Przejdź do zawartości

Samarkanda: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→Historia: na pewno wielu oprócz niego. nieuzasadnione rozpisywanie się o wybranej jednostce
Cojan (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
148 076 edycji
poprawa przek., drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 44 wersji utworzonych przez 33 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Miejscowość infobox
{{Miejscowość infobox
|nazwa = Samarkanda
|nazwa = Samarkanda
|nazwa oryginalna = سمرقند
|nazwa oryginalna = {{j|uz|Samarqand}}
|zdjęcie = Registan square Samarkand.jpg
|zdjęcie = Registan square Samarkand.jpg
|opis zdjęcia =
|opis zdjęcia =
|herb = Coat of arms of Samarkand.svg
|herb = Emblem of Samarkand.svg
|flaga =
|flaga =
|dopełniacz nazwy = Samarkandy
|dopełniacz nazwy = Samarkandy
|państwo = UZB
|państwo = UZB
|1. jednostka administracyjna = [[Wilajet samarkandzki|samarkandzki]]
|1. jednostka administracyjna = [[Wilajet samarkandzki|samarkandzki]]
|powierzchnia =
|powierzchnia = 120
|wysokość = 702
|wysokość = 702
|rok = 2015
|rok = 2019
|liczba ludności = 540 000<ref>{{Cytuj |url = http://samcity.uz/news/1350-stala-izvestna-tochnaya-chislennost-naseleniya-samarkanda |data dostępu = 2020-12-03 |tytuł = Samcity.uz – Стала известна точная численность населения Самарканда}}</ref>
|liczba ludności = 504 423
|gęstość zaludnienia =
|gęstość zaludnienia = 4415
|numer kierunkowy = (+998) 662
|numer kierunkowy = (+998) 662
|kod pocztowy =
|kod pocztowy =
|tablice rejestracyjne = 015
|tablice rejestracyjne = 015
|współrzędne = 39°39′15″N 66°57′35″E
|stopniN = 39 |minutN = 39 |sekundN = 15
|stopniE = 66 |minutE = 57 |sekundE = 35
|commons = Samarkand
|commons = Samarkand
⚫
|wikisłownik = Samarkanda
|www =
|www =
}}
}}
{{UNESCO infobox
{{UNESCO infobox
| nazwa = Samarkanda – skrzyżowanie kultur
|nazwa = Samarkanda – skrzyżowanie kultur
| grafika = Samarkand.jpg
|grafika = Samarkand.jpg
| kraj = {{Państwo|UZB}}
|opis grafiki =
| typ = kulturowe
|państwo = UZB
| kryterium = i, ii, iv
|typ = kulturowy
| ID = 603
|kryterium = I, II, IV
| region = [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Azji|Azja i Pacyfik]]
|ID = 603
| rok = 2001
|region = Azja i Pacyfik
| sesja = 25
|data wpisu = 2001
| zmiany =
|sesja wpisu = 25
|dokonane zmiany =
| zagrożenie =
| kod mapy = osobna
|zagrożenie =
| link = http://whc.unesco.org/en/list/603
|kod mapy = osobna
|współrzędne =
|commons =
}}
}}
'''Samarkanda''' ([[język uzbecki|uzbec.]] Samarqand, [[język tadżycki|tadżyc.]] Самарқанд, [[język perski|pers.]] سمرقند, [[język rosyjski|ros.]] Самарканд) – miasto w [[Uzbekistan]]ie, w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]], ok. 353 tys. mieszkańców (2008). Czwarte pod względem ludności miasto Uzbekistanu i stolica [[wilajet samarkandzki|wilajetu samarkandzkiego]]. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa UNESCO]].
'''Samarkanda''' ({{W języku|uz|Samarqand}}, {{w języku|tg|Самарқанд}}, {{w języku|fa|سمرقند}}, {{ros.|Самарканд}}) – miasto w [[Uzbekistan]]ie, w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]], ok. 540 tys. mieszkańców (2019). Jedno z najludniejszych miast Uzbekistanu i stolica [[wilajet samarkandzki|wilajetu samarkandzkiego]]. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa UNESCO]].


