Modena: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m poprawa linków |
m dr. tech. |
||
(Nie pokazano 43 wersji utworzonych przez 31 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia| |
{{Inne znaczenia|miasta we Włoszech}} |
||
{{ |
{{Miejscowość infobox |
||
|nazwa = Modena |
|nazwa = Modena |
||
|nazwa oryginalna = |
|nazwa oryginalna = |
||
|zdjęcie = Modena-Ghirlandina.jpg |
|zdjęcie = Modena-Ghirlandina.jpg |
||
|opis zdjęcia = Katedra i Ghirlandina w Modenie |
|opis zdjęcia = Katedra i Ghirlandina w Modenie |
||
| |
|alt zdjęcia = |
||
⚫ | |||
|flaga = Flag of Modena.svg |
|flaga = Flag of Modena.svg |
||
|dopełniacz nazwy = Modeny |
|dopełniacz nazwy = Modeny |
||
| |
|państwo = Emilia-Romania |
||
⚫ | |||
|przydomek = |
|||
|2. jednostka administracyjna = [[Prowincja Modena|Modena]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
|data założenia = |
|||
|prawa miejskie = |
|||
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
||
|zarządzający = Gian Carlo Muzzarelli |
|zarządzający = [[Gian Carlo Muzzarelli]] |
||
|powierzchnia = 182 |
|powierzchnia = 182 |
||
|wysokość = 34 |
|wysokość = 34 |
||
|rok = |
|rok = 2023 |
||
|liczba ludności = |
|liczba ludności = 184 007<ref>{{Cytuj |tytuł = Bilancio demografico mensile |data dostępu = 2023-08-05 |opublikowany = demo.istat.it |url = https://demo.istat.it/app/?l=it&a=2023&i=D7B}}</ref> |
||
|gęstość zaludnienia = |
|gęstość zaludnienia = 1012,9 |
||
|numer kierunkowy = 059 |
|numer kierunkowy = 059 |
||
|kod pocztowy = 41121-41126 |
|kod pocztowy = 41121-41126 |
||
|tablice rejestracyjne = |
|tablice rejestracyjne = |
||
| |
|kod mapy = Emilia-Romania |
||
| |
|współrzędne = 44°38′46″N 10°55′33″E |
||
|stopniN = 44 |minutN = 38 |sekundN = 46 |
|||
|stopniE = 10 |minutE = 55 |sekundE = 33 |
|||
|commons = Modena |
|commons = Modena |
||
|wikinews = |
|||
|wikicytaty = |
|||
|wikisłownik = Modena |
|wikisłownik = Modena |
||
|www = |
|www = https://www.comune.modena.it/ |
||
}} |
}} |
||
⚫ | |||
⚫ | '''Modena''' (po [[Język włoski|włosku]] [{{IPA|ˈmɔːdena}}], w [[Język emilijski|dialekcie modeńskim]] Modna [{{IPA|ˈmɔːdna}}]) – [[miasto]] i [[gmina]] w północnych [[Włochy|Włoszech]], w regionie [[Emilia-Romania]], w prowincji [[ |
||
⚫ | |||
[[Plik:05 Modena, Italy - モデナ イタリア.jpg|thumb|Kościół Wotywny i ulica Corso Duomo]] |
|||
[[Plik:06 Modena, Italy - モデナ イタリア.jpg|thumb|Typowe arkady wzdłuż ulicy na starym mieście]] |
|||
⚫ | '''Modena''' (po [[Język włoski|włosku]] [{{IPA|ˈmɔːdena}}], w [[Język emilijski|dialekcie modeńskim]] Modna [{{IPA|ˈmɔːdna}}]) – [[miasto]] i [[gmina]] w północnych [[Włochy|Włoszech]], w regionie [[Emilia-Romania]], w prowincji [[Prowincja Modena|Modena]]. Leży w dolinie [[Pad (rzeka)|Padu]]. Przepływają przez nią dwie rzeki: [[Secchia]] i [[Panaro]]. 10 kilometrów na południe od miasta zaczynają się pierwsze wzniesienia [[Apeniny|Apeninów]], a konkretnie Apeniny Toskańsko-Emiliańskie (''Appennino Tosco-emiliano''). |
||
== Dane statystyczne == |
== Dane statystyczne == |
||
