Sui Yangdi: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
m kat. |
||
(Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Władca infobox |
|||
|władca = Sui Yangdi |
|||
|imiona = |
|||
|zh:imię osobiste uproszczone = |
|||
|zh:imię osobiste tradycyjne = 楊廣 |
|||
|zh:imię osobiste hanyu pinyin = Yang Guang |
|||
|zh:imię osobiste Wade-Giles = |
|||
|zh:imię osobiste jyutping = |
|||
|zh:imię osobiste poj = |
|||
|zh:imię osobiste skrócone = |
|||
|zh:imię osobiste IPA = |
|||
|zh:imię osobiste audio = |
|||
|zh:imię świątynne uproszczone = |
|||
|zh:imię świątynne tradycyjne = 世祖 |
|||
|zh:imię świątynne hanyu pinyin = Shizu |
|||
|zh:imię świątynne Wade-Giles = |
|||
|zh:imię świątynne jyutping = |
|||
|zh:imię świątynne poj = |
|||
|zh:imię świątynne skrócone = |
|||
|zh:imię świątynne IPA = |
|||
|zh:imię świątynne audio = |
|||
|zh:imię pośmiertne uproszczone = |
|||
|zh:imię pośmiertne tradycyjne = 煬 |
|||
|zh:imię pośmiertne hanyu pinyin = Yang |
|||
|zh:imię pośmiertne Wade-Giles = |
|||
|zh:imię pośmiertne jyutping = |
|||
|zh:imię pośmiertne poj = |
|||
|zh:imię pośmiertne skrócone = |
|||
|zh:imię pośmiertne IPA = |
|||
|zh:imię pośmiertne audio = |
|||
|grafika = Sui Yangdi Tang.jpg |
|||
|opis grafiki = Cesarz Yang na fragmencie [[Zwój Trzynastu Cesarzy|Zwoju Trzynastu Cesarzy]], autorstwa [[Yan Liben]]a (ok. 600 - 673). Zbiory [[Museum of Fine Arts w Bostonie]] |
|||
|herb = |
|||
|opis herbu = |
|||
|faksymile = |
|||
|opis faksymile = |
|||
|dewiza = |
|||
|1. tytuł = Cesarz Yang z dynastii Sui |
|||
|1. sukcesja = |
|||
|1. od = [[21 sierpnia]] [[604]] |
|||
|1. do = [[11 kwietnia]] [[618]] |
|||
|1. koronacja = |
|||
|1. poprzednik = [[Sui Wendi]] |
|||
|1. następca = [[Tang Gaozu]] |
|||
|dynastia = [[Dynastia Sui|Sui]] |
|||
|data urodzenia = [[569]] |
|||
|miejsce urodzenia = |
|||
|data śmierci = [[11 kwietnia]] [[618]] |
|||
|miejsce śmierci = [[Nankin]] |
|||
|przyczyna śmierci = |
|||
|miejsce spoczynku = Jiangdu |
|||
|ojciec = [[Sui Wendi]] |
|||
|matka = [[Dugu Qieluo]] |
|||
|rodzeństwo = |
|||
|1. związek z = |
|||
|1. związek od = |
|||
|1. związek do = |
|||
|1. dzieci = |
|||
|moneta = |
|||
|opis monety = |
|||
|odznaczenia = |
|||
|commons = |
|||
|wikiźródła = |
|||
|wikicytaty = |
|||
}} |
|||
'''Sui Yangdi''' ({{chińskie|upr=隋煬帝|hp=Suí Yángdì|}}, ur. [[569]] – zm. [[11 kwietnia]] [[618]]) – drugi i ostatni cesarz [[Dynastia Sui|dynastii Sui]], panujący w latach 604 – 618. |
|||
== Życiorys == |
|||
Sui Wendi, pierwszy cesarz dynastii Sui, przejął władzę w [[Północna Dynastia Zhou|Północnym Zhou]] i po skonsolidowaniu władzy, rozpoczął przygotowania do podboju południa Chin. Jego syn, Yang Guang, otrzymał tytularne dowództwo nad siłami inwazyjnymi, które w 588 roku podbiły północny brzeg [[Jangcy]], przekroczyły rzekę i zajęły stolicę południowej dynastii Chen – [[Jiankang]]. Po brutalnym stłumieniu powstania południowej arystokracji, książę Yang, dzięki swoim łagodnym rządom i odbudowie zniszczonych miast, pozyskał sobie przychylność ludności południa{{odn|Lewis|2009|s=249}}. |
|||
== Wielkie projekty budowlane == |
== Wielkie projekty budowlane == |
||
[[Plik:China-Grand canal, Sui and Tang.svg|thumb|Wielki Kanał za czasów dynastii Sui i Tang]] |
[[Plik:China-Grand canal, Sui and Tang.svg|thumb|Wielki Kanał za czasów dynastii Sui i Tang]] |
||
Linia 19: | Linia 89: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Linia 28: | Linia 98: | ||
[[Kategoria:Cesarze Chin]] |
[[Kategoria:Cesarze Chin]] |
||
[[Kategoria:Chińczycy epoki Sui]] |
|||
[[Kategoria:Urodzeni w 569]] |
[[Kategoria:Urodzeni w 569]] |