W Samarkandzie znajduje się [[obserwatorium astronomiczne]] wzniesione przez mongolskiego księcia [[Uług Beg]]a. Zostało ono wyposażone w najlepsze w owym czasie przyrządy astronomiczne, w tym. m.in. wbudowany w ścianę 40-metrowy [[sekstant]], który wykorzystywany był do wyznaczania momentów przejścia i wysokości ciał niebieskich.
W Samarkandzie znajduje się [[obserwatorium astronomiczne]] wzniesione przez księcia [[Uług Beg]]a. Zostało ono wyposażone w najlepsze w owym czasie przyrządy astronomiczne, w tym. m.in. wbudowany w ścianę 40-metrowy [[sekstant]], który wykorzystywany był do wyznaczania momentów przejścia i wysokości [[Ciało niebieskie|ciał niebieskich]].

== Etymologia ==
Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od słów w [[Język sogdyjski|języku sogdyjskim]] – ''asmara'', czyli „kamień, skała”, oraz ''kand'' oznaczającego „fort, gród (miasto)”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Room |imię = Adrian |tytuł = Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features and Historic Sites |rok = 2006 |wydawca = McFarland |miejsce = London |isbn = 0-7864-2248-3 |strony = 330}}</ref>.


== Historia ==
== Historia ==
Samarkanda jest jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Starożytne miasto pod nazwą Marakanda powstało w VI wieku p.n.e. jako stolica [[satrapia|satrapii]] [[Sogdiana|sogdyjskiej]] pod panowaniem perskiej dynastii [[Achemenidzi|Achemenidów]]. W 329&nbsp;r.&nbsp;p.n.e. miasto zostało zdobyte przez [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Wielkiego]]. Okres rozwoju nastąpił dzięki powstaniu [[Jedwabny szlak|szlaku jedwabnego]], łączącego [[Europa|Europę]] i [[Chiny]]. Samarkanda stała się największym miastem [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]].
Samarkanda jest jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Starożytne miasto pod nazwą Marakanda powstało w VI wieku p.n.e. jako stolica [[satrapia|satrapii]] [[Sogdiana|sogdyjskiej]] pod panowaniem perskiej dynastii [[Achemenidzi|Achemenidów]]. W 329&nbsp;r.&nbsp;p.n.e. miasto zostało zdobyte przez [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Wielkiego]]. Okres rozwoju nastąpił dzięki powstaniu [[Jedwabny Szlak|szlaku jedwabnego]], łączącego [[Europa|Europę]] i [[Chiny (region)|Chiny]]. Samarkanda stała się największym miastem [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]].


W VIII wieku została podbita przez [[Arabowie|Arabów]], którzy wprowadzili [[islam|religię islamską]]. Za panowania [[Abbasydzi|Abbasydów]] Arabowie uzyskali od [[Chiny|chińskich]] zakładników wziętych do niewoli po [[Bitwa nad rzeką Tałas|bitwie nad rzeką Tałas]] w 751 roku tajemnicę produkcji [[papier]]u. W rezultacie w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.
W 712<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Norwich |imię = John Julius |tytuł = Najwspanialsze miasta w dziejach świata |wydanie = I |wydawca = Wydawnictwo Bosz |miejsce = Olszanica |rok = 2009 |isbn = 978-83-7576-072-9 |strony = 117}}</ref> roku została podbita przez [[Arabowie|Arabów]], którzy wprowadzili [[islam|religię islamską]]. W tym czasie stała się również centrum wytwarzania papieru, z którego papier zawędrował do Europy. Za panowania [[Abbasydzi|Abbasydów]] Arabowie uzyskali od [[Chiny (region)|chińskich]] jeńców wziętych do niewoli po [[Bitwa nad rzeką Tałas|bitwie nad rzeką Tałas]] w 751 roku tajemnicę produkcji [[papier]]u. W rezultacie w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.