Według danych na 30 maja 2023 roku gmina Modena liczy 184 007 mieszkańców<ref>{{Cytuj |tytuł = Statistiche demografiche ISTAT |data dostępu = 2021-12-25 |opublikowany = demo.istat.it |url = https://demo.istat.it/bilmens/index02.php?anno=2021&lingua=ita}}</ref>. 16,1% (30 005) to obcokrajowcy<ref>{{Cytuj |tytuł = Cittadini Stranieri 2021 - Modena |data dostępu = 2021-12-25 |opublikowany = Tuttitalia.it |url = https://www.tuttitalia.it/emilia-romagna/61-modena/statistiche/cittadini-stranieri-2021/ |język = it}}</ref>. W 2020 w Modenie mieszkało 533 Polaków, co czyniło z nich szóstą mniejszość narodowościową, a drugą (po Rumunii) z obszaru [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]]. |
|||
Według danych z r. 2006 Modena liczy 180 469 mieszkańców, z czego 9,7% to obcokrajowcy (482 obywateli polskich). Na obszarze metropolii zaś (wyznaczonej przez miejscowości [[Carpi]] - [[Sassuolo]] - [[Vignola (Włochy)|Vignola]] - [[Castelfranco Emilia]]) żyje ponad 400 000 osób<ref name="dane" />. |
|||
== |
== Historia == |
||
⚫ | W rejonie Modeny znaleziono pozostałości osadnictwa [[Kultura Villanova|kultury Villanova]] z wczesnej [[Epoka żelaza|epoki żelaza]] (IX-VIII wiek p.n.e.), później [[Ligurowie|Ligurów]]. Modena była pierwotnie osadą [[Etruskowie|etruską]], potem [[Galowie|galijską]]. Zamieszkiwało ją plemię [[Bojowie|Bojów]]. Nieznana jest data założenia miasta, ale w 218 r. p.n.e., w czasie [[II wojna punicka|II wojny punickiej]], jej mieszkańcy poparli [[Hannibal]]a. W roku 183 p.n.e.<ref>Praca zbiorowa pod redakcja [[Aleksander Krawczuk|Aleksandra Krawczuka]], 2005, ''Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych'', s. 256, Oficyna Wydawnicza Fogra, {{ISBN|83-85719-84-9}}.</ref> stała się kolonią rzymską, nosząc nazwę '''Mutina''' (prawdopodobnie od etruskiego słowa oznaczającego pagórek, wzgórze). [[Marek Emiliusz Lepidus (konsul 187 p.n.e.)|Marcus Aemilius Lepidus]] korzystał z Mutiny jako bazy wypadowej do walk z Ligurami. Wkrótce została rozbudowana ze względu na znaczenie strategiczne, jak i położenie przy skrzyżowaniu [[Via Aemilia]] z drogą prowadzącą do Werony. W czasie wojen domowych w [[Starożytny Rzym|Rzymie]] była dwa razy oblegana. Najpierw przez [[Pompejusz]]a w 78 r. p.n.e., kiedy bronił jej [[Marek Juniusz Brutus (starszy)|Marek Juniusz Brutus]] (ojciec [[Marek Juniusz Brutus|Marka Juniusza Brutusa]], jednego z zabójców [[Gajusz Juliusz Cezar|Cezara]]). Po raz drugi przez [[Marek Antoniusz|Marka Antoniusza]] w 44 r. p.n.e., a bronił jej [[Decymus Juniusz Brutus]] (zob. [[Bitwa pod Mutiną (43 p.n.e.)|bitwa pod Mutiną]]). [[Oktawian August]] z pomocą [[Senat rzymski|Senatu]] odbudował miasto. [[Cyceron]] nazwał ją ''Mutina splendidissima'' (Mutina najpiękniejsza). Do III w. miasto utrzymywało swą pozycję najważniejszego ośrodka nowo utworzonej [[Prowincje rzymskie|prowincji]] ([[Diecezja|diecezji]]) [[Aemilia]]. Upadek cesarstwa przyniósł też upadek Modeny. Ze względu na swe położenie miasto było wykorzystywane jako baza w czasie wojen z [[barbarzyńca]]mi w czasie [[Wielka wędrówka ludów|wielkiej wędrówki ludów]], jak i w wojnach wewnętrznych. Podobno [[Attyla]] nie zdobył Modeny dzięki cudom św. [[Geminianus]]a, biskupa i późniejszego patrona miasta. |
||
