Wikipedia

Wybrzeże Kości Słoniowej

państwo w Zachodniej Afryce
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 5 cze 2024. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Wybrzeże Kości Słoniowej (fr. Côte d’Ivoire), oficjalnie Republika Wybrzeża Kości Słoniowej (fr. République de Côte d’Ivoire) – państwo w Afryce Zachodniej położone na północnym wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy na północy z Mali i Burkiną Faso, na południowym zachodzie z Liberią, na północnym zachodzie z Gwineą, a na wschodzie z Ghaną. Na stosunkowo dużej powierzchni kraju, wynoszącej 322,5 tys. km², żyją przedstawiciele ponad 60 różnych grup etnicznych, należących do trzech afrykańskich rodzin językowych. Pod względem wyznaniowym w Wybrzeżu Kości Słoniowej występuje duże zróżnicowanie – największą grupą są muzułmanie, ale mieszkają tu również katolicy, protestanci oraz inne mniejsze lokalne grupy religijne, głównie animistyczne.

Republika Wybrzeża Kości Słoniowej
République de Côte d’Ivoire
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Union, Discipline, Travail
(Jedność, Dyscyplina, Praca)
Hymn: L’Abidjanaise
(Pieśń Abidżanu)
Ustrój polityczny

republika

Konstytucja

Konstytucja Wybrzeża Kości Słoniowej

Stolica

Jamusukro[a]

Data powstania

7 sierpnia 1960

Prezydent

Alassane Ouattara

Premier

Robert Beugré Mambé

Powierzchnia

322 463[b] km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


24 960 000[1]

• gęstość

77 os./km²

Kod ISO 3166

CI

Waluta

frank CFA (XOF)

Telefoniczny nr kierunkowy

+225

Domena internetowa

.ci

Kod samochodowy

CI

Kod samolotowy

TU

Strefa czasowa

UTC +0 (GMT)

Język urzędowy

francuski

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


77,05 mld[1] USD
2 646[1] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


204,12 mld[1] dolarów międzynar.
7 011[1] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Region Wybrzeża Kości Słoniowej

Wczesne dzieje terenów obecnego Wybrzeża Kości Słoniowej są słabo znane. W średniowieczu północne tereny były pod panowaniem imperiów Sudanu Zachodniego. Na początku XVIII wieku powstało tu państwo Kong, które przez cały wiek było ważnym centrum handlu oraz źródłem rozprzestrzeniania się islamu. Po 1830 roku rozpoczęła się ekspansja francuska; poprzez układy i podboje Francuzi uczynili kraj swoją posiadłością. W 1893 tereny te przekształcono w odrębną kolonię. W 1904 obszar ten wszedł w skład Francuskiej Afryki Zachodniej. Kolonizatorzy eksploatowali bogactwa naturalne, głównie złoto i diamenty, oraz rozwijali sieć plantacji.

Po II wojnie światowej rozwijały się ruchy niepodległościowe z Partią Demokratyczną Wybrzeża Kości Słoniowej (PDCI) na czele. W 1958 kraj stał się autonomiczną republiką Wspólnoty Francuskiej. Niepodległość udało się uzyskać 7 sierpnia 1960, a pierwszym prezydentem i premierem został Félix Houphouët-Boigny. PDCI sprawowała dyktatorską władzę aż do roku 1990. Dzięki rozwijaniu gospodarki w kierunku kapitalistycznym Wybrzeże Kości Słoniowej stało się jednym z najbardziej stabilnych i zamożnych państw afrykańskich. W latach 80. nastąpiło spowolnienie gospodarcze z powodu kryzysu, wywołanego spadkiem cen eksportowanych towarów oraz długotrwałą suszą. W 1999 doszło do zamachu stanu, który stał się początkiem nieustannych konfliktów. Kryzys zakończyła II wojna domowa zakończona zwycięstwem stronników Alassane Ouattary. W 2015 wybory prezydenckie ponownie wygrał Ouattara, który pobudził wzrost gospodarczy poprzez liberalną i interwencjonistyczną politykę. Krytykowany jest jednak za kierowanie armią i wymiarem sprawiedliwości.

Wybrzeże Kości Słoniowej jest republiką prezydencką. Głową państwa jest prezydent wybierany w powszechnych wyborach bezpośrednich na 5-letnią kadencję[2]. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu: Zgromadzenia Narodowego i Senatu[2]. Stolicą państwa jest Jamusukro, jednak prawie wszystkie instytucje państwowe znajdują się w Abidżanie.

Etymologia nazwy

edytuj

W XV i XVI wieku francuscy i portugalscy żeglarze podzielili wybrzeże Zachodniej Afryki na cztery części. Każda z nich wzięła nazwę od głównego towaru z niej eksportowanego, w tym przypadku kości słoniowej. Tereny obecnego Wybrzeża francuscy eksploratorzy nazwali Côte d’Ivoire, a portugalscy Costa do Marfim, co dosłownie oznacza Wybrzeże kości słoniowej[3][4].