Samarkanda była jednym z najważniejszych miast w państwach [[Samanidzi|Samanidów]] i [[Karachanidzi|Karachanidów]]. W 1220 została zburzona przez [[Czyngis-chan]]a. Jedynie niewielka część populacji miasta przetrwała najazdy mongolskie. W latach 1369–1405 Samarkanda była stolicą rozciągającego się od [[Indie|Indii]] do [[Turcja|Turcji]] państwa [[Timur Chromy|Timura]]. W ciągu 36 lat władca wzniósł nowe miasto i sprowadził do niego artystów i rzemieślników z całego imperium. Pod panowaniem [[Timurydzi|Timurydów]] miasto odzyskało swoje dawne znaczenie i stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej. Największy rozkwit Samarkanda przeżywała w XV wieku za panowania [[Uług Beg]]a, wnuka Timura.
Samarkanda była jednym z najważniejszych miast w państwach [[Samanidzi|Samanidów]] i [[Karachanidzi|Karachanidów]]. W 1220 została zburzona przez [[Czyngis-chan]]a. Jedynie niewielka część populacji miasta przetrwała najazdy mongolskie (zdziesiątkowano ludność o niemal 60 tys. mieszkańców). W latach 1369–1405 Samarkanda była stolicą rozciągającego się od [[Indie|Indii]] do [[Turcja|Turcji]] państwa [[Timur Chromy|Timura]]. W ciągu 36 lat władca wzniósł nowe miasto i sprowadził do niego artystów i rzemieślników z całego imperium. Pod panowaniem [[Timurydzi|Timurydów]] miasto odzyskało swoje dawne znaczenie i stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej. Największy rozkwit Samarkanda przeżywała w XV wieku za panowania [[Uług Beg]]a, wnuka Timura. W porównaniu z poprzednimi dekadami, stabilna sytuacja państwa sprawiła, że Uług Beg zaczął inwestować jeszcze bardziej w rozwój naukowy i kulturalny swojej stolicy. Z jego inicjatywy wzniesiono obserwatorium astronomiczne i [[medresa|medresy]] – tradycyjne w świecie islamu szkoły wyższe<ref>{{Cytuj pismo |autor = Przemysław Dałek |tytuł = Samarkanda – zapomniana perła Jedwabnego Szlaku |url = https://histmag.org/Samarkanda-zapomniana-perla-Jedwabnego-Szlaku-18972 |czasopismo = Histmag.org |data = czerwiec 2019 |data dostępu = 2019-08-07}}</ref>.


Od połowy XVI wieku znajdowała się w granicach [[Chanat Buchary|chanatu bucharskiego]]. Wraz z utratą rangi stolicy rozpoczął się upadek miasta. Po najeździe wojsk [[Nadir Szah Afszar|Nadir Szacha]] w XVIII wieku miasto zostało opuszczone. W 1868 roku zostało zdobyte przez wojska rosyjskie i stało się częścią [[Rosja|Rosji]]. Miasto zostało stolicą obwodu samarkandzkiego. Jego znaczenie wzrosło po wybudowaniu transkaspijskiego szlaku kolejowego, który dotarł do miasta w 1888 roku. W roku 1925 Samarkanda została stolicą [[Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka|Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]]. Pięć lat później straciła to miano na rzecz [[Taszkent]]u.
Od połowy XVI wieku znajdowała się w granicach [[Chanat Buchary|chanatu bucharskiego]]. Wraz z utratą rangi stolicy na rzecz [[Buchara|Buchary]] rozpoczął się upadek miasta. Po najeździe wojsk [[Nadir Szah Afszar|Nadir Szacha]] w XVIII wieku miasto zostało opuszczone. W 1868 roku zostało zdobyte przez wojska rosyjskie i stało się częścią [[Rosja|Rosji]]. Miasto zostało stolicą obwodu samarkandzkiego. Jego znaczenie wzrosło po wybudowaniu transkaspijskiego szlaku kolejowego, który dotarł do miasta w 1888 roku. W roku 1925 Samarkanda została stolicą [[Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka|Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]]. Pięć lat później straciła to miano na rzecz [[Taszkent]]u.


