Najważniejsze są dla niego włosy czuciowe (wąsy) nad oczami oraz pod dolną wargą. Wąsy te zwane wibryssami są długie i sztywne. Nie wolno ich strzyc.
  • Smak. Wrażenia smakowe są uzależnione od wrażeń węchowych. Zmysł ten nie ma dla psa znaczenia w odbieraniu wrażeń otaczającego świata[5].

Wiek psa

 Osobny artykuł: proces starzenia się psów.

Wiek psa określa się m.in. po oględzinach stanu uzębienia oraz ilości siwych włosów na głowie. U psów w wieku ok. 7 lat są widoczne starcia na kłach oraz siekaczach, w 10–12 roku życia następuje wypadanie zębów. Psy żyją przeciętnie 13–14 lat. Najstarszym psem w historii, według Księgi rekordów Guinnessa, był Bluey, który przeżył 29 lat, 5 miesięcy i 7 dni[6].

Według Kazimierza Ściesińskiego zestawienie porównawcze wieku psa w stosunku do człowieka przedstawia się następująco:

pies człowiek
6 m-cy 10 lat
10 m-cy 14 lat
12 m-cy 15 lat
18 m-cy 20 lat
2 lata 24 lata
3 lata 28 lat
4 lata 32 lata
5 lat 36 lat
6 lat 40 lat
pies człowiek
7 lat 44 lata
8 lat 48 lat
9 lat 52 lata
10 lat 56 lat
11 lat 60 lat
12 lat 64 lata
13 lat 68 lat
14 lat 72 lata
15 lat 76 lat
pies człowiek
16 lat 80 lat
17 lat 84 lata
18 lat 88 lat
19 lat 92 lata
20 lat 96 lat

Niemiecki uczony H. G. Niemandem podaje bardziej ogólne porównanie wieku psa z człowiekiem. Pierwszy rok życia psa w przełożeniu na życie człowieka to 14 lat. Drugi rok życia psa to 7 lat życia człowieka – czyli 2-letni pies to odpowiednik wiekowo 21-latka, a każdy następny rok życia psa stanowi 5 lat życia człowieka[7].

Wizerunek staroegipskiego charta, nazywanego Tesem – przodka chartów śródziemnomorskich
Pies z Borneo ma cechy psów ras pierwotnych, takich jak basenji

Historia i udomowienie psa

Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia psa domowego. Genetyczne badania przeprowadzone w 2002 r. sugerowały, że psy pochodzą od euroazjatyckich wilków, od których oddzieliły się około 125 tysięcy lat temu, a osobny gatunek ostatecznie wytworzyły 15-40 tysięcy lat temu. Według Hansa Räbera argumentami potwierdzającymi tę teorię są także:

  • podobieństwa w kształcie powierzchni czwartych zębów przedtrzonowych
  • ciężar mózgu psa jest najbardziej zbliżony do ciężaru i objętości mózgu wilka (u psa jest on mniejszy o ok. 30%, u szakala różnice były większe). Związane jest to z faktem skrócenia się u psa trzewioczaszki w stosunku do mózgoczaszki.
  • badania krwi, wykazujące w budowie białek określonej grupy największe podobieństwa do krwi wilka
  • badania etologiczne potwierdziły zbieżność zachowań społecznych wśród watah wilków i sfor psów.

Do kilku pozostałych teorii można zaliczyć tę, do której przychylał się m.in. Karol Darwin. Sądził on że swój udział w powstaniu psa domowego mają kojoty i szakale, zwłaszcza na terenach ich naturalnego występowania (Ameryka Północna i Azja Mniejsza).

Istniała także hipoteza mówiąca o istnieniu wymarłego już, wspólnego praprzodka psa domowego, zbliżonego do psów dingo, czy psów pariasów.

