Przejdź do zawartości

Niebielistka trwała: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nova (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
18 598 edycji
szablon, drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
708 347 edycji
m int.
 
(Nie pokazano 32 wersji utworzonych przez 16 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Roślina infobox
{{Takson infobox
|nazwa=Niebielistka trwała
|nazwa = Niebielistka trwała
|obrazek=Swertia perennis a1.jpg
|grafika = Swertia perennis 1-T48.jpg
|opis grafiki =
|system=Reveala
|alt grafiki =
⚫
|podkrólestwo=[[naczyniowe]]
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" />
|nadgromada=[[nasienne]]
|domena = [[eukarionty]]
⚫
|gromada=[[okrytonasienne]]
|królestwo = [[rośliny]]
|klasa=''[[Rosopsida]]''
⚫
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
⚫
|rząd=[[goryczkowce]]
|nadgromada = [[rośliny telomowe]]
⚫
|rodzina=[[goryczkowate]]
|gromada = [[rośliny naczyniowe]]
⚫
|rodzaj=[[niebielistka]]
|podgromada = [[rośliny nasienne]]
⚫
|gatunek=niebielistka trwała
⚫
|nadklasa = [[okrytonasienne]]
⚫
|łacina=Swertia perennis
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]''
|autor=[[L.]]
|nadrząd = [[astropodobne]]
|status CzL=V
⚫
|rząd = [[goryczkowce]]
⚫
|commons=Swertia perennis
⚫
|rodzina = [[goryczkowate]]
⚫
|rodzaj = [[niebielistka]]
⚫
|gatunek = niebielistka trwała
|nazwa łacińska = Swertia perennis
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|cytat = [[Species Plantarum|Sp. pl. 1:226. 1753]]
|synonimy =
⚫
|wikispecies = Swertia perennis
⚫
|commons = category:Swertia perennis
}}
}}
⚫
[[Plik:Swertia perennis a1.jpg|thumb|250px|Kwiat]]
{{cechy taksonu|chroniony}}
'''Niebielistka trwała''', swercja trwała (''Swertia perennis'' [[L.]]) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[roślina wieloletnia|rośliny wieloletniej]] należący do rodziny [[goryczkowate|goryczkowatych]] (''Gentianaceae''). Występuje w Europie i Azji, w Polsce głównie w wyższych partiach [[Karpaty|Karpat]] i [[Sudety|Sudetów]] i bardzo rzadko na niżu. Jest rośliną rzadką. Status we [[flora|florze]] Polski: [[gatunek rodzimy]].
'''Niebielistka trwała''', swercja trwała<ref name="checklist2002" /> (''Swertia perennis'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[gatunek (biologia)|gatunek]] rośliny należący do rodziny [[goryczkowate|goryczkowatych]] (''Gentianaceae''). Występuje w Europie i Azji, w Polsce głównie w wyższych partiach [[Karpaty|Karpat]] i [[Sudety|Sudetów]] i bardzo rzadko na niżu. Status we [[flora|florze]] Polski: [[gatunek rodzimy]].
⚫
[[Grafika:Swertia perennis a2.jpg|120px|left|thumb|Pokrój]]
=== Morfologia ===
⚫
;[[Łodyga]]: Wzniesiona, prosta, naga, dość gruba, o wysokości 20–60 cm.
⚫
;[[Liść|Liście]]: Dolne liście o kształcie szerokojajowatym, górne znacznie mniejsze, jajowatoeliptyczne.
⚫
;[[Kwiat]]y: Na szczycie łodygi nieliczne kwiaty w luźnym [[kwiatostan]]ie. 4 lub 5 działek [[kielich (botanika)|kielicha]] o długości ok. 8 mm, lancetowatych lub podługowatych, podzielonych prawie do samej nasady. [[korona kwiatu|Korona]] kółkowa z bardzo krótką rurką. 5 płatków korony o długości 10-18 mm, lancetowatych, ostro zakończonych. Mają bardzo ciemny, fioletowo-stalowy kolor z podłużnymi, jaśniejszymi prążkami. 5 bardzo charakterystycznych pręcików o długich i grubych nitkach, wyrastających naprzemiennie z płatkami korony. U nasady każdego płatka po 2 miseczkowate [[miodnik]]i, a wokół nich grube rzęsy (o długości co najwyżej 3 razy większej od szerokości).
⚫
;[[Owoc]]: [[Torebka (botanika)|Torebka]] zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona.