Samarkanda była jednym z miejsc [[Katorga|zesłań]] [[Polacy|Polaków]] po [[Powstanie listopadowe|powstaniu listopadowym]] i [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]]. Opisując czasy formowania [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941-1942)|Armii Andersa]], [[Ksawery Pruszyński]] napisał o niej opowiadanie "Trębacz z Samarkandy".
Samarkanda była jednym z miejsc [[Katorga|zesłań]] [[Polacy|Polaków]] po [[Powstanie listopadowe|powstaniu listopadowym]] i [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]]. Opisując czasy formowania [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941–1942)|Armii Andersa]], [[Ksawery Pruszyński]] napisał o niej opowiadanie „Trębacz z Samarkandy”.


== Ważniejsze zabytki ==
== Ważniejsze zabytki ==
* [[Mauzoleum]] Ruchabad z połowy XIV w. (najstarszy zachowany zabytek w mieście);
* [[Mauzoleum]] Ruchabad z połowy XIV w. (najstarszy zachowany zabytek w mieście);
* [[meczet]] piątkowy, zwany meczetem Bibi Chanum, wybudowany w latach 1394–1404 na zlecenie lub (według innych wersji) dla upamiętnienia zmarłej żony Timura; ze względu na znaczne rozmiary (wysokość kopuły 44 m, szerokość łuku iwanu 19 m) zaczął popadać w ruinę wkrótce po wzniesieniu i zawalił się w czasie trzęsienia ziemi w 1897 r.; po runięciu głównego iwanu w 1969 r. rozpoczęły się prace renowacyjne, które trwają do dziś;
* [[meczet Bibi Chanum]], wybudowany w latach 1394–1404 na zlecenie lub (według innych wersji) dla upamiętnienia zmarłej żony Timura; ze względu na znaczne rozmiary (wysokość kopuły 44 m, szerokość łuku iwanu 19 m) zaczął popadać w ruinę wkrótce po wzniesieniu i zawalił się w czasie trzęsienia ziemi w 1897 r.; po runięciu głównego iwanu w 1969 r. rozpoczęły się prace renowacyjne, które trwają do dziś;
* mauzoleum Bibi Chanum z XIV w., będące jedyną pozostałą do dziś częścią [[medresa|medresy]] Bibi Chanum, wznoszącej się niegdyś naprzeciw meczetu o tej samej nazwie;
* mauzoleum Bibi Chanum z XIV w., będące jedyną pozostałą do dziś częścią [[medresa|medresy]] Bibi Chanum, wznoszącej się niegdyś naprzeciw meczetu o tej samej nazwie;
* mauzolea Timurydów i ich dostojników w kompleksie cmentarnym Szah-i Zinda (dosł. ''Żyjący Król'') z XIV–XV w., powstałym wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna [[Mahomet]]a; najsłynniejsze i najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad–i Mulk Aghi (1371–1383), grobowiec Chodży Ahmada (1361) oraz mauzoleum Alego Nasafiego (1386); do kompleksu prowadzi wspaniały portal z 1435 r.);
* mauzolea Timurydów i ich dostojników w kompleksie cmentarnym [[Szah-i Zinda]] (dosł. ''Żyjący Król'') z XIV–XV w., powstałym wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna [[Mahomet]]a; najsłynniejsze i najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad–i Mulk Aghi (1371–1383), grobowiec Chodży Ahmada (1361) oraz mauzoleum Alego Nasafiego (1386); do kompleksu prowadzi portal z 1435 r.;