Według najnowszych badań genetycznych przeprowadzonych przez Adama Boyko i współpracowników z Uniwersytetu Cornella w USA można domniemywać, że psy pochodzą z Afryki, a nie jak dotąd sądzono z Azji. W magazynie „Proceedings of the National Academy of Sciences” opublikowali oni artykuł z rezultatami swoich badań, które pozwalają przypuszczać, że psy mogły rozprzestrzenić się po świecie z Czarnego Lądu, wraz z przodkami człowieka. Naukowcy przebadali 318 psów z Afryki, 16 z Puerto-Rico, 102 z USA i kilkaset z innych stron świata i stwierdzili, że genom afrykański jest równie rozprzestrzeniony wśród psów jak genom azjatycki, podali tym samym w wątpliwość teorię o azjatyckim pochodzeniu psa[8].

Najstarszymi tekstami świadczącymi o współistnieniu psa i człowieka są teksty pochodzące z okresu kultury sumeryjskiej[9].

Psy pochodzą prawdopodobnie z jednego obszaru Ziemi, Azji Wschodniej, gdzie wydzieliły się z gatunku wilka. Rozprzestrzeniły się potem po całej planecie, konkurując z miejscowymi populacjami wilków. Świadczy o tym ich mniejsza różnorodność w miarę geograficznego oddalenia od Azji Wschodniej. Po udomowieniu psa przez człowieka nastąpiła mutacja w jednym z genów (został on ostatnio zidentyfikowany), w wyniku której powstały rasy małych psów. Musiały być one atrakcyjne dla człowieka, który starał się utrzymywać populację niewielkich psów pomimo ich mniejszej użyteczności w polowaniu i gorszego przystosowania do życia w prehistorycznych warunkach. Obecnie ze wszystkich gatunków ssaków psy wykazują największą różnorodność.

Udomowienie

Pies nierasowy. W latach 50. prowadzone badania w Stanach Zjednoczonych oraz Szwajcarii potwierdziły, że z całej populacji psów występujących w tych krajach tylko 25% stanowią psy rasowe, pozostała część to w różnej proporcji mieszańce[10]

Początki udomowienia psa szacuje się na ok. 17-12 tys. lat temu[11], był on używany przez myśliwych z Syberii, pojawia się też w Palestynie oraz w Iraku.

Do najstarszych ośrodków udomowienia psa zaliczyć można obszary Europy, gdzie znaleziono najstarsze szczątki tego zwierzęcia, czyli rejony Danii, Niemiec i Anglii, a także odkrycia z okolic Izraela, Iranu, Japonii, czy Turcji. Odkryto także, że na terenach Idaho, w Stanach Zjednoczonych 10000 lat temu także żył przedstawiciel psa domowego.

Współczesne prace archeologiczne prowadzone w jaskini Goyet na terenie Belgii odkryły pozostałości szkieletu psa pochodzące sprzed 31 tysięcy lat. Odkrycie weryfikuje dotychczasowe poglądy na temat czasu i miejsca udomowienia psa i wskazuje ludzi z kultury oryniackiej jako pierwszych hodowców tych zwierząt. Wykorzystywano je do transportowania zwierzyny łownej oraz do jej wytropienia. Analiza izotopowa pozostałości kostnych pozwala określić z pewnym prawdopodobieństwem, że pierwsze udomowione psy wyglądem były zbliżone najbardziej do współczesnych husky syberyjskich, były jednak od nich większe[12].

Althaus wyróżnił cztery fazy w procesie domestykacji psa:

  • faza symbiozy, w której zarówno wilk (odpadki żywieniowe) jak i człowiek (czujność wilka ostrzegająca przed zbliżającym się niebezpieczeństwem) czerpią korzyści z współistnienia.
  • faza zacieśnienia więzów z człowiekiem, stopniowe blokowanie dostępu do zwierząt dziko żyjących.
  • faza świadomej selekcji hodowlanej na potrzeby człowieka.
  • faza hodowli psa ze względu na jego eksterier.

