Przejdź do zawartości

Tyraspol: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: wstawiam brakujący szablon {{Przypisy}}
→Antysemityzm: redakcyjne
 
(Nie pokazano 48 wersji utworzonych przez 34 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Miejscowość infobox
{{Miejscowość infobox
|nazwa = Tyraspol
|nazwa = Tyraspol
|nazwa oryginalna = Тирасполь
|nazwa oryginalna = {{K|ro|Tiraspol}}, {{k|ru|Тирасполь}}
|zdjęcie = View of the Dniester(Nistru) river in Tiraspol.jpg
|zdjęcie = Tiraspol, embankment (7109955089).jpg
|opis zdjęcia = Dniestr w Tyraspolu
|opis zdjęcia = Dniestr w Tyraspolu
|herb = Tiraspol Coat-of-Arms.gif
|herb = Coat of Arms of Tiraspol 1847.svg
|flaga = Wappen-Tiraspol-01.png
|flaga = Flagge der Tiraspol.png
|dopełniacz nazwy = Tyraspola
|dopełniacz nazwy = Tyraspolu
|państwo = Naddniestrze
|państwo = Naddniestrze
|1. jednostka administracyjna = Tyraspol
|1. jednostka administracyjna = Tyraspol
|stanowisko zarządzającego = burmistrz
|stanowisko zarządzającego = burmistrz
|zarządzający = [[Andriej Biezbabczenko]]
|zarządzający = [[Andriej Biezbabczenko]]
|powierzchnia = 55,56<ref>{{Cytuj |url = https://e-gorod.ru/тирасполь/ |tytuł = Тирасполь |opublikowany = e-gorod.ru |data dostępu = 2023-06-30}}</ref>
⚫
|powierzchnia = 50
|wysokość =
|wysokość =
|rok = 2005
|rok = 2023
|liczba ludności = 128 807<ref>{{Cytuj |url = https://ru.aznations.com/population/md/cities/tiraspol |tytuł = Население Тирасполя 2023 |opublikowany = ru.aznations.com |data dostępu = 2023-06-30}}</ref>
|liczba ludności = 159 163
|gęstość zaludnienia = 3183
|gęstość zaludnienia = 2318,34
|numer kierunkowy = + 373 533
|numer kierunkowy = + 373 533
|kod pocztowy = MD 3300
|kod pocztowy = MD 3300
|tablice rejestracyjne =
|tablice rejestracyjne =
|współrzędne = 46°51′N 29°38′E
|stopniN = 46 |minutN = 51 |sekundN =
|stopniE = 29 |minutE = 38 |sekundE =
|commons = Category:Tiraspol
|commons = Category:Tiraspol
|www = http://www.tirasadmin.org/
|www = http://www.tirasadmin.org/
⚫
|wikisłownik = Tyraspol
}}
}}
'''Tyraspol''' ({{w języku|ro|Tiraspol}}, {{w języku|ru|Тирасполь}}, {{w języku|uk|Тирасполь}}) – miasto na terenie [[Mołdawia|Mołdawii]], położone na lewym brzegu [[Dniestr]]u, od 1991 roku [[stolica]] [[Uznanie międzynarodowe|samozwańczej]] republiki [[Naddniestrze|Naddniestrza]], stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 128.807 mieszkańców w 2023 było trzecim co do wielkości miastem Mołdawii (po [[Kiszyniów|Kiszyniowie]] i [[Bielce|Bielcach]])<ref>{{Cytuj |url = https://ru.aznations.com/population/md |tytuł = Города Молдавии |opublikowany = aznations.com |data dostępu = 2023-06-30}}</ref>.