⚫ | Miasto jest drugą po [[Bolonia|Bolonii]] potęgą gospodarczą regionu. W granicach metropolii mają swoje siedziby włoscy producenci samochodów wyścigowych: [[Ferrari]] (w [[Maranello]]), [[Maserati]] (w samym mieście), [[De Tomaso]] (na peryferiach) oraz [[Pagani Automobili|Pagani]] (w [[San Cesario sul Panaro]], kilka kilometrów na południowy wschód od miasta). Do wymienionych powyżej producentów samochodów wyścigowych należy jeszcze dodać [[Lamborghini]], które ma swoją siedzibę w pobliskim [[ |
||
⚫ | Między V i VII wiekiem kilkakrotnie opuszczana z powodu powodzi. Założono nawet nowe miasto w rejonie miejscowości [[Cittanova]], kilka kilometrów na północny zachód od dzisiejszego miasta. Ostatecznie została zaludniona w końcu IX w., po ustanowieniu jej stolicą biskupią. Pierwszym biskupem został Ludovicus. Okres panowania [[biskup]]ów zaowocował wzniesieniem romańskiej katedry, w której znajduje się grobowiec św. Geminiano, patrona miasta i lokalnej [[Archidiecezja|archidiecezji]]. W tym czasie powstała pieśń (poemat) ''Canto delle scolte modenesi''. Na przełomie XI i XII w. należała do [[Matylda toskańska|Matyldy Toskańskiej]]. Panowanie biskupów skończyło się w 1135, kiedy miasto uzyskało autonomię. W czasie wojen [[Gibelini i gwelfowie|gibelinów z gwelfami]] Modena stała po stronie [[cesarz]]a [[Fryderyk II Hohenstauf|Fryderyka II]], czyli znajdowała się w obozie gibelinów. Ponad sto lat później, w 1249, gibelińska Modena została podbita przez gwelficką [[Bolonia|Bolonię]], a w 1288 poddała się [[Obizzo d’Este]] z [[Ferrara|Ferrary]]. Ród [[d’Este]] (a następnie [[Dom Habsbursko-Lotaryński#Linia modeńska|Habsburg-Este]]) rządził miastem z krótkimi przerwami do 1860. W 1325 stoczono [[Bitwa pod Zappolino|bitwę pod Zappolino]], zwaną też ''bitwą o dębowe wiadro'', w czasie której Modeńczycy odnieśli triumf nad Bolonią. Została ona opisana przez [[Alessandro Tassoni|Alessandra Tassoniego]] w [[Poemat heroikomiczny|poemacie heroikomicznym]] ''Wiadro porwane''. Od czasów [[Borso d’Este]] Modena nabrała charakteru miasta książęcego. W 1598, po włączeniu Ferrary do [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]], książę [[Cezar d’Este]] przeniósł do Modeny swoją stolicę i od tej pory stała się [[Księstwo Modeny i Reggio|księstwem]]. W 1860 została włączona do [[Królestwo Sardynii|Królestwa Sardynii]], rok później stała się częścią [[Królestwo Włoch (1861–1946)|Królestwa Włoch]]. |
||
⚫ | Rozwinięte rolnictwo i przemysł przetwórstwa produktów rolnych i spożywczych. 1500 przedsiębiorstw, 11 500 zatrudnionych z obrotem rocznym ponad 3,9 miliarda |
||
⚫ | |||
⚫ | Modena jest także węzłem komunikacyjnym; łączą się tu dwie [[ |
||
⚫ | [[Katedra w Modenie|Katedra]] (''il Duomo''), dzwonnica (''Ghirlandina''), główny plac miejski (''Piazza Grande'') (wszystkie trzy wpisane na listę światowego dziedzictwa), pałac książęcy (''Palazzo Ducale'') – siedziba pierwszej na świecie Akademii Wojskowej powołanej do życia 1 stycznia 1678 roku. |
||
== Gospodarka == |
|||
⚫ | W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Modena (stacja kolejowa)|Modena Centrale]], skąd odjeżdżają pociągi w trzech kierunkach |
||