Kości wilka odnaleziono u boku szczątków ludzkich tak starych jak człowiek z Boxgrove w Surrey, datowanych na 400 tysięcy lat p.n.e. Czaszki wilków wyłowione z zatopionego obozu nomadów, którzy przeszli z Syberii na Alaskę, są niemal takie same, jak czaszki ich przodków z Boxgrove. Ich szczęki były mniej wysunięte do przodu, a zęby bardziej stłoczone, ale z wyglądu były to nadal czaszki dzikich zwierząt.

Mniej więcej w tym samym czasie myśliwi zaczęli chętniej używać strzał niż włóczni. Wilki – już prawie psy – stały się bardziej użyteczne (np. do przynoszenia upolowanej zdobyczy) i zaczęły się cieszyć ludzką „przyjaźnią” jako zwierzęta użytkowe. Darwin napisał kiedyś, że w czasach głodu ludność Ziemi Ognistej prędzej zjadłaby własne stare kobiety, niż swe psy[potrzebny przypis]. W Ein Mallah w Izraelu, w grobie „pierwszych farmerów”, znaleziono szkielet szczeniaka pochowanego obok dziecka. Dzikie zwierzęta stały się członkami rodziny. Wkrótce ich pysk uległ skróceniu, zęby zmalały, oczy powiększyły się i stały okrągłe.

Pozostałością po tamtym prymitywnym zwierzęciu jest śpiewający pies z Nowej Gwinei oraz dingo. Dingo nie zmienił się wiele od tamtych czasów, ale od tego czasu psy rozprzestrzeniały się po całym prawie świecie (z wyjątkiem Afryki, która była od nich wolna aż do ery żelaza) równie szybko jak ludzie.

Historia psa domowego na ziemiach polskich

Rudolf Kryspin w „Historii psa i kynologii” napisał[13], że najstarszą pozostałością psa domowego na terenie Polski, jest czaszka odkryta w okolicach Sandomierza, datowana na ok. 4 tysiące lat p.n.e. Na tamtych terenach znaleziono także grób z 1700 roku p.n.e., w którym pochowano człowieka z pięcioma psami, prawdopodobnie członka starszyzny rodowej. Wykopaliska szczątków psów pochodzące z okolic Opola dostarczają informacji o dwóch typach psów hodowanych w tamtych rejonach:

  • pierwszy to typ większego psa, wyglądem zbliżonego do wilka;
  • drugi typ był mniejszy i zbliżony do szpica.

W okresie średniowiecza na ziemiach polskich najliczniej występowały psy wykorzystywane do polowań na grubego zwierza. Do takich psów zaliczano charty, ogary, wyżły i brytany. Przywilej polowania oraz trzymania psów wyznaczonych do tego zadania przypadał królom i możnowładcom, ale także opatom oraz biskupom. Później psy hodowała również szlachta ziemiańska, w celu polowań na drobną zwierzynę.

Wraz ze spadkiem liczebności zwierzyny leśnej oraz z nasileniem się karczowania coraz większych połaci lasu zaczęto rezygnować z hodowli brytanów i ograniczać liczbę chartów i ogarów. W nowych warunkach dobrze radziły sobie legawce, w tym „wyżeł polski – wodołaz”, który jest jednym z przodków wyżłów niemieckich szorstkowłosych.

Polskim źródłem informacji nt. ras psów i ich hodowli z okresu I połowy XVII wieku, jest książka pod tytułem „Myślistwo z Ogary” autorstwa Jana Ostroroga. Dokument ten jest podręcznikiem hodowli ras psów najpopularniejszych w tamtym okresie, czyli poświęcony głównie ogarom i chartom.

Na terenach nizinnych od XVI wieku trzymano łagodne psy strzegące stad owiec, a rozpowszechnione wraz z rozwojem hodowli tego typu rogacizny. Literatura angielska podaje[14], że importowane do Szkocji 6 sztuk polskich owczarków nizinnych przyczyniło się do powstania rasy Bearded Collie. Teza ta jednak wydaje się wątpliwa dla Hansa Räbera, który twierdzi, że „według wiarygodnych źródeł jeszcze przed rokiem 1514 istniały na wyspie psy o rozczochranym włosie”. Autor ten zakłada, że właśnie te psy były przodkami bobtaila i bearded collie[15].