⚫
== Historia ==
'''Tyraspol''' ([[język rumuński|rum.]] Tiraspol, [[język rosyjski|ros.]] Тирасполь, [[język ukraiński|ukr.]] Тирасполь) – miasto na terenie [[Mołdawia|Mołdawii]], położone na lewym brzegu [[Dniestr]]u, od 1991 roku [[stolica]] samozwańczej republiki [[Naddniestrze|Naddniestrza]], stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 159&nbsp;tys. mieszkańców jest drugim co do wielkości miastem [[Mołdawia|Mołdawii]]. Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą [[biskup diecezjalny|biskupa]] [[Diecezja tyraspolska|diecezji tyraspolskiej]], która zanikła w wyniku [[Dwudziestolecie międzywojenne|przemian politycznych]] i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie. Od 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej [[Eparchia tyraspolska i dubosarska|eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej]] (jurysdykcja [[Mołdawski Kościół Prawosławny|Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego]])<ref>{{Cytuj stronę|tytuł = ИСТОРИЯ|url = http://www.diocese-tiras.org/page.php?id=1|opublikowany = www.diocese-tiras.org|data dostępu = 2015-11-12}}</ref>.
[[Plik:Tiraspol 3.JPG|mały|lewo|Tyraspol w 1941]]
⚫
Nazwa ośrodka wywodzi się od rzeki [[Dniestr]], w czasach [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskich]] nazywanej ''Tiras''. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez [[Aleksandr Suworow|Aleksandra Suworowa]] jako [[Imperium Rosyjskie|rosyjska]] fortyfikacja – [[twierdza]] obronna przed agresją ze strony [[Imperium Osmańskie|Turcji]], na bazie zamieszkiwanej przez [[Mołdawianie|Mołdawian]] oraz sprowadzonych przez Rosjan osadników różnej narodowości wsi [[Sucleia]]<ref>{{Cytuj |tytuł = История села |data dostępu = 2016-12-31 |opublikowany = www.sukleia.ru |url = http://www.sukleia.ru/?page_id=40}}</ref>. Po [[rewolucja październikowa|rewolucji październikowej]] należał do [[państwo marionetkowe|marionetkowej]] [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukrainy radzieckiej]], po 1922 roku zaś do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Od 1924 w składzie [[Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Mołdawskiej Autonomicznej SRR]], której stolicą został w 1929 roku. Po [[sowiecka okupacja Besarabii i północnej Bukowiny|aneksji Besarabii]] przez ZSRR w 1940 roku miasto przyłączono do [[Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka|radzieckiej Mołdawii]]. W latach 1941–1944 pod zarządem [[Królestwo Rumunii|Rumunii]] jako część tzw. [[Transnistria|Transnistrii]].
[[Plik:19-01-18-Prednistrowien-RalfR-19.jpg|mały|Historyczna i sowiecka zabudowa w mieście]]
W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo na świecie [[Naddniestrze|Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej]].


{{Osobny artykuł|Wojna o Naddniestrze}}
⚫
Skład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: Rosjanie - 41%, Ukraińcy - 32%, Rumuni (Mołdawianie) - 18%, Żydzi 1,4%, odbiega więc nieco od przeciętnej na korzyść narodowości słowiańskich.


Rezyduje tu [[prezydent]], jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej oraz [[bank centralny|banku centralnego]] ([[bank emisyjny|emisyjnego]]) republiki.
⚫
Opiekę konsularną nad Polakami przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w Kiszyniowie.
⚫
W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|OBWE]] – jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM. Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.
W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej.


⚫
Od lat 30. XX w. był siedzibą [[14 Armia (ZSRR)|XIV Armii Radzieckiej]] – {{fakt|data=2022-01|najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej}} armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był generał [[Aleksandr Lebied´]].
⚫
== Historia ==
⚫
Nazwa ośrodka wywodzi się od rzeki [[Dniestr]], w czasach rzymskich nazywanej ''Tiras''. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez [[Aleksandr Suworow|Aleksandra Suworowa]] jako rosyjska fortyfikacja - twierdza obronna przed agresją ze strony [[Turcja|Turcji]], na bazie tatarsko-mołdawskiego miasteczka o nazwie ''Sukleja''. Po rewolucji październikowej należał do [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukrainy Radzieckiej]], po 1922 roku zaś do [[ZSRR]]. W 1929 roku ulokowano tu siedzibę marionetkowej ''[[Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]]''. Po aneksji [[Besarabia|Besarabii]] przez [[ZSRR]] w 1940 roku miasto przyłączono do radzieckiej [[Mołdawia|Mołdawii]].


== Demografia ==
W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo [[Naddniestrze|Mołdawskiej Republiki Naddniestrza]] (prawidłowo: Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej - ros: ''Pridniestrowskoj Mołdawskoj Riespubliki'' - "Naddniestrzański" i "Mołdawski" w nazwie rosyjskiej są przymiotnikami), rezyduje tu więc prezydent tego kraju, [[Jewgienij Szewczuk]]. Do grudnia 2011 roku prezydentem był [[Igor Smirnow (polityk)|Igor Smirnow]], założyciel nieuznawanej republiki. Tyraspol jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (NRM) oraz banku centralnego (emisyjnego).
⚫
Skład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: [[Rosjanie]] 41%, [[Ukraińcy]] 32%, [[Rumuni]] (Mołdawianie) 18%, [[Żydzi]] 1,4%.
⚫
W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji [[OBWE]] - jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM.

Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.
⚫
Opiekę konsularną nad [[Polacy|Polakami]] przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w [[Kiszyniów|Kiszyniowie]].
⚫
Od lat trzydziestych ubiegłego wieku był siedzibą [[14 Armia (ZSRR)|XIV Armii Radzieckiej]] - najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był gen. [[Aleksandr Lebied]].

W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej. Tyraspol jest jednym z głównych skupisk [[Polacy w Mołdawii|Polaków w Mołdawii]].


== Żydzi w Tyraspolu ==
== Żydzi w Tyraspolu ==
Linia 49: Linia 55:


=== Antysemityzm ===
=== Antysemityzm ===
{{ISG|Tyraspol|Tyraspol}}
* [[14 kwietnia|14]]-15 kwietnia 2001 - atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
* [[14 kwietnia|14]]–15 kwietnia 2001 – atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
* [[13 marca|13]]-30 marca 2004 - zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
* [[13 marca|13]]–30 marca 2004 – zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
* 4 maja 2004 - próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód gdyż został natychmiast ugaszony przez pewnego przechodnia.
* 4 maja 2004 – próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód, gdyż został natychmiast ugaszony przez przypadkowego przechodnia.


=== Zabytki żydowskie ===
=== Zabytki żydowskie ===
* [[Synagoga w Tyraspolu]]
* [[cmentarz żydowski w Tyraspolu]]
* [[Cmentarz żydowski w Tyraspolu]]
* [[synagoga w Tyraspolu]]

== Sport ==
[[Plik:Tiraspol Sheriff Stadion.JPG|mały|Kompleks stadionu Sheriff]]
W Tyraspolu mają siedziby [[klub piłkarski|kluby piłkarskie]] [[Sheriff Tyraspol]] (wielokrotny mistrz Mołdawii) i [[Dinamo-Auto Tyraspol]].

== Religia ==
[[Plik:Тирасполь. Рождественский собор.jpg|mały|[[Sobór Narodzenia Pańskiego w Tyraspolu|Sobór Narodzenia Pańskiego]]]]
Od 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej [[Eparchia tyraspolska i dubosarska|eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej]] (jurysdykcja [[Mołdawski Kościół Prawosławny|Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego]])<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.diocese-tiras.org/page.php?id=1 |tytuł = ИСТОРИЯ |opublikowany = www.diocese-tiras.org |data dostępu = 2015-11-12}}</ref>. Przed rewolucją październikową w mieście znajdowało się trzy cerkwie wojskowe, [[Sobór św. Mikołaja w Tyraspolu|sobór św. Mikołaja]] oraz [[Jednowiercy|jednowiercza]] [[Cerkiew Opieki Matki Bożej w Tyraspolu (1813–1934)|cerkiew Opieki Matki Bożej]]. Wszystkie te budowle w okresie radzieckim zostały zniszczone i od początku lat 30. XX wieku do 1988 w Tyraspolu nie było żadnej czynnej świątyni prawosławnej<ref name=":0">{{Cytuj stronę |url = http://pokrovka-tiras.narod.ru/index/istorija_pokrovskoj_cerkvi_g_tiraspol/0-4 |tytuł = История Покровской церкви г. Тирасполь |opublikowany = pokrovka-tiras.narod.ru |data dostępu = 2015-11-12}}</ref>. Obecnie (pocz. XXI w.) w mieście czynnych jest osiem świątyń<ref>{{Cytuj |tytuł = Благочиния |data dostępu = 2017-01-03 |opublikowany = diocese-tiras.org |url = http://diocese-tiras.org/page.php?id=13}}</ref>, z których najważniejszą jest [[Sobór Narodzenia Pańskiego w Tyraspolu|sobór Narodzenia Pańskiego]], wzniesiony w latach 1998–1999<ref>{{Cytuj |tytuł = О соборе – Кафедральный собор Рождества Христова, г. Тирасполь |data dostępu = 2017-01-03 |opublikowany = sobor-tiraspol.com |url = http://sobor-tiraspol.com/about/ |archiwum = https://web.archive.org/web/20160322044705/http://sobor-tiraspol.com/about/ |zarchiwizowano = 2016-03-22}}</ref>. Jedna z cerkwi, kaplica św. Jerzego, stanowi część [[Pomnik Chwały Wojennej w Tyraspolu|Pomnika Chwały Wojennej]], upamiętniającego poległych w [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], wojnie w Afganistanie oraz wojnie o Naddniestrze<ref>{{Cytuj |tytuł = Столичный Мемориал Воинской Славы был открыт ровно 45 лет назад |czasopismo = Новости Приднестровья |data dostępu = 2017-06-02 |url = https://novostipmr.com/ru/news/17-02-23/stolichnyy-memorial-voinskoy-slavy-byl-otkryt-rovno-45-let-nazad |język = ru}}</ref>.