⚫ | Miasto jest drugą po [[Bolonia|Bolonii]] potęgą gospodarczą regionu. W granicach metropolii mają swoje siedziby włoscy producenci samochodów wyścigowych: [[Ferrari]] (w [[Maranello]]), [[Maserati]] (w samym mieście), [[De Tomaso]] (na peryferiach) oraz [[Pagani Automobili|Pagani]] (w [[San Cesario sul Panaro]], kilka kilometrów na południowy wschód od miasta). Do wymienionych powyżej producentów samochodów wyścigowych należy jeszcze dodać [[Lamborghini]], które ma swoją siedzibę w pobliskim [[Sant’Agata Bolognese]]. Poza tym nie sposób pominąć przemysłu ceramicznego (w szczególności w [[Sassuolo]]) oraz tekstylnego ([[Carpi]]). |
||
⚫ | Rozwinięte rolnictwo i przemysł przetwórstwa produktów rolnych i spożywczych. 1500 przedsiębiorstw, 11 500 zatrudnionych z obrotem rocznym ponad 3,9 miliarda [[euro]]. Czołowy włoski producent wieprzowiny – ponad 450 000 sztuk rocznie, przewyższający liczbę mieszkańców prowincji (dane na dzień 31 grudnia 2003). |
||
== Edukacja == |
|||
⚫ | Modena, wspólnie z miastem [[Reggio |
||
⚫ | Modena jest także węzłem komunikacyjnym; łączą się tu dwie [[Autostrada|autostrady]]: A1 (zwana Autostradą Słońca, ''Autostrada del Sole'') prowadząca z [[Mediolan]]u do [[Rzym]]u i dalej do [[Neapol]]u, oraz A22 prowadząca do [[Brenner (Tyrol Południowy)|Brennero]], przejścia granicznego na granicy z [[Austria|Austrią]]. |
||
== Historia == |
|||
⚫ | W rejonie Modeny znaleziono pozostałości osadnictwa [[Kultura Villanova|kultury Villanova]] z wczesnej [[ |
||
⚫ | W mieście znajduje się stacja kolejowa [[Modena (stacja kolejowa)|Modena Centrale]], skąd odjeżdżają pociągi w trzech kierunkach – na zachód przez [[Reggio nell’Emilia|Reggio Emilia]], [[Parma|Parmę]] i [[Piacenza|Piacenzę]] do [[Mediolan]]u, na wschód do [[Bolonia|Bolonii]] i na północ przez [[Mantua|Mantuę]] do [[Werona|Werony]]. W obrębie miasta kursują [[trolejbus]]y. |
||
⚫ | Między V i VII wiekiem kilkakrotnie opuszczana z powodu powodzi. Założono nawet nowe miasto w rejonie miejscowości [[Cittanova]], kilka kilometrów na północny zachód od dzisiejszego miasta. Ostatecznie została zaludniona w końcu IX w., po ustanowieniu jej stolicą biskupią. Pierwszym biskupem został Ludovicus. Okres panowania [[biskup]]ów zaowocował wzniesieniem romańskiej katedry, w której znajduje się grobowiec św. Geminiano, patrona miasta i lokalnej [[ |
||
== |
== Oświata == |
||
⚫ | Modena, wspólnie z miastem [[Reggio nell’Emilia|Reggio Emilia]] - stolicą sąsiedniej [[Prowincja Reggio Emilia|prowincji o tej samej nazwie]] - tworzy uniwersyteckie dwumiasto, siedzibę Uniwersytetu Modeny i Reggio Emilia (''Università degli Studi di Modena e Reggio Emilia - UNIMORE''), utworzonego w 1175 i rozwiniętego przez [[Franciszek II d’Este|Franciszka II d’Este]] w 1686. Uniwersytet przoduje w fakultetach [[Prawo|prawa]] i [[Medycyna|medycyny]]. Włoscy i zagraniczni oficerowie (jednym z elewów był [[Edmondo De Amicis]], autor powieści ''Serce'' oraz [[Mu’ammar al-Kaddafi]]) kształcili się we Włoskiej Akademii Wojskowej w Modenie. Biblioteca Estense stanowi repozytorium archiwalnych zbiorów historycznych, w tym ok. 3000 [[rękopis]]ów. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Kuchnia == |
== Kuchnia == |
||
Składnikami kuchni modeńskiej są szynka modeńska (Denominazione di Origine Protetta |
Składnikami kuchni modeńskiej są szynka modeńska (''Denominazione di Origine Protetta'' – [[Oznaczenia pochodzenia geograficznego produktów rolnych w Unii Europejskiej|Chroniona Nazwa Pochodzenia]]) i [[parmezan]]. Wytwarza się tu również [[Mortadela|mortadelę]]. Typowe potrawy to tortellini, zampone, ''gnocco fritto'' oraz ''crescentina,'' zwana również ''tigella''. W Modenie produkuje się również ''[[ocet balsamiczny]]'' oraz wina ''[[lambrusco]]''. |