* mauzoleum Gur-i Mir (dosł. ''Grobowiec Emira'') z lat 1403–1405, w którym spoczywa [[Timur Chromy|Timur]], jego dwaj synowie oraz dwaj wnukowie (w tym Uług Beg); pierwotnie kompleks budowli składał się z madrasy, [[chanaka|chanaki]] oraz mauzoleum przeznaczonego dla Pir Muhammada – ulubionego wnuka Timura;
* mauzoleum [[Gur-i Mir]] (dosł. ''Grobowiec Emira'') z lat 1403–1405, w którym spoczywa [[Timur Chromy|Timur]], jego dwaj synowie oraz dwaj wnukowie (w tym Uług Beg); pierwotnie kompleks budowli składał się z madrasy, [[chanaka|chanaki]] oraz mauzoleum przeznaczonego dla Pir Muhammada – ulubionego wnuka Timura;
* ruiny obserwatorium astronomicznego Uług Bega z 1428/1429 r., zawierające ogromny [[sekstant]];
* ruiny obserwatorium astronomicznego Uług Bega z 1428/1429 r., zawierające ogromny [[sekstant]];
* zespół architektoniczny Registon (dosł. ''Przysypany Piaskiem''), obejmujący ogromy plac miejski otoczony z trzech stron przez:
* zespół architektoniczny [[Registan (Samarkanda)|Registan]] (dosł. ''Przysypany Piaskiem''), obejmujący ogromy plac miejski otoczony z trzech stron przez:
** po stronie zachodniej – [[medresa|medresę]] Uług Bega, ukończoną w 1420 r.; rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV – XVII w.;
** po stronie zachodniej – [[medresa|medresę]] Uług Bega, ukończoną w 1420 r.; rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV – XVII w.;
** po stronie wschodniej – medresę Szir Dar (dosł. ''Posiadająca Siłę Lwa'' lub ''Z Lwami''; nazwa nawiązuje do unikatowego w świecie islamu zdobienia na fasadzie medresy – dwóch lwów), ukończoną w 1636 r.; budowla ta wyraźnie nawiązuje układem i wystrojem do medresy Uług Bega;
** po stronie wschodniej – medresę Szir Dar (dosł. ''Posiadająca Siłę Lwa'' lub ''Z Lwami''; nazwa nawiązuje do unikatowego w świecie islamu zdobienia na fasadzie medresy – dwóch lwów), ukończoną w 1636 r.; budowla ta wyraźnie nawiązuje układem i wystrojem do medresy Uług Bega;
** po stronie północnej – medresę Tillja Kari (dosł. ''Pokryta Złotem''; nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku: złoconych [[stiuk]]ów) z 1660 r.; budowla ta łączyła funkcje medresy i meczetu piątkowego.
** po stronie północnej – medresę Tillja Kari (dosł. ''Pokryta Złotem''; nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku: złoconych [[stiuk]]ów) z 1660 r.; budowla ta łączyła funkcje medresy i meczetu piątkowego.


== Komunikacja ==
== Gospodarka ==
W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, chemiczny, spożywczy, jedwabniczy, skórzany, meblarski oraz materiałów budowlanych<ref name=PWN>{{encyklopedia PWN|id = 3971623|tytuł= Samarkanda|data dostępu=2021-08-09}}</ref>.

== Transport ==
* [[Samarkanda (stacja kolejowa)|Stacja kolejowa]]
* [[Samarkanda (stacja kolejowa)|Stacja kolejowa]]
* [[Port lotniczy Samarkanda]]
* [[Port lotniczy Samarkanda]]


