Wilczomlecz

Wilczomlecz
	; Wilczomlecz lancetowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wilczomleczowate
Rodzaj	wilczomlecz
	Nazwa systematyczna
	Euphorbia L.; Sp. Pl. 450. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Euphorbia antiquorum L.
Synonimy
	Euphorbium J. Hill;
	Euphorbium J. Hill;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wilczomlecz (Euphorbia L.) – rodzaj roślin z rodziny wilczomleczowatych, liczący około 2000 gatunków^[4]. Jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych rodzajów w obrębie okrytonasiennych, zarówno jeśli idzie o liczbę gatunków, jak i różnorodność budowy roślin^[5]. Rośliny te rozpowszechnione są na całym świecie, w bardzo różnorodnych siedliskach, ale najbardziej zróżnicowane są na suchych obszarach w strefie międzyzwrotnikowej, zwłaszcza w Afryce^[6]^[5]. W Europie występuje dziko 105 gatunków^[7], w Polsce ponad 20^[8].

Wilczomlecze mają długą tradycję wykorzystywania leczniczego na różnych obszarach^[9]. Do popularnych roślin ozdobnych należą wilczomlecz nadobny, zwany poinsecją i gwiazdą betlejemską E. pulcherrima, wilczomlecz obrzeżony E. marginata, wilczomlecz okazały E. milii^[9], wilczomlecz trójżebrowy E. trigona, E. fulgens^[7] i liczne inne, zwłaszcza sukulenty^[6]. Liczne gatunki wykorzystywane są jako źródło insektycydów, toksyn wykorzystywanych do trucia ryb^[7]. Bez większych sukcesów próbowano wykorzystywać je jako źródło kauczuku, potencjalne znaczenie użytkowe mogą mieć oleje roślinne zawarte w nasionach^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, byliny (w tym geofity), sukulenty, pnącza^[5], krzewy i drzewa, zwykle niewielkie, do 15 m^[10], aczkolwiek E. abyssinica osiąga nawet 30 m^[7]. Rośliny nagie lub pokryte nierozgałęzionymi włoskami^[5]^[6]. Pędy często cierniste^[7].
Liście: Skrętoległe, czasem naprzeciwległe i w okółkach^[7]. Zarówno zimozielone jak i opadające zimą. Pojedyncze, czasem silnie zredukowane. Przylistki obecne lub nie, trwałe lub opadające. U części gatunków liście są ogonkowe, u innych siedzące. Blaszka pojedyncza, całobrzega, karbowana lub piłkowana, często tylko z żyłką centralną wyraźnie widoczną^[5].
Kwiaty: Zebrane w kwiatostan zwany cyjacjum, pełniący rolę pojedynczego kwiatu. Cyjacja zebrane są zwykle w szczytową, wieloramienną wierzchotkę, z okółkiem liści u nasady, kwiaty są bardzo zredukowane i składają się tylko z 1 pręcika i 1 słupka^[11].
Owoce: Trójkomorowe torebki z pojedynczymi nasionami w każdej komorze, bardzo późno pękają, czasem ze zmięśniałym mezokarpem – wówczas owoce są pestkowcami^[5]^[7]. Nasiona różnego kształtu (kuliste, walcowate, piramidalne, buteleczkowate), z osnówką lub bez^[5].

Biologia i ekologia

Rośliny trujące. Wszystkie gatunki wytwarzają biały, ostry i trujący sok mleczny (zawiera kwas euforbinowy, euforbinę, związki cyjanogenne), który może spowodować zapalenia skóry, pęcherze i owrzodzenia, a sok niektórych gatunków po dostaniu się do oka może powodować czasową ślepotę^[3].

Kwiaty zapylane są najczęściej przez owady, u części gatunków przez kolibry^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)^[2]

Rodzaj wilczomlecz należy do podrodziny Euphorbioideae, rodziny wilczomleczowatych, która jest rodziną siostrzaną dla bukietnicowatych (Rafflesiaceae), zaliczaną do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej The Plants of the World (jeśli jest inna)^[4]

wilczomlecz austriacki Euphorbia austriaca A. Kern.
wilczomlecz błękitnawy Euphorbia characias Host. – gatunek uprawiany
wilczomlecz błotny Euphorbia palustris L.
wilczomlecz błyszczący Euphorbia lucida Waldst. & Kit.
wilczomlecz drobny Euphorbia exigua L. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz grecki Euphorbia taurinensis All. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz groszkowy Euphorbia lathyris L. – gatunek uprawiany
wilczomlecz karpacki Euphorbia carpatica Woł.
wilczomlecz kątowy Euphorbia angulata Jacq.
wilczomlecz lancetowaty Euphorbia esula L.
wilczomlecz migdałolistny Euphorbia amygdaloides L.
wilczomlecz miotlasty Euphorbia virgultosa Klokov ≡ Euphorbia saratoi Ardoino – gatunek o niejasnym statusie
wilczomlecz obrotny Euphorbia helioscopia L. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz obrzeżony, w. białobrzegi Euphorbia marginata Pursh – gatunek uprawiany
wilczomlecz ogrodowy Euphorbia peplus L. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz plamisty Euphorbia maculata L. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz pstry Euphorbia epithymoides L. – gatunek o niejasnym statusie we florze Polski
wilczomlecz rozesłany Euphorbia humifusa Willd. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz rózgowaty Euphorbia virgata Wakdst. & Kit. – gatunek o niejasnym statusie
wilczomlecz sierpowaty Euphorbia falcata L. – antropofit zadomowiony
wilczomlecz słodki Euphorbia dulcis L.
wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias L.
wilczomlecz szerokolistny Euphorbia platyphyllos L. – gatunek o niejasnym statusie
wilczomlecz sztywny Euphorbia serrulata Thuill.
wilczomlecz wołyński Euphorbia volhynica Besser ex Szafer, Kulcz. & Pawł. ≡ Euphorbia illirica Lam. – efemerofit
wilczomlecz włosisty Euphorbia villosa Waldst. & Kit. ex Willd. ≡ Euphorbia illirica Lam.
wilczomlecz Seguiera Euphorbia seguieriana Neck. – efemerofit

Błędnie podany z Polski został wilczomlecz rdestolistny Euphorbia polygonifolia L.^[8]

Inne gatunki

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju wilczomlecz.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-26] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-01-10].
↑ ^a ^b Euphorbia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-08-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Paul E. Berry, Ricarda Riina, Jess A. Peirson, Ya Yang, Victor W. Steinmann, Dmitry V. Geltman, Jeffery J. Morawetz, Natalia I. Cacho: Euphorbia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-03].
↑ ^a ^b ^c ^d Jin-shuang Ma, Michael G. Gilbert: Euphorbia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 351-352, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79-80, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 413-414, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 169. ISBN 0-333-73003-8.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-26] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-01-10].

[powo-4] Euphorbia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-08-03].

[america-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Paul E. Berry, Ricarda Riina, Jess A. Peirson, Ya Yang, Victor W. Steinmann, Dmitry V. Geltman, Jeffery J. Morawetz, Natalia I. Cacho: Euphorbia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-03].

[china-6] Jin-shuang Ma, Michael G. Gilbert: Euphorbia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-03].

[mabb-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 351-352, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79-80, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[encyk-9] Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 413-414, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .

[philips-10] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 169. ISBN 0-333-73003-8.

[autonazwa1-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]

[11]