W 1986 roku rząd republiki ogłosił, że oficjalną nazwą państwa na potrzeby protokołu dyplomatycznego będzie République de Côte d’Ivoire niezależnie od języka i odmówił akceptowania jakichkolwiek innych nazw tego państwa. Stąd, według tego poglądu, poprawną nazwą także w języku polskim powinna być nazwa francuska. Decyzja ta nie znalazła jednak szerszego oddźwięku poza dyplomacją[5]. W Polsce w użyciu oficjalnym nazwa Republika Côte d’Ivoire była stosowana przez pewien czas[6][7], jednak obecnie zalecana jest tylko nazwa Republika Wybrzeża Kości Słoniowej[8][9]. Również w innych językach przeważnie stosuje się narodowe formy nazwy[10].

Jednowyrazowe określenia mieszkańców Wybrzeża Kości Słoniowej nie są w języku polskim powszechnie w użyciu, lecz możliwe są formy: Iworyjczyk, Iworyjka, Iworyjczycy – pochodzące od francuskiej nazwy państwa[11].

Geografia

edytuj
Osobny artykuł: Geografia Wybrzeża Kości Słoniowej.
 
Topografia Wybrzeża Kości Słoniowej

Wybrzeże Kości Słoniowej położone jest na kontynencie afrykańskim, na północnym wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej. Graniczy od północy z Mali i Burkiną Faso, na wschodzie z Ghaną, na południowym zachodzie z Liberią, a na północnym zachodzie Gwineą. Państwo to zajmuje powierzchnię 322 463 km², co daje mu 70. miejsce na świecie[12]. Powierzchnia wodna kraju wynosi 4460 km², co stanowi 1,4% całkowitej powierzchni[12]. Długość linii brzegowej wynosi 520 km[13].

Łączna długość granic Wybrzeża Kości Słoniowej wynosi 3458 km, z czego z Burkiną Faso 545 km, Ghaną 720 km, Gwineą 816 km, Liberią 778 km i Mali 599 km[12].

Ukształtowanie powierzchni

edytuj

Powierzchnia Wybrzeża Kości Słoniowej dzieli się na dwie strefy. Na południu znajduje się aluwialna nizina nadbrzeżna[14], która zajmuje ok. ¼ powierzchni całego kraju. Zachodnia część wybrzeża jest skalista, a wschodnia płaska z licznymi lagunami[14][15]. Jedyny górzysty obszar kraju znajduje się na zachodzie, przy granicy z Gwineą. Najwyższym punktem tego masywu jest góra Nimba, wznosząca się na wysokość 1752 m n.p.m.[16] Pozostałą część kraju zajmuje płaskowyż, który porasta sawanna[15]. Większość tego terenu wznosi się na wysokość między 200 a 350 m n.p.m.[16][17]

 
Masyw Nimba

Sieć rzeczna kraju jest dobrze rozwinięta. Wody śródlądowe zajmują 4460 km², czyli 1,38% całkowitej powierzchni kraju[12]. Teren Wybrzeża Kości Słoniowej należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego[18]. Większość rzek płynie w kierunku północ-południe. Rzeki te cechują się dużymi wahaniami wodostanów. Nie dotyczy to tylko Cavalli, która wypływa z regionu należącego do masywu Man[18]. Rzeki są żeglowne jedynie w swych dolnych odcinkach. Na terenie płaskowyżu i terenów górzystych licznie występują progi[16]. Największymi rzekami w kraju są Bandama (1050 km), Cavalla (700 km) oraz Sassandra (650 km)[18].

Klimat

edytuj
 
Mapa klimatyczna Wybrzeża Kości Słoniowej według klasyfikacji klimatów Köppena.

W Wybrzeżu Kości Słoniowej można wyróżnić trzy pasy klimatyczne ułożone równolegle do wybrzeża. Od północnego wschodu harmattan przynosi w zimie gorące, suche i zapylone powietrze znad Sahary, które wysusza ziemię. Z kolei monsun wiejący znad Zatoki Gwinejskiej przynosi ciepłe i wilgotne powietrze. To determinuje klimat południowej części Wybrzeża Kości Słoniowej przez cały rok, a na północy przynosi letnie deszcze[19].

Na wybrzeżu występuje klimat równikowy wybitnie wilgotny[14], charakteryzujący się niskimi wahaniami temperatur (między 25 °C a 30 °C), wysokim poziomem wilgotności (80–90%) oraz obfitymi opadami (od 1766 mm w Abidżanie do 2129 mm w Tabou)[20][21]. W regionie tym występują dwie pory deszczowe i pory suche. Duża pora sucha trwa od grudnia do kwietnia, charakteryzuje się wysoką temperaturą i sporadycznymi opadami deszczu. Mała pora sucha przypada na sierpień i wrzesień. Duża pora deszczowa trwa od maja do lipca, podczas gdy mała pora deszczowa przypada na październik i listopad[21].