== Miasta partnerskie ==
== Współpraca ==
Miejscowości partnerskie Samarkandy<ref>{{Cytuj |tytuł = Самарканд и Валенсия станут городами-побратимами |data dostępu = 2021-08-20 |opublikowany = Podrobno.uz |url = https://podrobno.uz:443/cat/podrobno/samarkand-i-valensiya-stanut-gorodami-pobratimami/ |język = ru}}</ref>:
⚫
* {{Flaga|AFG}} [[Balch (miasto)|Balch]], [[Afganistan]]
* {{Flaga|TUR}} [[Antalya]], [[Turcja]]
* {{Flaga|TKM}} [[Antiochia Margiańska]], [[Turkmenistan]]
* {{Flaga|TKM}} [[Antiochia Margiańska]], [[Turkmenistan]]
* {{Flaga|UZB}} [[Buchara]], [[Uzbekistan]]
* {{Flaga|AFG}} [[Balch]], [[Afganistan]]
* {{Flaga|IRN}} [[Niszapur|Nejszabur]], [[Iran]]
* {{Flaga|IDN}} [[Banda Aceh]], [[Indonezja]]
* {{Flaga|TUR}} [[Stambuł]], [[Turcja]]
* {{Flaga|DEU}} [[Brema]], [[Niemcy]]
* {{Flaga|TJK}} [[Chodżent]], [[Tadżykistan]]
* {{Flaga|PER}} [[Cuzco]], [[Peru]]
* {{Flaga|IND}} [[Delhi]], [[Indie]]
* {{Flaga|TUR}} [[Eskişehir]], [[Turcja]]
* {{Flaga|ITA}} [[Florencja]], [[Włochy]]
* {{Flaga|KOR}} [[Gyeongju]], [[Korea Południowa]]
* {{Flaga|TUR}} [[Izmir]], [[Turcja]]
* {{Flaga|TUR}} [[Izmir]], [[Turcja]]
* {{Flaga|USA}} [[Olympia (Waszyngton)|Olympia]], [[Stany Zjednoczone|USA]]
* {{Flaga|LVA}} [[Jurmała]], [[Łotwa]]
* {{Flaga|TUN}} [[Kairuan]], [[Tunezja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Krasnojarsk]], [[Rosja]]
* {{Flaga|PAK}} [[Lahaur]], [[Pakistan]]
* {{Flaga|BEL}} [[Liège]], [[Belgia]]
* {{Flaga|UKR}} [[Lwów]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|FRA}} [[Lyon]], [[Francja]]
⚫
* {{Flaga|MEX}} [[Meksyk (miasto)|Meksyk]], [[Meksyk]]
* {{Flaga|IRN}} [[Niszapur]], [[Iran]]
* {{Flaga|BUL}} [[Płowdiw]], [[Bułgaria]]
* {{Flaga|BRA}} [[Rio de Janeiro]], [[Brazylia]]
* {{Flaga|RUS}} [[Samara]], [[Rosja]]
* {{Flaga|TUR}} [[Stambuł]], [[Turcja]]
* {{Flaga|CHN}} [[Xi’an]], [[Chińska Republika Ludowa]]


== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

⚫
{{wikisłownik|Samarkanda}}
{{Obiekty UNESCO w Uzbekistanie}}
{{Obiekty UNESCO w Uzbekistanie}}
{{Imperium Mongolskie}}
{{Imperium Mongolskie}}
{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Samarkanda|*]]
[[Kategoria:Samarkanda| ]]
[[Kategoria:Miasta w wilajecie samarkandzkim]]
[[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Uzbekistanie]]
[[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Uzbekistanie]]

Aktualna wersja na dzień 15:09, 6 gru 2024

Samarkanda
Samarqand
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Uzbekistan

Wilajet

samarkandzki

Powierzchnia

120 km²

Wysokość

702 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


540 000[1]
4415 os./km²

Nr kierunkowy

(+998) 662

Kod pocztowy

140100

Tablice rejestracyjne

015

Położenie na mapie Uzbekistanu
Mapa konturowa Uzbekistanu, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Samarkanda”
Ziemia39°39′15″N 66°57′35″E/39,654167 66,959722
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Samarkanda – skrzyżowanie kultur[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Uzbekistan

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, II, IV

Numer ref.