=== Ekologia ===
== Morfologia ==
⚫
; [[Łodyga]]: Wzniesiona, prosta, naga, nierozgałęziona (lub tylko w obrębie kwiatostanu), dość gruba, o wysokości 20–60 cm. Pod ziemią pełzające [[kłącze]].
⚫
Rośnie na brzegach potoków, na wilgotnych skałach, na [[torfowisko|torfowiskach]]. W [[tatry|Tatrach]] występuje od [[regiel dolny|regla dolnego]] po [[piętro alpejskie]], głównie w [[piętro kosówki|piętrze kosówki]] i [[piętro alpejskie|piętrze alpejskim]]. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. [[Hemikryptofit]]. [[Roślina miododajna]] i [[anemogamia|owadopylna]].
⚫
; [[Liść|Liście]]: Dolne liście o kształcie szerokojajowatym, górne znacznie mniejsze, jajowatoeliptyczne.
⚫
; [[Kwiat]]y: Na szczycie łodygi nieliczne kwiaty w luźnym [[kwiatostan]]ie. 4 lub 5 działek [[kielich (botanika)|kielicha]] o długości ok. 8 mm, lancetowatych lub podługowatych, podzielonych prawie do samej nasady. [[korona kwiatu|Korona]] kółkowa z bardzo krótką rurką. 5 płatków korony o długości 10–18 mm, lancetowatych, ostro zakończonych. Mają bardzo ciemny, fioletowo-stalowy kolor z podłużnymi, jaśniejszymi prążkami. 5 bardzo charakterystycznych pręcików o długich i grubych nitkach, wyrastających naprzemiennie z płatkami korony. U nasady każdego płatka po 2 miseczkowate [[miodnik]]i, a wokół nich grube rzęsy (o długości co najwyżej 3 razy większej od szerokości).
⚫
; [[Owoc]]: [[Torebka (botanika)|Torebka]] zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona.


== Biologia i ekologia ==
⚫
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych [[gatunek charakterystyczny]] dla rzędu ''[[Caricetalia davallianae]]'' i zespołów ''[[Bartsio-Caricetum]]'', ''[[Caricetum davallianae]]'', ''[[Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis]]''<ref name=A>{{cytuj książkę|imię=Władysław |nazwisko=Matuszkiewicz|tytuł=Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski|miejsce=Warszawa |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN|isbn = 83-01-14439-4}}</ref>.
* [[Bylina (botanika)|Bylina]], [[hemikryptofit]]. Kwitnie od lipca do września<ref name=aichele>{{cytuj książkę | autor = Aichele / Schwegler| tytuł = Rośliny alpejskie| wydawca = Multico| miejsce = Warszawa| rok = 1997| strony = 65| isbn = 83-7073-153-8}}</ref>. [[Rośliny miododajne|Roślina miododajna]], zapylana przez [[muchówki]].
⚫
* [[Siedlisko (biologia)|Siedlisko]]: rośnie na brzegach potoków, na wilgotnych skałach, na [[torfowisko|torfowiskach]]. W [[tatry|Tatrach]] występuje od [[regiel dolny|regla dolnego]] po [[piętro alpejskie]], głównie w [[piętro kosówki|piętrze kosówki]] i [[piętro alpejskie|piętrze alpejskim]]. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. [[Roślina miododajna]] i [[anemogamia|owadopylna]].
⚫
* [[Fitosocjologia]]: [[gatunek charakterystyczny]] dla rzędu (O)'' [[Caricetalia davallianae]]'' i zespołów ''[[Bartsio-Caricetum]]'', ''[[Caricetum davallianae]]'', ''[[Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis]]''. Podgatunek subsp. ''perennis'' jest charakterystyczny da zespołu ''Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis''<ref>{{cytuj książkę|imię=Władysław |nazwisko=Matuszkiewicz|tytuł=Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski|miejsce=Warszawa |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN|isbn = 83-01-14439-4}}</ref>.
⚫
* Liczba [[chromosom]]ów 2n= 28<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Rutkowski |imię=Lucjan |tytuł= Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN |miejsce= Warszawa |isbn= 83-01-14342-8}}</ref>