Średnia temperatura i opady dla Abidżanu
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 30,5 31 31,1 31,2 30,4 28,7 27,4 26,9 27,6 29,2 30,5 30,3 29,6
Średnie dobowe temperatury [°C] 27 27,8 28 28,1 27,5 26,2 25,2 24,5 25 26,4 27,5 27,1 26,7
Średnie temperatury w nocy [°C] 23,5 24,6 24,9 24,9 24,6 23,7 22,9 22,1 22,3 23,6 24,4 23,8 23,8
Opady [mm] 16,3 48,9 106,7 141,3 293,5 561,8 205,7 36,8 80,5 137,7 143,3 75,1 1847,7
Średnia liczba dni z opadami 3 5 9 11 17 21 13 12 12 14 13 7 137
Źródło: Weather Atlas[22] (liczba dni z opadami ≥1 mm) 3 stycznia 2019


Klimat sawann wilgotny występuje w północnej części lasu deszczowego i południowej części sawann. Temperatury wykazują większe wahania, od 14 °C do 33 °C niż na wybrzeżu, wilgotność zwykle wynosi od 60% do 70%. Średnie roczne opady wynoszą około 1200 mm w największym mieście regionu, Bouaké. Tutaj także można wyróżnić cztery pory roku: dwie suche od listopada do marca i od lipca do sierpnia oraz dwie deszczowe od czerwca do października i od marca do maja[21].

Średnia temperatura i opady dla Bouaké
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 33 33,5 33,8 32,7 31 29,9 27,8 27,7 28,5 30,1 31,3 31,7 30,9
Średnie dobowe temperatury [°C] 26,8 27,7 28,1 27,4 26,4 25,6 24,3 24,3 24,8 25,7 26,3 26 26,1
Średnie temperatury w nocy [°C] 20,6 21,8 22,3 22 21,7 21,2 20,8 20,9 21,1 21,3 21,3 20,3 21,3
Opady [mm] 12,5 40 83,8 126,4 123,7 147,2 117,5 128 168,1 107,9 30,2 14,6 1099,9
Średnia liczba dni z opadami 1 3 6 9 13 12 12 13 12 11 4 1 97
Źródło: Weather Atlas[23] (liczba dni z opadami ≥1 mm) 3 stycznia 2019

Suchy klimat sawann panuje głównie w regionie Savanes. Dzienne wahania temperatur wynoszą nawet 20 °C, a wilgotność jest niższa niż na południu kraju, między 40 a 50%. Od grudnia do końca lutego wieje tu chłodny i suchy wiatr harmattan[20]. W strefie tej można wyróżnić dwie pory roku: suchą od listopada do czerwca oraz deszczową od lipca do października. Średnia suma rocznych opadów to ok. 1200 mm[21].

Średnia temperatura i opady dla Odienné
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 33,4 35,6 35,3 34,9 33,2 31,3 29,8 29,5 30,2 29,9 32,6 32,3 32,3
Średnie dobowe temperatury [°C] 27 27,8 28 28,1 27,5 26,2 25,2 24,5 25 26,4 27,5 27,1 26,7
Średnie temperatury w nocy [°C] 14,7 18,4 21,3 22,3 21,9 20,9 20,5 20,3 20,4 19,8 18,2 14,8 19,5
Opady [mm] 43 10,6 33,4 78,9 118,8 153,4 283,5 342,2 251,2 140,6 31,5 13,6 1500,7
Źródło: Weather Atlas[24] (liczba dni z opadami ≥1 mm) 5 stycznia 2019

Fauna i flora

edytuj
 
Buszbok subsaharyjski w Parku Narodowym Komoé

Wybrzeże Kości Słoniowej jest bogate w różnorodne formy życia roślinnego i zwierzęcego. Dominującą formą roślinności jest sawanna[14]. Środkową część kraju porasta wysokotrawiasta sawanna gwinejska, a miejscami występują widne lasy tropikalne, które sezonowo zrzucają liście[25]. Na północnych terenach kraju, gdzie pora sucha trwa niemal pół roku, występuje sawanna sudańska. Zagęszczenie drzew jest tam niewielkie, a trawy są niskie i wysychają w porze suchej. Charakterystycznymi gatunkami drzew w tej formacji roślinnej są baobaby, akacje i drzewa masłowe[25]. Na południu występują częściowo zdegradowane lasy równikowe oraz namorzyny[14].