603

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2001
na 25. sesji

  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Samarkanda (uzb. Samarqand, tadż. Самарқанд, pers. ‏سمرقند‎, ros. Самарканд) – miasto w Uzbekistanie, w Azji Środkowej, ok. 540 tys. mieszkańców (2019). Jedno z najludniejszych miast Uzbekistanu i stolica wilajetu samarkandzkiego. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W Samarkandzie znajduje się obserwatorium astronomiczne wzniesione przez księcia Uług Bega. Zostało ono wyposażone w najlepsze w owym czasie przyrządy astronomiczne, w tym. m.in. wbudowany w ścianę 40-metrowy sekstant, który wykorzystywany był do wyznaczania momentów przejścia i wysokości ciał niebieskich.

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od słów w języku sogdyjskim – asmara, czyli „kamień, skała”, oraz kand oznaczającego „fort, gród (miasto)”[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Samarkanda jest jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Starożytne miasto pod nazwą Marakanda powstało w VI wieku p.n.e. jako stolica satrapii sogdyjskiej pod panowaniem perskiej dynastii Achemenidów. W 329 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego. Okres rozwoju nastąpił dzięki powstaniu szlaku jedwabnego, łączącego Europę i Chiny. Samarkanda stała się największym miastem Azji Środkowej.

W 712[3] roku została podbita przez Arabów, którzy wprowadzili religię islamską. W tym czasie stała się również centrum wytwarzania papieru, z którego papier zawędrował do Europy. Za panowania Abbasydów Arabowie uzyskali od chińskich jeńców wziętych do niewoli po bitwie nad rzeką Tałas w 751 roku tajemnicę produkcji papieru. W rezultacie w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.

Samarkanda była jednym z najważniejszych miast w państwach Samanidów i Karachanidów. W 1220 została zburzona przez Czyngis-chana. Jedynie niewielka część populacji miasta przetrwała najazdy mongolskie (zdziesiątkowano ludność o niemal 60 tys. mieszkańców). W latach 1369–1405 Samarkanda była stolicą rozciągającego się od Indii do Turcji państwa Timura. W ciągu 36 lat władca wzniósł nowe miasto i sprowadził do niego artystów i rzemieślników z całego imperium. Pod panowaniem Timurydów miasto odzyskało swoje dawne znaczenie i stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej. Największy rozkwit Samarkanda przeżywała w XV wieku za panowania Uług Bega, wnuka Timura. W porównaniu z poprzednimi dekadami, stabilna sytuacja państwa sprawiła, że Uług Beg zaczął inwestować jeszcze bardziej w rozwój naukowy i kulturalny swojej stolicy. Z jego inicjatywy wzniesiono obserwatorium astronomiczne i medresy – tradycyjne w świecie islamu szkoły wyższe[4].

Od połowy XVI wieku znajdowała się w granicach chanatu bucharskiego. Wraz z utratą rangi stolicy na rzecz Buchary rozpoczął się upadek miasta. Po najeździe wojsk Nadir Szacha w XVIII wieku miasto zostało opuszczone. W 1868 roku zostało zdobyte przez wojska rosyjskie i stało się częścią Rosji. Miasto zostało stolicą obwodu samarkandzkiego. Jego znaczenie wzrosło po wybudowaniu transkaspijskiego szlaku kolejowego, który dotarł do miasta w 1888 roku. W roku 1925 Samarkanda została stolicą Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pięć lat później straciła to miano na rzecz Taszkentu.

Samarkanda była jednym z miejsc zesłań Polaków po powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym. Opisując czasy formowania Armii Andersa, Ksawery Pruszyński napisał o niej opowiadanie „Trębacz z Samarkandy”.