||
[[Kategoria:Zmarli w 618]] |
[[Kategoria:Zmarli w 618]] |
Aktualna wersja na dzień 18:38, 29 sty 2024
| |||||||
| |||||||
| |||||||
Cesarz Yang na fragmencie Zwoju Trzynastu Cesarzy, autorstwa Yan Libena (ok. 600 - 673). Zbiory Museum of Fine Arts w Bostonie | |||||||
Cesarz Yang z dynastii Sui | |||||||
Okres |
od 21 sierpnia 604 | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Poprzednik | |||||||
Następca | |||||||
Dane biograficzne | |||||||
Dynastia | |||||||
Data urodzenia | |||||||
Data i miejsce śmierci | |||||||
Miejsce spoczynku |
Jiangdu | ||||||
Ojciec | |||||||
Matka | |||||||
Sui Yangdi (chiń. upr. 隋煬帝; pinyin Suí Yángdì, ur. 569 – zm. 11 kwietnia 618) – drugi i ostatni cesarz dynastii Sui, panujący w latach 604 – 618.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Sui Wendi, pierwszy cesarz dynastii Sui, przejął władzę w Północnym Zhou i po skonsolidowaniu władzy, rozpoczął przygotowania do podboju południa Chin. Jego syn, Yang Guang, otrzymał tytularne dowództwo nad siłami inwazyjnymi, które w 588 roku podbiły północny brzeg Jangcy, przekroczyły rzekę i zajęły stolicę południowej dynastii Chen – Jiankang. Po brutalnym stłumieniu powstania południowej arystokracji, książę Yang, dzięki swoim łagodnym rządom i odbudowie zniszczonych miast, pozyskał sobie przychylność ludności południa[1].
Wielkie projekty budowlane[edytuj | edytuj kod]
Cesarz Wen zbudował nową stolicę dynastii niedaleko dawnej stolicy dynastii Han – Chang’anu. Yangdi odbudował drugie centrum polityczne Han – Luoyang, nadając mu, wzorem stolicy swego ojca, regularny kształt, zbliżony do kwadratu. Plan nowego miasta został jednak dostosowany do jego położenia na obydwu brzegach rzeki Luo, w szczególności targi zostały posadowione w pobliżu rzeki, by wykorzystać możliwości transportu wodnego. Pragmatyzm rozmieszczenia ośrodków handlowych kontrastował z nadzwyczaj regularnym, kosmologicznie motywowanym, planem Chang’anu. Luoyang zawierał też mniej ośrodków kultu, ale wiele wspaniałych budowli zdradzało zamiłowanie cesarza do przepychu i rozmachu[2].
Drugim wielkim projektem Sui Yangdi była budowa Wielkiego Kanału. Kontynuując prace poprzednika, cesarz nakazał w 605 połączenie rzeki Luo z rzeką Huai, a następnie pogłębienie i poszerzenie dawnego kanału od Huai do Yangzi, i dalej od Jingkou nad Yangzi do Yuhang nad zatoką Hangzhou. W miastach wzdłuż kanałów wzniesiono wielkie magazyny, by ułatwić dystrybucję zboża z południa kraju na północ. W 608 rozpoczęto prace nad północnym, kompletnie nowym odcinkiem kanału, który prowadził od ujścia Luo do Huang He w pobliże dzisiejszego Pekinu; celem tej drogi wodnej był zaopatrzenie armii inwazyjnych, które Yangdi kierował przeciw Goguryeo[3]
Kanał miał się okazać kluczową drogą łączącą południe z północą Chin, ale budowa pochłonęła wielkie zasoby, zarówno w postaci ogromnych wydatków, jak i mobilizacji wielkich zasobów przymusowej siły roboczej. Cesarz zbudował też wiele wspaniałych i kosztownych pałaców w różnych miejscach kraju. W połączeniu z kosztami wypraw wojennych, nadmierne obciążyły one państwo[4].
Działania wojenne[edytuj | edytuj kod]
W 607 Sui Yangdi podczas spotkania z władcami tureckich ludów z północy (tereny dzisiejszej Mongolii, spotkał się z delegacją z koreańskiego państwa Goguryeo. Sytuacja na północnym wschodzie była od dawna niestabilna; cesarz Wendi podjął nawet w 598 próbę podboju Goguryeo, ale straciwszy większość armii, poniechał kolejnych starań. Yangdi, obawiając się koreańsko-tureckiego sojuszu, zażądał od Koreańczyków złożenia hołdu, a gdy ci odmówili, podjął przygotowania do wojny.