 
Park Narodowy Taï

Populacja słoni została znacznie zredukowana przez polowania i kłusownictwo, dziś można ją znaleźć tylko w rezerwatach. Ponadto w kraju występują hipopotamy, dzikacze leśne, dujkery, wiele przedstawicieli naczelnych, gryzoni, łuskowców, kotowatych takich jak lamparty oraz mangustowatych; można tu znaleźć także hieny i szakale. Żyją tu również setki gatunków ptaków (czaple, bociany takie jak bocian białoszyi i marabut afrykański, kaczki, gęsi oraz ptaki drapieżne). Na sawannach nad rzekami występuje krokodyl wąskopyski, w rzekach w lasach deszczowych krokodyl krótkopyski. Można tu znaleźć wiele gatunków węży m.in. kobrę naja, mambę, żmiję sykliwą, żmiję gabońską, żmiję rogatonosą, pytona skalnego i pytona królewskiego, a także termity, które zdobią krajobraz licznymi kopcami oraz żuki. W rzekach żyją liczne gatunki ryb, takie jak pielęgnice lub liścień afrykański, podczas gdy w wodach przybrzeżnych można znaleźć krewetki, tawrosze piaskowe i inne rekiny, iglicznie, płaszczki, batrachowate, flądrokształtne oraz karetty. Wiele gatunków, takich jak szympansy, jest już bardzo rzadkich lub zagrożonych wyginięciem[26].

6% powierzchni kraju zajmują obszary chronione[25]. Największym z nich jest Park Narodowy Komoé. Dzięki rzece Komoé, która przepływa przez park, występują tu takie formacje roślinne, jak sawanny krzewiaste oraz gęste lasy wilgotne, które występują głównie na południu kraju[27]. W Parku Narodowym Taï można znaleźć drzewa rosnące na ponad 45 metrów oraz wiele zagrożonych gatunków ssaków, jak hipopotamy karłowate[28] i jedenaście gatunków małp[27]. Oba parki znajdują się liście światowego dziedzictwa przyrody UNESCO[29][30]. Oprócz nich na terenie kraju znajduje się sześć innych parków narodowych[31].

Historia

edytuj
 
Spotkanie Bingera z lokalnymi wodzami w Aouabou

Wczesna historia obecnego Wybrzeża Kości Słoniowej jest słabo zbadana. Wiadomo, że w średniowieczu północ kraju znajdowała się pod wpływem mocarstw Sudanu Zachodniego: Ghany, Imperium Mali i Songhaju. Na początku XVIII wieku powstało tu państwo Kong. Organizm ten był do XIX wieku ważnym centrum handlowym i ogniskiem rozprzestrzeniania się religii islamskiej. Na przełomie 1471 i 1472 obszar wybrzeża został odkryty dla Europy przez Portugalczyków. W XVI i XVII wieku został spenetrowany przez kupców i misjonarzy europejskich (portugalskich, angielskich, francuskich oraz holenderskich). Na przełomie XVII i XVIII wieku utworzone zostały punkty wywozu kości słoniowej i niewolników. Po 1830 roku miała miejsce ekspansja francuska. W ciągu XIX wieku poprzez podboje i układy Francuzi uczynili kraj swoją posiadłością. W 1893 roku Wybrzeże przekształcono w odrębną kolonię. W 1904 roku obszar wszedł w skład Francuskiej Afryki Zachodniej. Na północy Francuzi natrafili na silny opór państwa Samori’ego Touré. Opór tamtejszej ludności został zlikwidowany dopiero w latach 1906–1913. Gospodarka okresu kolonialnego polegała na eksploatacji bogactw naturalnych (złoto, diamenty) oraz rozwijaniu gospodarki plantacyjnej[32].

Po 1945 roku rozwijał się ruch niepodległościowy. Najważniejszym ugrupowaniem niepodległościowców była Partia Demokratyczna Wybrzeża Kości Słoniowej (PDCI). W 1946 Wybrzeże uzyskało status terytorium zamorskiego Francji. W 1958 roku kraj stał się autonomiczną republiką wchodzącą w skład Wspólnoty Francuskiej. W 1960 roku kraj uzyskał niepodległość, utrzymując jednak ścisłe związki z byłą metropolią. Pierwszym prezydentem i premierem został Félix Houphouët-Boigny z PDCI. Przywódca wybrał kapitalistyczną drogę gospodarki i związał się z afrykańskimi państwami o podobnym stanowisku. PDCI sprawowało dyktatorską, jednopartyjną władzę, z której zrezygnowano po 1990 roku (po wcześniejszym spowolnieniu rozwoju gospodarczego). W 1993 roku po śmierci dotychczasowego przywódcy, prezydentem został Henri Konan Bédié również będący członkiem PDCI[32].