||
⚫ | |||
Współczesną osobistością pochodzącą z Modeny był [[tenor]] [[Luciano Pavarotti]] (1935-2007). Jego koleżanka z dzieciństwa, [[sopran]] [[Mirella Freni]], także pochodzi z tego miasta. |
|||
⚫ | |||
* [[Vasco Rossi]] (z regionu) |
|||
* [[Wiligelmo]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Sport == |
== Sport == |
||
Modena jest kolebką inżynierską [[ |
Modena jest kolebką inżynierską [[Wyścig samochodowy|wyścigów samochodowych]]. Oprócz szeregu producentów samochodów swoją siedzibę mają tu dwa kluby: piłkarski [[Modena FC]] oraz siatkarski [[Pallavolo Modena|Cimone Modena]]. |
||
== Wybitne postacie (chronologicznie) == |
|||
* [[Wiligelmo]] – średniowieczny rzeźbiarz |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
* [[Adeodato Malatesta]] – malarz i rektor akademii |
|||
* [[Giovanni Muzzioli]] – malarz akademicki |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
* [[Luciano Pavarotti]] – śpiewak operowy ([[tenor]]) |
|||
* [[Mirella Freni]] – śpiewaczka operowa ([[sopran]]) |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Miasta partnerskie == |
== Miasta partnerskie == |
||
* {{Flaga|AUT}} [[ |
* {{Flaga|AUT}} [[Austria]]: [[Linz]] |
||
* {{Flaga|BRA}} [[ |
* {{Flaga|BRA}} [[Brazylia]]: [[Londrina]] |
||
* {{Flaga| |
* {{Flaga|CHN}} [[Chiny]]: [[Benxi]] |
||
* {{Flaga| |
* {{Flaga|KAZ}} [[Kazachstan]]: [[Ałmaty]] |
||
* {{Flaga|SRB}} [[Serbia]]: [[Nowy Sad]] |
|||
* {{Flaga|USA}} [[Stany Zjednoczone]]: [[Saint Paul]] oraz [[Highland Park (Illinois)|Highland Park]] |
|||
⚫ | |||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [http://www.provincia.modena.it/ Strona internetowa prowincji Modena] {{lang|it}} |
|||
{{Commons|Modena}} |
|||
[ |
*[https://www.comune.modena.it/ Strona internetowa gminy Modena] (wł.) |
||
{{Obiekty UNESCO we Włoszech}} |
{{Obiekty UNESCO we Włoszech}} |
||
{{Prowincja Modena}} |
{{Prowincja Modena}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Modena| ]] |
[[Kategoria:Modena| ]] |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Miasta w regionie Emilia-Romania]] |
||
[[Kategoria:Miejscowości w prowincji Modena]] |
Aktualna wersja na dzień 11:09, 17 mar 2024
Katedra i Ghirlandina w Modenie | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Region | |||||
Prowincja | |||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
182 km² | ||||
Wysokość |
34 m n.p.m. | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
059 | ||||
Kod pocztowy |
41121-41126 | ||||
Tablice rejestracyjne |
MO | ||||
Położenie na mapie Emilii-Romanii | |||||
Położenie na mapie Włoch | |||||
44°38′46″N 10°55′33″E/44,646111 10,925833 | |||||
Strona internetowa |
Modena (po włosku [ˈmɔːdena], w dialekcie modeńskim Modna [ˈmɔːdna]) – miasto i gmina w północnych Włoszech, w regionie Emilia-Romania, w prowincji Modena. Leży w dolinie Padu. Przepływają przez nią dwie rzeki: Secchia i Panaro. 10 kilometrów na południe od miasta zaczynają się pierwsze wzniesienia Apeninów, a konkretnie Apeniny Toskańsko-Emiliańskie (Appennino Tosco-emiliano).