=== Zagrożenia i ochrona ===
== Zagrożenia i ochrona ==
Roślina objęta w Polsce [[lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną|ścisłą ochroną gatunkową]]. W opracowaniu [[Czerwona lista roślin i grzybów Polski]] podgatunek ''S. perennis'' subsp. ''perennis'' jest umieszczony w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia '''V''')<ref>{{cytuj książkę|imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Kazimierz |nazwisko2=Zarzyski |tytuł=Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski |miejsce=Kraków |rok=2006 |wydawca=IB PAN |isbn = 83-89648-38-5}}</ref>.
Roślina objęta w Polsce [[lista gatunków roślin objętych ścisłą ochroną|ścisłą ochroną gatunkową]]. W opracowaniu [[Czerwona lista roślin i grzybów Polski]] (2006) podgatunek ''S. perennis'' subsp. ''perennis'' jest umieszczony w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia '''V''')<ref>{{cytuj książkę|imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Kazimierz |nazwisko2=Zarzycki |tytuł=Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski |miejsce=Kraków |rok=2006 |wydawca=IB PAN |isbn = 83-89648-38-5}}</ref>. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię '''EN''' ([[gatunek zagrożony|zagrożony]])<ref>{{Cytuj książkę | autor =Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.| tytuł =Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants | wydawca =Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk | miejsce =Kraków | rok =2016 | strony = | isbn =978-83-61191-88-9}}</ref>.
W [[Polska Czerwona Księga Roślin|Polskiej Czerwonej Księdze Roślin]] także posiada kategorię '''EN''' (zagrożony)<ref>{{cytuj książkę |autor = Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z. |tytuł=Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone |rok=2014 |wydawca=Instytut Ochrony Przyrody PAN |miejsce=Kraków |isbn = 978-83-61191-72-8}}</ref>. Według [[Światowa Unia Ochrony Przyrody|Światowej Unii Ochrony Przyrody]] ma status zagrożenia VU. Zagrożony jest głównie podgatunek niżowy, subsp. ''perennis''. Czynnikami jego zagrożenia są: eksploatacja torfu oraz osuszanie podmokłych torfowisk i łąk. Największa [[populacja (biologia)|populacja]] na [[Zamojszczyzna|Zamojszczyźnie]] liczy 5000-6000 osobników.
[[Plik:Swertia perennis a5.jpg|thumb|left|Pokrój]]


=== Zmienność ===
== Zmienność ==
Rozróżniane są dwa podgatunki:
Rozróżniane są dwa podgatunki:
* ''Swertia perennis'' L. subsp. ''alpestris'' (Baumg. ex Fuss) Simonk. – występuje w Tatrach, charakterystyczny dla zespołu roślinnego ''Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis <ref name=A/>.
* ''Swertia perennis'' L. subsp. ''alpestris'' (Baumg. ex Fuss) Simonk. (niebielistka alpejska<ref name="Novak1961" />) – występuje w Tatrach, ma łodygę o wysokości do 35 cm o ulistnieniu skrętoległym z 2-4 węzłami poniżej kwiatostanu oraz dłuższe płatki korony i działki kielicha.
* ''Swertia perennis'' L. subsp. ''perennis''
* ''Swertia perennis'' L. subsp. ''perennis'' – występuje na niżu, ma łodygę o wysokości do 60 cm, liście zmniejszają się ku górze.


⚫
{{Zobacz też|Rośliny tatrzańskie}}
=== Przypisy ===
⚫
<references/>


=== Bibliografia ===
== Przypisy ==
<references responsive>
<div style="font-size:85%">
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
⚫
# {{cytuj książkę|imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Halina |nazwisko2=Pięknoś-Mirkowa|tytuł=Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=MULTICO Oficyna Wyd. |isbn = 83-7073-385-9}}
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2011-11-30}}</ref>
⚫
# {{cytuj książkę|imię=Lucjan |nazwisko=Rutkowski |tytuł=Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej |miejsce=Warszawa |rok=2006 |wydawca= Wyd. Naukowe PWN |isbn = 83-01-14342-8}}
<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref>
⚫
# {{cytuj książkę|imię=Władysław |nazwisko=Szafer |imię2=Stanisław |nazwisko2=Kulczyński |tytuł=Rośliny polskie|miejsce=Warszawa |rok=1988 |wydawca= PWN |id=}}
</div>


<ref name="Novak1961">{{Cytuj książkę |nazwisko=Novák |imię=František Antonín |inni=il. Svolinský, Karel; tłum. i uzup. Zofia Radwańska-Paryska |tytuł=Tomik III. Rośliny górskie [Horské rostliny.] |seria=Nasza przyroda w obrazach |url=http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=81173 |wydawca= |miejsce=Praga |rok=1961 |wydanie=trzecie |strony=6 |data dostępu=2017-05-11}} (maszynopis, bez ilustracji)</ref>
=== Zobacz też ===
⚫
</references>
⚫
[[Rośliny tatrzańskie]].