Ważniejsze zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • Mauzoleum Ruchabad z połowy XIV w. (najstarszy zachowany zabytek w mieście);
  • meczet Bibi Chanum, wybudowany w latach 1394–1404 na zlecenie lub (według innych wersji) dla upamiętnienia zmarłej żony Timura; ze względu na znaczne rozmiary (wysokość kopuły 44 m, szerokość łuku iwanu 19 m) zaczął popadać w ruinę wkrótce po wzniesieniu i zawalił się w czasie trzęsienia ziemi w 1897 r.; po runięciu głównego iwanu w 1969 r. rozpoczęły się prace renowacyjne, które trwają do dziś;
  • mauzoleum Bibi Chanum z XIV w., będące jedyną pozostałą do dziś częścią medresy Bibi Chanum, wznoszącej się niegdyś naprzeciw meczetu o tej samej nazwie;
  • mauzolea Timurydów i ich dostojników w kompleksie cmentarnym Szah-i Zinda (dosł. Żyjący Król) z XIV–XV w., powstałym wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna Mahometa; najsłynniejsze i najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad–i Mulk Aghi (1371–1383), grobowiec Chodży Ahmada (1361) oraz mauzoleum Alego Nasafiego (1386); do kompleksu prowadzi portal z 1435 r.;
  • mauzoleum Gur-i Mir (dosł. Grobowiec Emira) z lat 1403–1405, w którym spoczywa Timur, jego dwaj synowie oraz dwaj wnukowie (w tym Uług Beg); pierwotnie kompleks budowli składał się z madrasy, chanaki oraz mauzoleum przeznaczonego dla Pir Muhammada – ulubionego wnuka Timura;
  • ruiny obserwatorium astronomicznego Uług Bega z 1428/1429 r., zawierające ogromny sekstant;
  • zespół architektoniczny Registan (dosł. Przysypany Piaskiem), obejmujący ogromy plac miejski otoczony z trzech stron przez:
    • po stronie zachodniej – medresę Uług Bega, ukończoną w 1420 r.; rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV – XVII w.;
    • po stronie wschodniej – medresę Szir Dar (dosł. Posiadająca Siłę Lwa lub Z Lwami; nazwa nawiązuje do unikatowego w świecie islamu zdobienia na fasadzie medresy – dwóch lwów), ukończoną w 1636 r.; budowla ta wyraźnie nawiązuje układem i wystrojem do medresy Uług Bega;
    • po stronie północnej – medresę Tillja Kari (dosł. Pokryta Złotem; nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku: złoconych stiuków) z 1660 r.; budowla ta łączyła funkcje medresy i meczetu piątkowego.

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, chemiczny, spożywczy, jedwabniczy, skórzany, meblarski oraz materiałów budowlanych[5].

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Współpraca

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości partnerskie Samarkandy[6]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Samcity.uz – Стала известна точная численность населения Самарканда [online] [dostęp 2020-12-03].
  2. ↑ Adrian Room: Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features and Historic Sites. London: McFarland, 2006, s. 330. ISBN 0-7864-2248-3.
  3. ↑ John Julius Norwich: Najwspanialsze miasta w dziejach świata. Wyd. I. Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2009, s. 117. ISBN 978-83-7576-072-9.
  4. ↑ Przemysław Dałek. Samarkanda – zapomniana perła Jedwabnego Szlaku. „Histmag.org”, czerwiec 2019. [dostęp 2019-08-07]. 
  5. ↑ Samarkanda, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-09].
  6. ↑ Самарканд и Валенсия станут городами-побратимами [online], Podrobno.uz [dostęp 2021-08-20] (ros.).
Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Uzbekistanie

Uzbekistan

Imperium mongolskie (1206–1368)
Polityka
i organizacja
Chanaty
Ważne miasta
Kampanie
i bitwy
Azja
Centralna
Wschodnia
Południowo-wschodnia
Bliski Wschód
Europa
Ważni
ludzie
Wielcy chanowie
Wicekrólowie (chanowie)
Wojskowi
Terminy
Tytuły
Polityczne i wojskowe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Samarkanda&oldid=75490681”