Od 610 rozpoczęto gromadzenie zapasów i wojsk. W Shandongu zbudowano 300 okrętów, do których obsługi sprowadzono 10 tys. marynarzy znad Jangcy i Huai. Z południa kraju sprowadzono 30 tys. oszczepników (prawdopodobnie nie-Chińczyków) i 30 tys. kuszników. Henan i Hebei zobowiązano do dostarczenia 50 tys. wozów do transportu zaopatrzenia sprowadzanego kanałami z południa do miejsca koncentracji sił – komanderii Zhuo (koło dzisiejszego Pekinu)[5]. Siły zostały podzielone na 24 armie, liczące 4 tys. ciężkiej kawalerii, 8 tys. piechoty, oraz oddziały pomocnicze, lekkie i tabory; do tego dochodziło osobnych 6 armii cesarskich. Władcy towarzyszyło też ruchome centrum administracyjne, złożone z cywilnych dostojników[6]. Łącznie siły liczyły k. 670 tysięcy ludzi[7].
Armie ruszyły w lutym 612 roku i w kwietniu, po zaciętych walkach przekroczyły Liao He. Większość sił rozpoczęło oblężenie fortec w południowej Mandżurii. Równocześnie flota przerzuciła oddziały z Shandongu na Półwysep Koreański, ale doznały one porażki pod Pjongjangiem i wycofały się do bezpiecznego obozu na południe od miasta[8]. Wobec oporu twierdz na północy, cesarz zadecydował o wysłaniu 9 z 24 armii (ok. 100 tys. ludzi) bezpośrednio na koreańską stolicę. Gdy siły te dotarły nad Yalu Jiang, zjadły już większość zapasów. Mimo to kontynuowały marsz, dotarły w okolice Pjongjangu, ale nie pobiły unikających walki Koreańczyków, nie zdobyły miasta, ani nie nawiązały kontaktu z flotą aprowizacyjną, znajdującą się na południe od niego. Odwrót skończył się załamaniem wyczerpanej armii chińskiej i klęską w bitwie nad Salsu – zginęła większość żołnierzy, którzy przekroczyli Yalu[9].
Tymczasem w kraju narastało niezadowolenie na skutek strat, wyzysku i katastrof naturalnych[10]. Mimo to Yangdi w następnym roku zgromadził równie wielką, choć gorzej zaopatrzoną armię i ponownie wyruszył do Korei. Głównymi siłami obległ Ryotongsong, a wydzielone kolumny wysłał przeciw Xincheng i Pjongjang[11]. Oblężenie przeciągało się, a dostawy z kraju spóźniały się, ze względu na bunt, jaki podniósł możnowładca Yang Xuanguan[11]. Cesarz zwinął oblężenie i pomaszerował do kraju, gdzie w krótkim czasie zdusił rebelię, która była pierwszym wyraźnym objawem niezadowolenia elit Sui z polityki Yangdi. W jej następstwie wybuchła cała seria kolejnych powstań, zwłaszcza w dolnym biegu Jangcy, ale też w Zhejiangu, dolinie Huai He czy Guangdongu[12].
Mimo tego, cesarz zarządził mobilizację oddziałów na kolejną wyprawę do Korei. Ze względu na niespokojną sytuację w 614 roku, wojska zbierały się powoli i dopiero późnym latem podeszły do rzeki Liao. Na szczęście powiódł się chiński desant na Półwysep Koreański i po klęsce poniesionej niedaleko Pjongjangu, koreański władca zasugerował rozejm. Sui Yangdi otrąbił zwycięstwo i wrócił na południe. Koreańczycy w rzeczywistości grali na czas i nie dotrzymali obietnicy hołdu, co pchnęło cesarza do organizacji kolejnej wyprawy[12]. Zebranie wojsk okazało się niemożliwe, bo kraj ogarnięty był chaosem. Wyczuwając słabość Chin, Turcy także rozpoczęli działania – próba ich zastraszenia skończyła się dla Yangdi miesięcznym oblężeniem w jednej z północnych twierdz. W 616 cesarz wycofał się na południe, nie mogąc poradzić sobie z chaosem na południu kraju. Wyczerpanie z powodu niekończących się wojen, niezadowolenie z rebelii, których armia, zajęta na północy, nie tłumiła, i utrata prestiżu cesarza, z powodu (osobiście) przegranych wojen, spowodowała, że nawet jego osobista gwardia zwróciła się przeciw niemu i zamordowała w 618 roku[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 249.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 252-254.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 254.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 256.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 145.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 147.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 148.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 150.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 151.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 152.
- ↑ a b Graff 2002 ↓, s. 153.
- ↑ a b Graff 2002 ↓, s. 154.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 155.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mark Edward Lewis: China Between Empires. The Northern and Southern Dynasties. Cambridge, Massachusetts, London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2009. ISBN 0-674-02605-5.
- David A. Graff: Medieval Chinese Warfare, 300–900. London and New York: Routledge, 2002. ISBN 0-415-23954-0. (ang.).