W Tyraspolu znajduje się także [[Cerkiew Opieki Matki Bożej w Tyraspolu (staroobrzędowa)|cerkiew]] [[Staroobrzędowcy|staroobrzędowa]] pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Miejscowa parafia podlega [[Eparchia kiszyniowska i całej Mołdawii|eparchii kiszyniowskiej i całej Mołdawii]] [[Rosyjska Prawosławna Cerkiew Staroobrzędowa|Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej]]<ref>{{Cytuj |tytuł = » Архипастырский визит в Тирасполь и Бендеры Русская Православная Старообрядческая Церковь |data dostępu = 2017-01-03 |opublikowany = rpsc.ru |url = http://rpsc.ru/news/arhipastyirskiy-vizit-v-tiraspol-i-benderyi/}}</ref>.

Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą rzymskokatolickiej [[Diecezja tyraspolska|diecezji tyraspolskiej]], która zanikła w wyniku [[Dwudziestolecie międzywojenne (historia powszechna)|przemian politycznych]] i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie.


== Miasta partnerskie ==
== Miasta partnerskie ==
Miasta partnerskie Tyraspolu<ref>{{Cytuj |tytuł = Наши города-побратимы {{!}} Официальный сайт Государственной администрации г.Тирасполя и г.Днестровска |data dostępu = 2021-08-21 |opublikowany = www.tirasadmin.org |url = http://www.tirasadmin.org/nashi-goroda-pobratimy}}</ref>:
* {{Flaga|RUS}} [[Wołgograd]], [[Rosja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Kaługa (miasto)|Kaługa]], [[Rosja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Kursk]], [[Rosja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Obninsk]], [[Rosja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Siewierodwińsk]], [[Rosja]]
* {{Flaga|RUS}} [[Nowosybirsk]], [[Rosja]]
* {{Flaga|UKR}} [[Mikołajów]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|UKR}} [[Tarnopol]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|UKR}} [[Chersoń]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|UKR}} [[Czerkasy]], [[Ukraina]]
* {{Flaga|MDA}} [[Bielce]], [[Mołdawia]]
* {{Flaga|MDA}} [[Komrat]], [[Mołdawia]]
* {{Flaga|BLR}} [[Rejon Leniński (Mińsk)|Rejon Leniński]] ([[Mińsk]]), [[Białoruś]]
* {{Flaga|GEO}} [[Suchumi]], [[Gruzja]]
* {{Flaga|GEO}} [[Cchinwali]], [[Gruzja]]
* {{Flaga|DEU}} [[Eilenburg]], [[Niemcy]]
* {{Flaga|POR}} [[Santarém (Portugalia)|Santarem]], [[Portugalia]]
* {{Flaga|NOR}} [[Trondheim]], [[Norwegia]]
* {{Flaga|NOR}} [[Trondheim]], [[Norwegia]]
* {{Flaga|ISR}} [[Aszdod]], [[Izrael]]


== Galeria ==
== Galeria ==
<div align="center"><gallery>
<div align="center"><gallery>
Plik:Tiraspol bridge infantry vehicles.jpg|Most w Tyraspolu
Plik:Tiraspol bridge infantry vehicles.jpg|Most w Tyraspolu
Plik:Government building Tiraspol 02.jpg|Siedziba władz Naddniestrza
Plik:Kulturpalast Tiraspol.jpeg|Pałac Kultury
Plik:Tiraspol Theater.JPG|Teatr miejski
Plik:SoborTiraspol.jpg|[[Sobór Narodzenia Pańskiego w Tyraspolu]]
Plik:Верховный совет и правительство ПМР.jpg|Pomnik Lenina przed siedzibą rządu i Rady Najwyższej separatystycznej republiki
Plik:House of Soviets (42912066861).jpg|Siedziba Rady Miasta („Dom Rad”)
Plik:Памятник Суворову, 2011.jpg|Pomnik [[Aleksandr Suworow|Suworowa]]
Plik:Площадь Суворова.jpg|Rynek Suworowa
Plik:Tiraspol, PMR (15144382021).jpg|Dworzec kolejowy
Plik:Dnjestr kramar.jpg|Dniestr zimą
Plik:Hotel Aist Tiraspol, Transnistria (15603571653).jpg|Hotel „Aist”
Plik:Bendery ZIU trolleybus 48 in Tiraspol, on interurban route 19 in 2013 (13954614708).jpg|Budynek radziecki
Plik:AKSM-420 Tiraspol.png|Trolejbus w Tyraspolu
Plik:Тирасполь. Вид на Днестр.jpg|Widok na Dniestr
</gallery></div>
</gallery></div>


== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}


Linia 75: Linia 124:
{{stolice Europy}}
{{stolice Europy}}


{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Tyraspol|*]]

⚫
[[Kategoria:Stolice państw Europy]]
[[Kategoria:Miasta Naddniestrza]]
[[Kategoria:Tyraspol| ]]
⚫
[[Kategoria:Stolice państw w Europie]]
[[Kategoria:Miasta w Naddniestrzu]]

Aktualna wersja na dzień 18:26, 17 mar 2024

Tyraspol
Tiraspol, Тирасполь
Ilustracja
Dniestr w Tyraspolu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Naddniestrze
/  Mołdawia

Miasto wydzielone

Tyraspol

Burmistrz

Andriej Biezbabczenko

Powierzchnia

55,56[1] km²

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


128 807[2]
2318,34 os./km²

Nr kierunkowy

+ 373 533

Kod pocztowy

MD 3300

Tablice rejestracyjne

Т --- --

Położenie na mapie Mołdawii
Mapa konturowa Mołdawii, po prawej znajduje się punkt z opisem „Tyraspol”
Położenie na mapie Naddniestrza
Mapa konturowa Naddniestrza, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Tyraspol”
Ziemia46°51′N 29°38′E/46,850000 29,633333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Tyraspol (rum. Tiraspol, ros. Тирасполь, ukr. Тирасполь) – miasto na terenie Mołdawii, położone na lewym brzegu Dniestru, od 1991 roku stolica samozwańczej republiki Naddniestrza, stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 128.807 mieszkańców w 2023 było trzecim co do wielkości miastem Mołdawii (po Kiszyniowie i Bielcach)[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Tyraspol w 1941

Nazwa ośrodka wywodzi się od rzeki Dniestr, w czasach rzymskich nazywanej Tiras. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez Aleksandra Suworowa jako rosyjska fortyfikacja – twierdza obronna przed agresją ze strony Turcji, na bazie zamieszkiwanej przez Mołdawian oraz sprowadzonych przez Rosjan osadników różnej narodowości wsi Sucleia[4]. Po rewolucji październikowej należał do marionetkowej Ukrainy radzieckiej, po 1922 roku zaś do ZSRR. Od 1924 w składzie Mołdawskiej Autonomicznej SRR, której stolicą został w 1929 roku. Po aneksji Besarabii przez ZSRR w 1940 roku miasto przyłączono do radzieckiej Mołdawii. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część tzw. Transnistrii.

Historyczna i sowiecka zabudowa w mieście

W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo na świecie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

 Osobny artykuł: Wojna o Naddniestrze.

Rezyduje tu prezydent, jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej oraz banku centralnego (emisyjnego) republiki. W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji OBWE – jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM. Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.

Od lat 30. XX w. był siedzibą XIV Armii Radzieckiej – najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej[potrzebny przypis] armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był generał Aleksandr Lebied´.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Skład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: Rosjanie 41%, Ukraińcy 32%, Rumuni (Mołdawianie) 18%, Żydzi 1,4%.

Opiekę konsularną nad Polakami przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w Kiszyniowie.

W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej. Tyraspol jest jednym z głównych skupisk Polaków w Mołdawii.

Żydzi w Tyraspolu

[edytuj | edytuj kod]
  • 1847: żydowska populacja wyniosła 1406.
  • 1897: żydowska populacja urosła do 8668 osób (27% populacji miasta)
  • 1910: w Tyraspolu znajdują się dwie prywatne żydowskie szkoły, pierwsza dla chłopców, druga dla dziewcząt.
  • 1926: żydowska populacja zmalała do 6398 osób (29,1% populacji miasta)
  • 1959: zamknięcie jedynej czynnej synagogi w mieście, populacja żydowska nie przekroczyła 1500 osób.
  • 2007: żydowska populacja wynosi 2200 osób.

