Tekst źródłowy strony Chrząszcze wielożerne

{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Chrząszcze wielożerne
 |nazwa łacińska         = Polyphaga
 |TSN                    = 112747
 |zoolog                 = [[Carlo Emery|Emery]], 1886
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = Colorado potato beetle.jpg
 |opis grafiki           = [[Stonka ziemniaczana]] z rodziny [[stonkowate|stonkowatych]]
 |typ                    = [[stawonogi]]
 |podtyp                 = [[sześcionogi]]
 |gromada                = [[owady]]
 |podgromada             = [[owady uskrzydlone]]
 |infragromada           = [[nowoskrzydłe]]
 |nadrząd                = [[skrytoskrzydłe]]
 |rząd                   = [[chrząszcze]]
 |podrząd                = chrząszcze wielożerne
 |synonimy               = 
 |wikispecies            = Polyphaga (Coleoptera)
 |commons                = 
}}
[[plik:Paederus littoralis Gravenhorst, 1802 (3465675909).jpg|thumb|[[Żarlinek pobrzeżnik]] z rodziny [[kusakowate (owady)|kusakowatych]].]]
[[plik:Buprestis octoguttata bl.JPG|thumb|[[Bogatek ośmioplamkowy]] z rodziny [[bogatkowate|bogatkowatych]].]]
[[Plik:Hex2.JPG|200px|thumb|''[[Hexarthrius parryi deyrollei]]'' z rodziny [[jelonkowate|jelonkowatych]]]]
'''Chrząszcze wielożerne''' (Polyphaga{{u|uwaga1}}) – [[rząd (biologia)|podrząd]] [[owady|owadów]] z rzędu [[chrząszcze|chrząszczy]]. Obejmuje ponad 320 000 opisanych gatunków, będącą największą [[takson monofiletyczny|monofiletyczną]] grupą chrząszczy{{r|Blaszak}}. Jego przedstawiciele wykazują rozmaitość specjalizacji i adaptacji. Długość ich ciała  mieści się w przedziale od 0,3 do 155 mm{{r|Jura}}. Żywią się różnorodnym pokarmem{{r|FaunaT1}}.

W [[Polska|Polsce]] występuje ponad 5500 gatunków{{r|FaunaT1}}.

== Opis ==
Mimo dużej różnorodności, znane są cechy charakterystyczne dla całego podrzędu. Na ich [[szyja|szyi]] obecne są [[płytki szyjne]], choć mogą być wtórnie zanikłe. [[Pleuron|Pleura]] [[przedtułów|przedtułowia]] jest niewidoczna – ulega redukcji oraz przesunięciu do wnętrza panewki biodrowej, gdzie, zlana z [[krętarzyk]]iem, tworzy [[endopleura|endopleurę]]{{r|Blaszak|Beutel}}. W związku z tym brak u wielożernych [[szew notopleuralny|szwów notopleuralnych]], a spód [[przedplecze|przedplecza]] ([[hypomeron]]) graniczy z [[przedpiersie (anatomia)|przedpiersiem]]{{r|Blaszak}}. W skrzydłach tylnych charakterystyczne są m.in. brak [[komórka owalna|komórki owalnej]], haczykowate zakrzywienie [[żyłka medialna|żyłki medialnej]], składane pole apikalne, brak pola zgięcia przecinającego żyłkę RA<sub>3+4</sub> oraz prosta lub z przodu zagięta żyłka MP<sub>1+2</sub>{{r|Blaszak|Beutel}}. W budowie wewnętrznej charakterystyczny jest brak ''[[musculus mesocoxa-subalaris]]'' i ''[[musculus prosterno-coxalis]]'' oraz obecność u samic [[owariola|owarioli telotroficznych]]{{r|Beutel}}. Celem odróżnienia wielożernych od [[chrząszcze drapieżne|Adephaga]] wymienia się również: zwykle ruchome połączenie bioder odnóży tylnych z [[zapiersie]]m i niegłaszczkopodobne [[żuwka zewnętrzna|żuwki zewnętrzne]]{{r|Crowson}}. U [[larwa|larw]] występują dwie cechy współdzielone tylko z [[Myxophaga]]: pięcioczłonowe odnóża i występowanie pojedynczego pazurka na [[stopa sześcionogów|stopie]]{{r|Blaszak|Beutel}}.

== Systematyka ==
[[Takson]] ten wprowadzony został w 1886 przez [[Carlo Emery|Emery'ego]] i od tego czasu jest szeroko uznawany w klasyfikacji. [[Hermann Julius Kolbe|Kolbe]] w 1909 podzielił wielożerne na dwie grupy: [[Haplogastra]] i [[Symphionata]]{{r|Beutel}}. W systematyce [[John Lawrence|Lawrence'a]] i [[Alfred Newton|Newtona]] z 1995 podzielono je na pięć serii ([[Rząd (biologia)|infrarzędów]]): [[Staphyliniformia]], [[żukokształtne|Scarabaeiformia]], [[sprężykokształtne|Elateriformia]], [[Bostrichiformia]] i [[Cucujiformia]]{{r|L&N}}. W systematyce [[Patrice Bouchard|Boucharda]] i innych z 2011 wyróżniono jeszcze serię [[Derodontiformia]]{{r|families}}. Wiele analiz filogenetycznych wskazuje również na zasadność wyróżnienia siódmej serii: [[Scirtiformia]]{{r|Lawrenceetal|Kundrata}}. Podział do nadrodzin według Boucharda po uwzględnieniu tego ostatniego kroku oraz zmian dokonanych przez Robertsona i innych w 2015{{r|Robertsonetal}} przedstawia się następująco:

* [[Staphyliniformia]] – kusakokształtne
** [[kałużnicokształtne|Hydrophiloidea]] – kałużnice
** [[Staphylinoidea]] – kusaki
* [[żukokształtne|Scarabaeiformia]] – żukokształtne
** [[żukokształtne|Scarabaeoidea]] – żuki
* [[sprężykokształtne|Elateriformia]] – sprężykokształtne
** [[Dascilloidea]]
** [[bogatki (owady)|Buprestoidea]] – bogatki
** [[otrupki|Byrrhoidea]] – otrupki
** [[sprężyki|Elateroidea]] – sprężyki
* [[Scirtiformia]]
** [[Scirtoidea]]
* [[Derodontiformia]]
** [[Derodontoidea]]
* [[Bostrichiformia]] – kapturnikokształtne
** [[Bostrichoidea]] – kapturniki
* [[Cucujiformia]]
** [[drwionkowate|Lymexyleoidea]]
** [[czarnuchy|Tenebrionoidea]] – czarnuchy
** [[przekraski|Cleroidea]] – przekraski
** [[stonki|Chrysomeloidea]] – stonki
** [[ryjkowce|Curculionoidea]] – ryjkowce
** [[zgniotki|Cucujoidea]] – zgniotki
** [[Coccinelloidea]]

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="uwaga1">''[[Polyphaga (rodzaj)|Polyphaga]]'' to także 
rodzaj [[karaczany|karaczanów]], który opisał w 1835 [[Gaspard Auguste Brullé]]</ref>
}}

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name = Kundrata>{{Cytuj pismo | autor = Robin Kundrata, Milada Bocakova, Ladislav Bocak | tytuł = The comprehensive phylogeny of the superfamily Elateroidea (Coleoptera: Elateriformia) | czasopismo = Molecular Phylogenetics and Evolution | wolumin = 76 | strony = 162-171 | data = 2014 | doi = 10.1016/j.ympev.2014.03.012}}</ref>
<ref name="Beutel">{{Cytuj książkę | autor2 = Richard A.B. Leschen | autor = Rolf G. Beutel | tytuł = Coleoptera, Beetles. Vol. 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga patim) | wydawca = Walter de Gruyter & Co. | miejsce = Berlin | rok = 2005 | seria = Handbook of Zoology | rozdział = Polyphaga, Emery, 1886 | autor r = Rolf G. Beutel, Richard A.B. Leschen}}</ref>
<ref name="Lawrenceetal">{{Cytuj pismo | autor = John F. Lawrence, Adam Ślipiński, Ainsley E. Seago, Margaret K. Thayer, Alfred F. Newton, Adriana E. Marvaldi | tytuł = Phylogeny of the Coleoptera Based on Morphological Characters of Adults and Larvae | czasopismo = Annales Zoologici | wydanie = 1 | wolumin = 61 | strony = 1-217 | data = 2011 | doi = 10.3161/000345411X576725}}</ref>
<ref name=Crowson>{{cytuj książkę | autor = Roy Albert Crowson | rok = 1956 | tytuł = Handbooks for the Identification of British Insects Vol. IV part I: Coleoptera. Introduction and keys to the families | wydawca = Royal Entomological Society of London | miejsce = London | strony = 13}}</ref>
<ref name=Blaszak>{{cytuj książkę | autor r = Marek Wanat | rozdział = Rząd: chrząszcze — Coleoptera | tytuł = Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red.) | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | rok = 2012 |strony=260-299}}</ref>
<ref name=families>{{Cytuj |autor=Patrice Bouchard, Yves Bousquet, Anthony E. Davies, Miguel A. Alonso-Zarazaga, John F. Lawrence, Chris H. C. Lyal, Alfred F. Newton, Chris A. M. Reid, Michael Schmitt, S. Adam Ślipiński, Andrew B. T. Smith |tytuł=Family-group names in Coleoptera (Insecta) |czasopismo=[[ZooKeys]] |wolumin=88 |s=1-972 |data=2011 |doi= 10.3897/zookeys.88.807}}</ref>
<ref name="FaunaT1">{{Cytuj książkę | inni= Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.) | tytuł = Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków | tom = I | data = 2004 | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-88147-04-8}}</ref>
<ref name="Jura">{{Cytuj książkę | nazwisko= Jura | imię=Czesław | tytuł= Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy | data=2007 | wydawca=[[Wydawnictwo Naukowe PWN]]| miejsce=Warszawa | isbn=978-83-01-14595-8}}</ref>
<ref name="L&N">{{cytuj książkę|autor r=Lawrence J.F. & Newton A.F., jr|rozdział=Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names) |autor = Pakaluk J., Ślipiński S.A. (red.)| tytuł = Biology, phylogeny, and classification of Coleoptera: papers celebrating the 80th birthday of Roy A. Crowson. Muzeum i Instytut Zoologii PAN| miejsce = Warszawa | rok =1995| strony = 779-1006 }}</ref>
<ref name="Robertsonetal">{{Cytuj | autor = James A. Robertson, Adam Ślipiński, Matthew Moulton, Floyd W. Shockley, Adriano Giorgi, Nathan P. Lord, Duane D. McKenna, Wioletta Tomaszewska, Juanita Forrester, Kelly B. Miller, Michael F. Whiting, Joseph V. McHugh | tytuł = Phylogeny and classification of Cucujoidea and the recognition of a new superfamily Coccinelloidea (Coleoptera: Cucujiformia) | czasopismo = Systematic Entomology | wydanie = 4 | wolumin = 40 | s = 745–778 | data = 2015 | doi = 10.1111/syen.12138}}</ref>
}}

{{Chrząszcze}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Chrząszcze wielożerne| ]]