W 1999 roku doszło do wojskowego zamachu stanu. Pucz zapoczątkował okres nieustannych konfliktów. W następstwie zamachu Konan-Bédié został obalony. Władzę przejął Narodowy Komitet Ocalenia Publicznego, a jego przywódcą został generał Robert Guéï. Wojskowi zawiesili konstytucję i rozwiązali parlament. W 2000 roku junta powołała tymczasowy rząd z udziałem wojskowych i polityków. W tym samym roku wprowadzono nową konstytucję. Wybory, które odbyły się w tym samym roku, wygrał Laurent Gbagbo, chrześcijanin z południa kraju. Jego wyboru nie uznała armia i muzułmańska północ Wybrzeża. W 2002 roku generał Guei zorganizował nieudany pucz. O ile rebelia wiernych mu wojskowych została zdławiona, to bunt utrzymał się na muzułmańskiej północy, co przerodziło się w wojnę domową. W kraju rozgorzały antagonizmy religijne i etniczne. Francja zareagowała na konflikt zwiększeniem militarnej obecności w kraju. Na jesień 2004 roku francuskie wojsko zniszczyło lotnictwo Wybrzeża, co wywołało gwałtowne antyeuropejskie zamieszki w Abidżanie. W latach 2010–2011 miał miejsce okres dwuwładzy (rządy byłego prezydenta Laurenta Gbango i nowo wybranego – Alassane Ouattary)[32]. Kryzys zakończyła II wojna domowa zakończona zwycięstwem stronników Outtary[33].

Demografia

edytuj
 
Abidżan

Wybrzeże Kości Słoniowej zamieszkuje ponad 60 różnych grup etnicznych, zaliczanych do pięciu głównych grup ludów[34]:

Należą one do trzech afrykańskich rodzin językowych: bantuidalnej, mande oraz gwinejskiej. Takie etniczne rozdrobnienie powoduje, że oficjalnym językiem umożliwiającym porozumiewanie się jest francuski, odziedziczony po Francuzach. Z rdzennych języków największe znaczenie mają język akan i kru.

Według spisów z początków lat 90. XX w. 30% społeczeństwa Wybrzeża Kości Słoniowej stanowili imigranci z sąsiednich krajów, zatrudnieni głównie na południu (50% z nich pochodziło z Burkiny Faso, a 22% z Mali)[35]. Poza Afrykańczykami kraj zamieszkują m.in. Libańczycy (ok. 60 tys.) i Francuzi (ok. 10 tys.)[34]. Około 0,5 mln emigrantów pochodzących z Wybrzeża Kości Słoniowej zamieszkuje Francję.

Religia

edytuj
Osobny artykuł: Religia na Wybrzeżu Kości Słoniowej.
 
Meczet w Abidżanie

Struktura religijna kraju według spisu z 2014[36]:

Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego na Wybrzeżu Kości Słoniowej.
Osobny artykuł: Protestantyzm na Wybrzeżu Kości Słoniowej.
Osobny artykuł: William Wadé Harris.
  • animizm – 3,6%,
  • inni chrześcijanie – 2,2%,
Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Wybrzeżu Kości Słoniowej.

Ustrój polityczny

edytuj
Osobne artykuły: Ustrój polityczny Wybrzeża Kości Słoniowej i Podział administracyjny Wybrzeża Kości Słoniowej.

Wybrzeże Kości Słoniowej jest demokratycznym państwem, ma system prezydencki z powszechnym prawem wyborczym[37]. W 2016 roku zaczęła obowiązywać nowa konstytucja, która znacząco przemodelowała ustrój polityczny kraju[37][38]. Prezydent Wybrzeża Kości Słoniowej jest jedynym organem władzy wykonawczej; jest wybierany w wyborach bezpośrednich na okres 5 lat[39]. Obecnie nie istnieje limit kadencji, jednak od wyborów w 2020 prezydent będzie mógł sprawować urząd przez co najwyżej dwie kadencje[37]. Prezydent jest szefem rządu i naczelnym dowódcą sił zbrojnych, przysługuje mu prawo darowania kar oraz może wydawać rozporządzenia[39]. Władzę ustawodawczą tworzy bikameralny parlament: Zgromadzenie Narodowe i Senat[39]. 225 posłów wybieranych jest na 5-letnią kadencję według ordynacji większościowej[40]. W Senacie zasiada 99 senatorów na; 33 wybiera prezydent, a 66 jest wybieranych w wyborach pośrednich przez kolegium elektorskie (po 2 z każdego regionu i dystryktu wydzielonego)[39][41]. Długość kadencji Senatu wynosi 5 lat[37].

System prawny Wybrzeża Kości Słoniowej bazuje na francuskim kodeksie cywilnym[37]. Najniższym szczeblem sądownictwa są sądy pokoju. Nad nimi są sądy pierwszej instancji oraz sądy apelacyjne. Najwyższym szczeblem jest Sąd Najwyższy z siedzibą w Abidżanie[37].

W rankingu Freedom in the World z 2019 Wybrzeże Kości Słoniowej otrzymało status „częściowo wolny”, uzyskując 51 na 100 punktów[42].