== Bibliografia ==
⚫
* {{Cytuj książkę|imię=Zbigniew |nazwisko=Mirek |imię2=Halina |nazwisko2=Piękoś-Mirkowa|tytuł=Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=MULTICO Oficyna Wyd. |isbn = 83-7073-385-9}}
* {{Cytuj książkę |imię=Halina |nazwisko=Piękoś-Mirkowa |imię2=Zbigniew |nazwisko2=Mirek |tytuł=Rośliny chronione|wydawca=Multico Oficyna Wyd. |miejsce=Warszawa |rok=2006 |isbn = 978-83-7073-444-2}}

⚫
* {{Cytuj książkę|imię=Władysław |nazwisko=Szafer |imię2=Stanisław |nazwisko2=Kulczyński |tytuł=Rośliny polskie|miejsce=Warszawa |rok=1988 |wydawca= PWN |id=}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Goryczkowate]]
[[Kategoria:Goryczkowate]]
[[Kategoria:Rośliny chronione]]
[[Kategoria:Rośliny chronione]]
[[Kategoria:Flora Tatr]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]

[[hsb:Módry pochowc]]

Aktualna wersja na dzień 05:46, 25 paź 2024

Niebielistka trwała
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

goryczkowate

Rodzaj

niebielistka

Gatunek

niebielistka trwała

Nazwa systematyczna
Swertia perennis L.
Sp. pl. 1:226. 1753
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiat

Niebielistka trwała, swercja trwała[3] (Swertia perennis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce głównie w wyższych partiach Karpat i Sudetów i bardzo rzadko na niżu. Status we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Wzniesiona, prosta, naga, nierozgałęziona (lub tylko w obrębie kwiatostanu), dość gruba, o wysokości 20–60 cm. Pod ziemią pełzające kłącze.
Liście
Dolne liście o kształcie szerokojajowatym, górne znacznie mniejsze, jajowatoeliptyczne.
Kwiaty
Na szczycie łodygi nieliczne kwiaty w luźnym kwiatostanie. 4 lub 5 działek kielicha o długości ok. 8 mm, lancetowatych lub podługowatych, podzielonych prawie do samej nasady. Korona kółkowa z bardzo krótką rurką. 5 płatków korony o długości 10–18 mm, lancetowatych, ostro zakończonych. Mają bardzo ciemny, fioletowo-stalowy kolor z podłużnymi, jaśniejszymi prążkami. 5 bardzo charakterystycznych pręcików o długich i grubych nitkach, wyrastających naprzemiennie z płatkami korony. U nasady każdego płatka po 2 miseczkowate miodniki, a wokół nich grube rzęsy (o długości co najwyżej 3 razy większej od szerokości).
Owoc
Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona.

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) podgatunek S. perennis subsp. perennis jest umieszczony w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)[7]. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię EN (zagrożony)[8]. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin także posiada kategorię EN (zagrożony)[9]. Według Światowej Unii Ochrony Przyrody ma status zagrożenia VU. Zagrożony jest głównie podgatunek niżowy, subsp. perennis. Czynnikami jego zagrożenia są: eksploatacja torfu oraz osuszanie podmokłych torfowisk i łąk. Największa populacja na Zamojszczyźnie liczy 5000-6000 osobników.

Pokrój

Zmienność

[edytuj | edytuj kod]

Rozróżniane są dwa podgatunki:

  • Swertia perennis L. subsp. alpestris (Baumg. ex Fuss) Simonk. (niebielistka alpejska[10]) – występuje w Tatrach, ma łodygę o wysokości do 35 cm o ulistnieniu skrętoległym z 2-4 węzłami poniżej kwiatostanu oraz dłuższe płatki korony i działki kielicha.
  • Swertia perennis L. subsp. perennis – występuje na niżu, ma łodygę o wysokości do 60 cm, liście zmniejszają się ku górze.
 Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
  3. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ Aichele / Schwegler: Rośliny alpejskie. Warszawa: Multico, 1997, s. 65. ISBN 83-7073-153-8.
  5. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  6. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  8. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  9. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  10. ↑ František Antonín Novák: Tomik III. Rośliny górskie [Horské rostliny.]. il. Svolinský, Karel; tłum. i uzup. Zofia Radwańska-Paryska. Wyd. trzecie. Praga: 1961, s. 6, seria: Nasza przyroda w obrazach. [dostęp 2017-05-11]. (maszynopis, bez ilustracji)

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niebielistka_trwała&oldid=75045738”