 Zobacz też: polskie rasy psa.

Użytkowość

Owczarek belgijski Malinois podczas służby w amerykańskiej jednostce wojskowej w Iraku.
 Osobny artykuł: Grupy ras psów domowych.

Psy ze względu na funkcje jakie pełnią dla człowieka, zostały podzielone na typy, bądź grupy związane z użytkowością. Wykorzystywane są jako:

Wpływ psa na człowieka

Zespół ekspertów ze szpitala uniwersyteckiego w Kuopio stwierdził, że dzieci wychowywane w domach z psami są zdrowsze[16].

Pies w kulturze i religiach

Kejter – określenie psa w gwarze poznańskiej

Medycyna ludowa

Według wierzeń w Małopolsce i na Podhalu, tłuszcz (smalec, sadło) psie działa jak tradycyjne magiczne lekarstwo[17][18][19][20][21] i jest na nie duże zapotrzebowanie[22][23]. W okolicy Krakowa w 2014 roku zatrzymano małżeństwo zajmujące się zawodowo zabijaniem psów i przetwórstwem na smalec[24]. Przemysłowe przetwórstwo psów na smalec odnotowano pod Częstochową[25] i na Śląsku[26].


Szczekanie psa wyrażone w różnych językach

Język → słowa używane do określenia szczekania psów:

[27]

Bar dla psów przy zajeździe obok pałacu Rosendals w dzielnicy Sztokholmu Djurgården

Psy na znaczkach pocztowych

Pies w filatelistyce pojawił się obok pierwszego znaczka pocztowego w Anglii w 1840 roku pod postacią jaką dziś nazwalibyśmy całostką pocztową czyli tzw. koperty Mulread'ego[28].

Od tego czasu pies często gościł na znaczku pocztowym jako serie lub pojedyncze egzemplarze, przedstawiające poszczególne rasy lub jako motyw w sztuce. Często jest elementem kasownika okolicznościowego zarówno z okazji wystaw psów rasowych, jak też różnego typu imprez np. wyścigów na Alasce czy uczczenia rocznicy stulecia Kanadyjskiego Zarządu Hodowców Psów[29]. Pies jest znakiem zodiakalnym w kalendarzu chińskim, co w 1994 i 2006 roku skrzętnie wykorzystały poczty świata.

Pies na znaczku pocztowym corocznie jest emitowany w kilkunastu krajach. Kasowników również nie brakuje, prym wiodą Stany Zjednoczone, Niemcy i Francja. Polska emitowała serie z psami w następujących latach: 1963 (w tym znaczek, na którym znajduje się błąd w pisowni)[30] 1969, 1989, 2002[31] i 2006, z okazji Światowej Wystawy Psów Rasowych organizowanej po raz pierwszy w Polsce, w Poznaniu. Pierwszy polski znaczek z psem ukazał się w 1938 roku z okazji V Szablon:Do przetłumaczenia w Warszawie.