Dane statystyczne
[edytuj | edytuj kod]Według danych na 30 maja 2023 roku gmina Modena liczy 184 007 mieszkańców[2]. 16,1% (30 005) to obcokrajowcy[3]. W 2020 w Modenie mieszkało 533 Polaków, co czyniło z nich szóstą mniejszość narodowościową, a drugą (po Rumunii) z obszaru Unii Europejskiej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W rejonie Modeny znaleziono pozostałości osadnictwa kultury Villanova z wczesnej epoki żelaza (IX-VIII wiek p.n.e.), później Ligurów. Modena była pierwotnie osadą etruską, potem galijską. Zamieszkiwało ją plemię Bojów. Nieznana jest data założenia miasta, ale w 218 r. p.n.e., w czasie II wojny punickiej, jej mieszkańcy poparli Hannibala. W roku 183 p.n.e.[4] stała się kolonią rzymską, nosząc nazwę Mutina (prawdopodobnie od etruskiego słowa oznaczającego pagórek, wzgórze). Marcus Aemilius Lepidus korzystał z Mutiny jako bazy wypadowej do walk z Ligurami. Wkrótce została rozbudowana ze względu na znaczenie strategiczne, jak i położenie przy skrzyżowaniu Via Aemilia z drogą prowadzącą do Werony. W czasie wojen domowych w Rzymie była dwa razy oblegana. Najpierw przez Pompejusza w 78 r. p.n.e., kiedy bronił jej Marek Juniusz Brutus (ojciec Marka Juniusza Brutusa, jednego z zabójców Cezara). Po raz drugi przez Marka Antoniusza w 44 r. p.n.e., a bronił jej Decymus Juniusz Brutus (zob. bitwa pod Mutiną). Oktawian August z pomocą Senatu odbudował miasto. Cyceron nazwał ją Mutina splendidissima (Mutina najpiękniejsza). Do III w. miasto utrzymywało swą pozycję najważniejszego ośrodka nowo utworzonej prowincji (diecezji) Aemilia. Upadek cesarstwa przyniósł też upadek Modeny. Ze względu na swe położenie miasto było wykorzystywane jako baza w czasie wojen z barbarzyńcami w czasie wielkiej wędrówki ludów, jak i w wojnach wewnętrznych. Podobno Attyla nie zdobył Modeny dzięki cudom św. Geminianusa, biskupa i późniejszego patrona miasta.
Między V i VII wiekiem kilkakrotnie opuszczana z powodu powodzi. Założono nawet nowe miasto w rejonie miejscowości Cittanova, kilka kilometrów na północny zachód od dzisiejszego miasta. Ostatecznie została zaludniona w końcu IX w., po ustanowieniu jej stolicą biskupią. Pierwszym biskupem został Ludovicus. Okres panowania biskupów zaowocował wzniesieniem romańskiej katedry, w której znajduje się grobowiec św. Geminiano, patrona miasta i lokalnej archidiecezji. W tym czasie powstała pieśń (poemat) Canto delle scolte modenesi. Na przełomie XI i XII w. należała do Matyldy Toskańskiej. Panowanie biskupów skończyło się w 1135, kiedy miasto uzyskało autonomię. W czasie wojen gibelinów z gwelfami Modena stała po stronie cesarza Fryderyka II, czyli znajdowała się w obozie gibelinów. Ponad sto lat później, w 1249, gibelińska Modena została podbita przez gwelficką Bolonię, a w 1288 poddała się Obizzo d’Este z Ferrary. Ród d’Este (a następnie Habsburg-Este) rządził miastem z krótkimi przerwami do 1860. W 1325 stoczono bitwę pod Zappolino, zwaną też bitwą o dębowe wiadro, w czasie której Modeńczycy odnieśli triumf nad Bolonią. Została ona opisana przez Alessandra Tassoniego w poemacie heroikomicznym Wiadro porwane. Od czasów Borso d’Este Modena nabrała charakteru miasta książęcego. W 1598, po włączeniu Ferrary do Państwa Kościelnego, książę Cezar d’Este przeniósł do Modeny swoją stolicę i od tej pory stała się księstwem. W 1860 została włączona do Królestwa Sardynii, rok później stała się częścią Królestwa Włoch.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Katedra (il Duomo), dzwonnica (Ghirlandina), główny plac miejski (Piazza Grande) (wszystkie trzy wpisane na listę światowego dziedzictwa), pałac książęcy (Palazzo Ducale) – siedziba pierwszej na świecie Akademii Wojskowej powołanej do życia 1 stycznia 1678 roku.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest drugą po Bolonii potęgą gospodarczą regionu. W granicach metropolii mają swoje siedziby włoscy producenci samochodów wyścigowych: Ferrari (w Maranello), Maserati (w samym mieście), De Tomaso (na peryferiach) oraz Pagani (w San Cesario sul Panaro, kilka kilometrów na południowy wschód od miasta). Do wymienionych powyżej producentów samochodów wyścigowych należy jeszcze dodać Lamborghini, które ma swoją siedzibę w pobliskim Sant’Agata Bolognese. Poza tym nie sposób pominąć przemysłu ceramicznego (w szczególności w Sassuolo) oraz tekstylnego (Carpi).