Siły zbrojne

edytuj

Siły Zbrojne Wybrzeża Kości Słoniowej (fr. Forces Armées de Côte d’Ivoire) składają się z wojsk lądowych, sił powietrznych, marynarki wojennej oraz żandarmerii narodowej. W kwietniu 1961 roku nowy rząd podpisał z Francją Porozumienie o Technicznej Pomocy Wojskowej, które zobligowało ją do pomocy przy tworzeniu wojsk[43]. Umowa pozwoliła także na dalszą obecność armii francuskiej w kraju oraz pozwoliła rządowi na zwrócenie się o pomoc w przypadku agresji innych państw lub niepokojów społecznych[44]. Do końca 1962 armia WKS liczyła 5 tys. żołnierzy, a większość z nich służyła wcześniej we francuskich siłach zbrojnych[43].

Według rankingu Global Firepower (2018) iworyjskie siły zbrojne stanowią 119. siłę militarną świata, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 440 mln dolarów (USD)[45].

Siły zbrojne są słabo uzbrojone, a większość wyposażenia pochodzi z lat 80., kiedy było ono dostarczane w ramach francuskich dotacji wojskowych[43]. Podczas rządów Laurenta Gbagbo zakupiono duże ilości używanej broni radzieckiej od Angoli, Ukrainy i Białorusi[46]. Uzbrojenie sił zbrojnych Wybrzeża w 2018 roku składało się z: 2 śmigłowców transportowych, 5 czołgów, 85 opancerzonych pojazdów bojowych, 36 zestawów artylerii holowanej oraz 5 okrętów patrolowych[45].

W 2017 roku armia liczyła 22 tys. zawodowych żołnierzy[47].

W 2012 roku Wybrzeże Kości Słoniowej i Francja zawiązały umowę o partnerstwie obronnym, dzięki któremu od 2015 roku na WKS stacjonują Siły Francuskie. W marcu 2021 roku było to 950 żołnierzy. Francuska Biała Księga Obrony i Bezpieczeństwa Narodowego, utworzona w 2013 roku uznaje ten region jako priorytetowy dla Francji[48].

Gospodarka

edytuj

Wybrzeże Kości Słoniowej jest jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek świata. W latach 2012–2017 wzrost gospodarczy wyniósł średnio 8,8% rocznie[49][50][51]. W regionie pełni rolę ważnego kraju tranzytowego dla państw niemających dostępu do Zatoki Gwinejskiej[52]. Znaczenie rolnictwa w gospodarce stopniowo spada od lat 90. XX wieku (z chwilowym wzrostem w trakcie II wojny domowej), jednak wciąż odpowiada za niemal 20% PKB kraju[53]. Coraz większą rolę pełni przemysł, którego udział w gospodarce zwiększył się z 20,3% w 1996 do 28,3% w 2015[53].

W 2019 roku został umieszczony na 78. miejscu w rankingu wolności gospodarczej wśród gospodarek „umiarkowanie wolnych”[54].

W 2017 roku sytuacja finansowa państwa uległa pogorszeniu. Deficyt budżetowy wzrósł z 2,9% PKB w 2015 do 4,5% PKB, a dług publiczny wyniósł 50,1% wartości PKB (w porównaniu do 47,1% w 2015)[55]. Wynikało to ze stagnacji dochodów budżetowych oraz zwiększonych wydatków na bezpieczeństwo oraz politykę społeczną[55].

Emisja gazów cieplarnianych

edytuj

Emisja dwutlenku węgla z paliw kopalnych w Wybrzeżu Kości Słoniowej wynosiła w 1990 3,020 Mt rocznie, podczas gdy w roku 2017 12,505 Mt. Po przeliczeniu na mieszkańca oznacza to odpowiednio 0,246 t i 0,515 t, a na tysiąc dolarów amerykańskich produktu krajowego brutto – 0,077 t i 0,143 t. Przez większość tego okresu głównymi branżami odpowiedzialnymi za tę emisję były transport i energetyka, a największy wzrost (903%) nastąpił w drugiej z nich[56].

Podział administracyjny

edytuj
Osobny artykuł: Podział administracyjny Wybrzeża Kości Słoniowej.

Wybrzeże Kości Słoniowej podzielone jest na 14 dystryktów.