Zobacz też

  1. ↑ Canis lupus familiaris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Zobacz Zasady tworzenia nazw systematycznych
  3. ↑ Paul Jones, Kevin Chase, Alan Martin, Elaine A. Ostrander i Karl G. Lark. Single-Nucleotide-Polymorphism-Based Association Mapping of Dog Stereotypes. „Genetics”. 179, s. 1033–1044, 2008. DOI: 10.1534/genetics.108.087866. (ang.). 
  4. ↑ David Alderton: „Psy” ss. 28–37.
  5. ↑ Lubomir Smyczyński „Psy, rasy i wychowanie”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989
  6. ↑ Guinness Book of World Records 2010
  7. ↑ Krystyna Milczarek „Pies” str. 82
  8. ↑ Adam R. Boyko, Ryan H. Boyko, Corin M. Boyko, Heidi G. Parker i inni. Complex population structure in African village dogs and its implications for inferring dog domestication history. „Proceedings of the National Academy of Sciences”, 2009. DOI: 10.1073/pnas.0902129106. (ang.). 
  9. ↑ Katarzyna Filipczak, „Pies w życiu i wierzeniach naszych przodków”, „Pies” nr 1/2000
  10. ↑ Hans Räber „Encyklopedia Psów Rasowych” Tom I, str. 15.
  11. ↑ Fabio Verginelli, Cristian Capelli, Valentina Coia, Marco Musiani i inni. Mitochondrial DNA from Prehistoric Canids Highlights Relationships Between Dogs and South-East European Wolves. „Molecular Biology and Evolution”. 22 (12), s. 2541–2551, 2005. DOI: 10.1093/molbev/msi248. (ang.). 
  12. ↑ Dwa razy dłuższa historia psa, „Rzeczpospolita” z 22 października 2008, str. A21, numer 248 (8149)
  13. ↑ M. Rudolf Kryspin „Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii” str. 12-13.
  14. ↑ M. Rudolf Kryspin „Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii” str. 12-13
  15. ↑ Hans Räber, „Encyklopedia psów rasowych” tom I, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1999, s.356.
  16. ↑ Dzieci wychowywane w domach z psami są zdrowsze
  17. ↑ Chce się wyć, Dorota Sumińska.
  18. ↑ Polish couple accused of making dog meat delicacy [online], 7 sierpnia 2009, Cytat: Smalec is generally made from pork but police and animal welfare activists believe the farm owners had started using dog lard to profit from old beliefs, apparently still present in the countryside, that canine fat has special medicinal properties. "We know of places in Poland where dogs are killed as part of a tradition going back generations.
  19. ↑ Pedia Press, The Dog, s. 13.
  20. ↑ Masterpage, Polish Delicacy With An Evil Twist - Dogs Murdered For Their Fat In Poland, 2010, Cytat: dog fat... a "healing" bread spread seized in Poland last year. Two women are on trial over a few dozen jars of "smalec", a Polish spread used like butter made of animal fat, which they allegedly made and advertised as "healing dog lard"..
  21. ↑ L Wdowiak, J Kaczmarek, PSYCHOLOGICAL ASPECT IN TREATING SKIN DISEASES IN POLISH ETHNOMEDICINE, „Aspects of Health and Disease Vol. 1”, 2009, s. 133.
  22. ↑ Psi smalec. Przeraźliwy skowyt zarzynanych psów [online].
  23. ↑ Kerstin Jacobsson, Fragmentation of the collective action space: the animal rights movement in Poland, s. 353-370, DOI: 10.1080/21599165.2012.720570.
  24. ↑ Smalec z psa? Pod Krakowem małżeństwo przez lata mordowało zwierzęta, „Wprost”, 13 maja 2014.
  25. ↑ Proces za psi smalec [online], 1 marca 2011.
  26. ↑ Grażyna Zawada, Sześć psów w słoiku [online], 28 listopada 2010.
  27. ↑ How Dogs Bark in Different Languages
  28. ↑ Mulready stationery
  29. ↑ :: Capella Vis Comica :: Nova Scotia Duck Tolling Retriever ::
  30. ↑ znaczki-pl.com – Dane pozycji
  31. ↑ Witamy na stronie czasopisma „Przyroda Polska”

Bibliografia

  • Eva-Maria Krämer „Rasy psów”, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2003
  • Hans Räber „Encyklopedia psów rasowych” tom I, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1999
  • Hans Räber „Encyklopedia psów rasowych” tom II, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2001
  • David Alderton „Psy”, Wiedza i Życie, Warszawa 2006
  • Jerzy Kapyś „Boksery”, P.W. EGROS – Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 1995
  • Małgorzata Jurek „Prawdziwy Przyjaciel American Staffordshire Terrier”, Wydawnictwo Alkon, Komorniki 1999
  • Lubomir Smyczyński „Psy, rasy i wychowanie”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989
  • Amanda O'Neill „Mój pies”, Arti Centrum, Warszawa 2008

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pies_domowy&oldid=44368723”