Rozwinięte rolnictwo i przemysł przetwórstwa produktów rolnych i spożywczych. 1500 przedsiębiorstw, 11 500 zatrudnionych z obrotem rocznym ponad 3,9 miliarda euro. Czołowy włoski producent wieprzowiny – ponad 450 000 sztuk rocznie, przewyższający liczbę mieszkańców prowincji (dane na dzień 31 grudnia 2003).
Modena jest także węzłem komunikacyjnym; łączą się tu dwie autostrady: A1 (zwana Autostradą Słońca, Autostrada del Sole) prowadząca z Mediolanu do Rzymu i dalej do Neapolu, oraz A22 prowadząca do Brennero, przejścia granicznego na granicy z Austrią.
W mieście znajduje się stacja kolejowa Modena Centrale, skąd odjeżdżają pociągi w trzech kierunkach – na zachód przez Reggio Emilia, Parmę i Piacenzę do Mediolanu, na wschód do Bolonii i na północ przez Mantuę do Werony. W obrębie miasta kursują trolejbusy.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Modena, wspólnie z miastem Reggio Emilia - stolicą sąsiedniej prowincji o tej samej nazwie - tworzy uniwersyteckie dwumiasto, siedzibę Uniwersytetu Modeny i Reggio Emilia (Università degli Studi di Modena e Reggio Emilia - UNIMORE), utworzonego w 1175 i rozwiniętego przez Franciszka II d’Este w 1686. Uniwersytet przoduje w fakultetach prawa i medycyny. Włoscy i zagraniczni oficerowie (jednym z elewów był Edmondo De Amicis, autor powieści Serce oraz Mu’ammar al-Kaddafi) kształcili się we Włoskiej Akademii Wojskowej w Modenie. Biblioteca Estense stanowi repozytorium archiwalnych zbiorów historycznych, w tym ok. 3000 rękopisów.
Kuchnia
[edytuj | edytuj kod]Składnikami kuchni modeńskiej są szynka modeńska (Denominazione di Origine Protetta – Chroniona Nazwa Pochodzenia) i parmezan. Wytwarza się tu również mortadelę. Typowe potrawy to tortellini, zampone, gnocco fritto oraz crescentina, zwana również tigella. W Modenie produkuje się również ocet balsamiczny oraz wina lambrusco.
Sport
[edytuj | edytuj kod]Modena jest kolebką inżynierską wyścigów samochodowych. Oprócz szeregu producentów samochodów swoją siedzibę mają tu dwa kluby: piłkarski Modena FC oraz siatkarski Cimone Modena.
Wybitne postacie (chronologicznie)
[edytuj | edytuj kod]- Wiligelmo – średniowieczny rzeźbiarz
- Ludovico Antonio Muratori – uczony humanista
- Paolo Ruffini – matematyk
- Adeodato Malatesta – malarz i rektor akademii
- Giovanni Muzzioli – malarz akademicki
- Enzo Ferrari – konstruktor i kierowca wyścigowy
- Marco Biagi – prawnik i ekonomista
- Luciano Pavarotti – śpiewak operowy (tenor)
- Mirella Freni – śpiewaczka operowa (sopran)
- Valerio Massimo Manfredi – pisarz i archeolog
- Francesco Guccini – piosenkarz
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]- Austria: Linz
- Brazylia: Londrina
- Chiny: Benxi
- Kazachstan: Ałmaty
- Serbia: Nowy Sad
- Stany Zjednoczone: Saint Paul oraz Highland Park
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bilancio demografico mensile [online], demo.istat.it [dostęp 2023-08-05] .
- ↑ Statistiche demografiche ISTAT [online], demo.istat.it [dostęp 2021-12-25] .
- ↑ Cittadini Stranieri 2021 - Modena [online], Tuttitalia.it [dostęp 2021-12-25] (wł.).
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, s. 256, Oficyna Wydawnicza Fogra, ISBN 83-85719-84-9.