Antysemityzm

[edytuj | edytuj kod]
  • 14–15 kwietnia 2001 – atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
  • 13–30 marca 2004 – zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
  • 4 maja 2004 – próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód, gdyż został natychmiast ugaszony przez przypadkowego przechodnia.

Zabytki żydowskie

[edytuj | edytuj kod]

Sport

[edytuj | edytuj kod]
Kompleks stadionu Sheriff

W Tyraspolu mają siedziby kluby piłkarskie Sheriff Tyraspol (wielokrotny mistrz Mołdawii) i Dinamo-Auto Tyraspol.

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Sobór Narodzenia Pańskiego

Od 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej (jurysdykcja Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego)[5]. Przed rewolucją październikową w mieście znajdowało się trzy cerkwie wojskowe, sobór św. Mikołaja oraz jednowiercza cerkiew Opieki Matki Bożej. Wszystkie te budowle w okresie radzieckim zostały zniszczone i od początku lat 30. XX wieku do 1988 w Tyraspolu nie było żadnej czynnej świątyni prawosławnej[6]. Obecnie (pocz. XXI w.) w mieście czynnych jest osiem świątyń[7], z których najważniejszą jest sobór Narodzenia Pańskiego, wzniesiony w latach 1998–1999[8]. Jedna z cerkwi, kaplica św. Jerzego, stanowi część Pomnika Chwały Wojennej, upamiętniającego poległych w II wojnie światowej, wojnie w Afganistanie oraz wojnie o Naddniestrze[9].

W Tyraspolu znajduje się także cerkiew staroobrzędowa pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Miejscowa parafia podlega eparchii kiszyniowskiej i całej Mołdawii Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej[10].

Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą rzymskokatolickiej diecezji tyraspolskiej, która zanikła w wyniku przemian politycznych i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie.

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie Tyraspolu[11]:

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
  • Most w Tyraspolu
    Most w Tyraspolu
  • Pałac Kultury
    Pałac Kultury
  • Teatr miejski
    Teatr miejski
  • Pomnik Lenina przed siedzibą rządu i Rady Najwyższej separatystycznej republiki
    Pomnik Lenina przed siedzibą rządu i Rady Najwyższej separatystycznej republiki
  • Siedziba Rady Miasta („Dom Rad”)
    Siedziba Rady Miasta („Dom Rad”)
  • Pomnik Suworowa
    Pomnik Suworowa
  • Rynek Suworowa
    Rynek Suworowa
  • Dworzec kolejowy
    Dworzec kolejowy
  • Dniestr zimą
    Dniestr zimą
  • Hotel „Aist”
    Hotel „Aist”
  • Budynek radziecki
    Budynek radziecki
  • Trolejbus w Tyraspolu
    Trolejbus w Tyraspolu
  • Widok na Dniestr
    Widok na Dniestr

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Тирасполь [online], e-gorod.ru [dostęp 2023-06-30].
  2. ↑ Население Тирасполя 2023 [online], ru.aznations.com [dostęp 2023-06-30].
  3. ↑ Города Молдавии [online], aznations.com [dostęp 2023-06-30].
  4. ↑ История села [online], www.sukleia.ru [dostęp 2016-12-31].
  5. ↑ ИСТОРИЯ. www.diocese-tiras.org. [dostęp 2015-11-12].
  6. ↑ История Покровской церкви г. Тирасполь. pokrovka-tiras.narod.ru. [dostęp 2015-11-12].
  7. ↑ Благочиния [online], diocese-tiras.org [dostęp 2017-01-03].
  8. ↑ О соборе – Кафедральный собор Рождества Христова, г. Тирасполь [online], sobor-tiraspol.com [dostęp 2017-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-22].
  9. ↑ Столичный Мемориал Воинской Славы был открыт ровно 45 лет назад, „Новости Приднестровья” [dostęp 2017-06-02] (ros.).
  10. ↑ » Архипастырский визит в Тирасполь и Бендеры Русская Православная Старообрядческая Церковь [online], rpsc.ru [dostęp 2017-01-03].
  11. ↑ Наши города-побратимы | Официальный сайт Государственной администрации г.Тирасполя и г.Днестровска [online], www.tirasadmin.org [dostęp 2021-08-21].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Podział administracyjny Naddniestrza
Region
Miasta wydzielone

Godło Naddniestrza

Stolice państw Europy
Stolice niepodległych państw
Stolice terytoriów zależnych
i państw nieuznawanych
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tyraspol&oldid=73165654”