Największe miasta

edytuj
Lp. Miasto Prowincja Liczba mieszkańców
(2014 rok)[57]
1 Abidżan Lagunes 4 707 404
2 Bouaké Vallée du Bandama 608 138
3 Daloa Haut-Sassandra 319 427
4 Jamusukro Lacs 310 056
5 Korhogo Savanes 286 071
6 San Pédro Bas-Sassandra 261 616
7 Gagnoa Fromager 213 918
8 Man Dix-huit Montagnes 188 704
9 Divo Sud-Bandama 179 455
10 Soubré Bas-Sassandra 175 163

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Siedzibą rządu jest Abidżan.
  2. ↑ Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-23]. (ang.).
  2. ↑ a b Ustawa nr 2000-513 z dnia 1 sierpnia 2000 roku w sprawie Konstytucji Republiki Wybrzeża Kości Słoniowej, Dziennik Urzędowy Republiki Wybrzeża Kości Słoniowej, nr 30.
  3. ↑ John K. Thornton, The African background to American colonization, Cambridge University Press, 1996, s. 53–56, ISBN 978-0-521-39442-0 (ang.).
  4. ↑ Arol Ketchiemen, Dictionnaire de l’origine des noms et surnoms des pays africains, Favre, 11 września 2014, ISBN 978-2828914073 (fr.).
  5. ↑ Jean Charles Asselain, François Mougel, Pierre Delfaud, Pierre Guillaume, Sylvie Guillaume, Jean Pierre Kinta: Précis d’histoire européenne: XIXe–XXe siècle. Paris: Armand Colin, 2000. ISBN 2-200-26086-5. OCLC 35145674. (fr.).
  6. ↑ Wykaz krajów, terytoriów i walut. Urząd Publikacji Unii Europejskiej (stan na 28.10.2009). publications.europa.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-16)].
  7. ↑ Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców, s. 47 (wyd. z 2003 r.).
  8. ↑ Wykaz krajów, terytoriów i walut. Urząd Publikacji Unii Europejskiej (stan na 01.09.2012).
  9. ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, s. 43 (wyd. 2011 r.).
  10. ↑ Według „Wykazu krajów, terytoriów i walut” publikowanego przez Urząd Publikacji Unii Europejskiej w językach urzędowych UE, narodowe formy tej nazwy stosowane są w 17 językach (w tym tylko jednym z formą Côte d’Ivoire stosowaną w dyplomacji), zaś formy francuskie w 6 językach.
  11. ↑ Poradnia Językowa PWN [online] [dostęp 2016-01-30].
  12. ↑ a b c d Constitution de la République de Côte d’Ivoire [online], 9 listopada 2016, s. 135 [dostęp 2018-12-01] (fr.).
  13. ↑ Géographie de la Côte d’Ivoire [online], Portail officiel du Gouvernement de Côte d’Ivoire [dostęp 2018-10-11] [zarchiwizowane z adresu] (fr.).
  14. ↑ a b c d e Wybrzeże Kości Słoniowej. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-15].
  15. ↑ a b Wybrzeże Kości Słoniowej, [w:] Grzegorz Wójcik (red.), Poznaj wszystkie kraje świata, Wydawnictwo Elżbieta Jarmołkiewicz, 2011, s. 230, ISBN 978-83-7711-070-6.
  16. ↑ a b c Cote d’Ivoire, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-10-15] (ang.).
  17. ↑ Gabriel Rougerie, L’Encyclopédie générale de la Côte d’Ivoire. Le milieu et l’histoire, Nouvelles éditions africaines, 1978, s. 76, ISBN 2-7236-0542-6.
  18. ↑ a b c Antoine Asseypo Hauhouot, Développement, amenagement, régionalisation en Côte d’Ivoire, Abidżan: Editions universitaires de Côte d’Ivoire, 2002, s. 30, ISBN 2-84515-020-2.
  19. ↑ Stefan Wozazek, Die klastischen Sedimente von Süd-Elfenbeinküste: Provenanz, Umlagerungsprozesse und Entstehung des Goldvorkommens ‘Belle Ville’ [online], 2001 [dostęp 2019-01-03] (niem. • ang.).
  20. ↑ a b Cote d’Ivoire, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-01-03] (ang.).
  21. ↑ a b c d La Côte d’Ivoire en chiffres, Dialogue Production, 2007, s. 13 (fr.).
  22. ↑ Abidjan, Ivory Coast – Detailed climate information and monthly weather forecast [online], www.weather-atlas.com [dostęp 2019-01-03].
  23. ↑ Bouake, Ivory Coast – Detailed climate information and monthly weather forecast [online], Weather Atlas [dostęp 2019-01-03].
  24. ↑ Odienne, Ivory Coast – Detailed climate information and monthly weather forecast [online], www.weather-atlas.com [dostęp 2019-01-05].
  25. ↑ a b c Encyklopedia Geograficzna Świata. Afryka, t. II, Kraków: Wydawnictwo OPRES, 1997, ISBN 83-85909-21-4.
  26. ↑ Gabriel Rougerie, L’Encyclopédie générale de la Côte d’Ivoire: le milieu et l’histoire, Nouvelles éditions africaines, 1978, s. 207–214, ISBN 2-7236-0542-6.
