Geopolityka

Szablon:Źródła Geopolityka – nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku, badająca wpływ czynników geograficznych na zjawiska i procesy społeczno-polityczne. Termin ten został stworzony przez Szweda, Rudolfa Kjelléna. Po raz pierwszy użył go w swoim artykule naukowym w 1899 r. Ten rok uznawany jest za symboliczną datę narodzin geopolityki jako nauki akademickiej.

Geopolityka dzieli się na geopolitykę akademicką i geopolitykę stosowaną. Geopolityka akademicka jest interdyscyplinarną nauką, która bada związki i zależności pomiędzy powstawaniem i funkcjonowaniem państw a wpływem na to czynników geograficznych i czasowych. Geopolityka stosowana jest metodą prowadzenia polityki międzynarodowej, opartej przede wszystkim na determinizmie geograficznym. Jej fundamentem jest myślenie w kategoriach przestrzennych. Relacje państw postrzega ona w kategoriach konfliktów interesów i nieustannej rywalizacji o wpływy.

Subdyscyplinami geopolityki są: geostrategia, geohistoria, geoekonomia, astropolityka i astrostrategia.

Geneza

Geopolityka narodziła się pod koniec XIX wieku. Oprócz wyżej wspomnianego Rudolfa Kjellena do ojców geopolityki zalicza się także: Fryderyka Ratzela, Alfreda Mahana, Halforda Johna Mackindera oraz Karola Haushofera, którzy tworzyli na przełomie XIX i XX wieku. Ratzel, niemiecki wybitny geograf, stworzył geopolityczne podwaliny pod niemiecką koncepcję Mitteleuropy. Powiązał ściśle dążenia polityczne z determinantem geograficznym. Mahan, amerykański admirał, stworzył koncepcję przewagi potęgi morskiej nad lądową. Jego koncepcje odnoszące się do amerykańskiej supremacji są nadal stałym elementem kształcenia oficerów i dyplomatów w Stanach Zjednoczonych. Mackinder, brytyjski geograf, jest autorem najsłynniejszej koncepcji geopolitycznej związanej z ukutymi przez niego pojęciami: World Island (Światowa Wyspa) i Heartland (Obszar Centralny; pierwotnie Pivot Area – Obszar Osiowy). Jego zdaniem to na Światowej Wyspie (obejmującej Eurazję i Afrykę) rozgrywały się najważniejsze wydarzenia dziejowe. Na tym obszarze wyznaczył rejon krytyczny – Heartland, usytuowany w jego środkowo-północnej. Geopolityczne prawo Mackindera sprowadzało się w skrócie do stwierdzenia: Kto panuje nad Wschodnią Europą, panuje nad Obszarem Centralnym; kto panuje nad Obszarem Centralnym, panuje nad Światową Wyspą; kto panuje nad Światową Wyspą, panuje nad światem. Haushofer, niemiecki generał, był twórcą koncepcji geopolitycznej zakładającej podział świata na cztery regiony geopolityczne rozciągające się południkowo: amerykańską, niemiecką, rosyjską i japońską. Założyciel najsłynniejszego pisma geopolitycznego „Zeitschrift für Geopolitik”. Ojcowie geopolityki dali początek geopolityce klasycznej, do wybitniejszych przedstawicieli której można zaliczyć m.in.: Nicholasa Spykmana (koncepcja Rimlandu), Aleksandra de Seversky’ego czy Saula Cohena.

Geopolityka polska

W Polsce geopolityka akademicka narodziła się bardzo wcześnie, bo na przełomie XIX i XX wieku. Ojcem geopolityki polskiej był Eugeniusz Romer, którego sztandarowe dzieła takie jak Rola rzek w historii i geografii narodów (1901), czy Ziemia i państwo. Kilka uwag geopolitycznych (1939) po dziś dzień nie straciły swojej aktualności. Polska geopolityka wyłoniła się z naukowego sporu między Eugeniuszem Romerem oraz Wacławem Nałkowskim. Ten ostatni stworzył tezę badawczą o przejściowym charakterze ziem polskich, zarówno w znaczeniu komunikacyjnym jak i kulturowym. Romer odniósł się do niej bardzo krytycznie, wskazując na pomostowy charakter ziem polskich, usytuowanych między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym. Do wybitniejszych akademickich geopolityków polskich zaliczają się także m.in.: Michał Janiszewski, Maria Kiełczewska, Ignacy Matuszewski, Leszek Moczulski, Jerzy Niezbrzycki (ps. Ryszard Wraga), Andrzej Piskozub, Władysław Studnicki, Zygmunt Wojciechowski. Natomiast najwybitniejszym polskim przedstawicielem geopolityki stosowanej był Marszałek Józef Piłsudski.

Instytucje

• Institut Français de Géopolitique - francuska instytucja naukowa utworzona w 1989 r. w Paryżu wokół pisma "Hérodote".
• International Centre for Geopolitical Studies - szwajcarska organizacja z siedzibą w Genewie. Powstała w 2001 r.
• Instytut Geopolityki - polska pozarządowa instytucja naukowo-badawcza utworzona w 2007 r. w Częstochowie.

Czasopismo

"Geopolityka. Biuletyn naukowo-analityczny Instytutu Geopolityki" - czasopismo naukowe założone przez Leszka Sykulskiego, prezesa Instytutu Geopolityki. Redaktorem naczelnym jest dr Robert Potocki, z-cą red. nacz. - dr Radosław Domke.

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu geografii