  27. ↑ a b Wybrzeże Kości Słoniowej [online], Polski Komitet ds. UNESCO [dostęp 2019-01-28].
  28. ↑ The IUCN Red List of Threatened Species – Choeropsis liberiensis, IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2015-2.rlts.t10032a18567171.en [dostęp 2019-01-28] (ang.).
  29. ↑ Comoé National Park [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2019-01-28] (ang.).
  30. ↑ Taï National Park [online], UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2019-01-28] (ang.).
  31. ↑ Oishimaya Sen Nag, The Eight National Parks Of Ivory Coast [online], WorldAtlas, 25 maja 2018 [dostęp 2019-01-28] (ang.).
  32. ↑ a b c Wybrzeże Kości Słoniowej. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-09-02].
  33. ↑ Koniec rewolucji na Wybrzeżu Kości Słoniowej? (pol.) onet.pl, 2011-04-11 [dostęp 2011-04-15].
  34. ↑ a b Background Note: Cote d’Ivoire. www.state.gov.
  35. ↑ W stronę rozwoju. Drogi Azji i Afryki. Górak-Sosnowska K. (red.). Warszawa: 2009, s. 151. ISBN 83-88679-91-0.
  36. ↑ Recensement Général de la Population et de l’Habitat 2014, L’Institut National de la Statistique de Cote D’Ivoire, 2014, s. 36 (fr.).
  37. ↑ a b c d e f Cote d’Ivoire [online], CIA Factbook [dostęp 2019-02-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-31] (ang.).
  38. ↑ Joe Bavier, Ivory Coast’s Ouattara enacts new constitution as ‘promise of peace’, Loucoumane Coulibaly, „Reuters”, 8 listopada 2016 [dostęp 2019-02-06] (ang.).
  39. ↑ a b c d Constitution de la République de Côte d’Ivoire [online], 9 listopada 2016 [dostęp 2019-02-06] (fr.).
  40. ↑ Loi N° 2000-514 du 1er août portant code électoral, art. 68 i 71 [online], 2 kwietnia 2015 [dostęp 2019-02-06] (fr.).
  41. ↑ Cote d’Ivoire (Sénat), General information [online], Inter-Parliamentary Union [dostęp 2019-02-06] (ang.).
  42. ↑ Côte d’Ivoire [online], Freedom House [dostęp 2019-02-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-17] (ang.).
  43. ↑ a b c Robert Handloff (red.), Cote d’Ivoire, a Country Study, „Area Handbook Series”, 3, Waszyngton (DC): Department of the Army, American University, 1988, s. 184–201, ISBN 978-0160309786 (ang.).
  44. ↑ Bruno Charbonneau, France and the New Imperialism: Security Policy in Sub-Saharan Africa, Routledge, 2008, s. 60–61, ISBN 978-0754672852.
  45. ↑ a b 2018 Ivory Coast Military Strength [online], Global Firepower [dostęp 2019-02-05] (ang.).
  46. ↑ Trade Registers, SIPRI [dostęp 2019-02-05] (ang.).
  47. ↑ Ivory Coast mutiny: Government announces deal with soldiers [online], 15 maja 2017 [dostęp 2019-02-05] (ang.).
  48. ↑ Aleksander Olech: Zagraniczna aktywność militarna Republiki Francuskiej, s. 130.
  49. ↑ GDP growth (annual %) [online], data.worldbank.org [dostęp 2019-03-18] (ang.).
  50. ↑ Understanding the State of the Ivorian Economy in Five Charts and Five Minutes [online], World Bank, 8 lutego 2018 [dostęp 2019-03-18] (ang.).
  51. ↑ Côte d’Ivoire [online], www.imf.org [dostęp 2019-03-18] (ang.).
  52. ↑ Wybrzeże Kości Słoniowej [online], Informator Ekonomiczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych [dostęp 2019-04-12] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-06].
  53. ↑ a b L’agriculture de la Côte d’Ivoire à la loupe, Publications Office of the European Union, Luksemburg 2017, DOI: 10.2760/126254 [dostęp 2019-04-24] (fr.).
  54. ↑ Côte d’Ivoire Economy [online], Index of Economy Freedom [dostęp 2019-03-19] (ang.).
  55. ↑ a b Understanding the State of the Ivorian Economy in Five Charts and Five Minutes [online], World Bank, 8 lutego 2018 [dostęp 2019-04-12] (ang.).
  56. ↑ Marilena Muntean i inni, Fossil CO2 emissions of all world countries – 2018 Report, Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2018, s. 73, DOI: 10.2760/30158 (ang.).
  57. ↑ Republic of Côte d’Ivoire. www.populationdata.net.

Bibliografia

edytuj
  • Encyklopedia Geograficzna Świata: Afryka, Wydawnictwo OPRES, Kraków, 1997, ISBN 83-85909-21-4.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wybrzeże_Kości_Słoniowej&oldid=73926812”