Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) – rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołany w Warszawie przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta 28 czerwca 1945 na podstawie porozumienia zawartego na konferencji w Moskwie odbytej w dniach 17–21 czerwca pomiędzy członkami KRN i Rządu Tymczasowego RP a częścią polityków ludowych skupioną wokół byłego premiera na uchodźstwie Stanisława Mikołajczyka i działacza SL „Roch” Władysława Kiernika, a także częścią polityków PPS (jak Zygmunt Żuławski), jak również przedstawicieli środowisk intelektualnych z kraju (jak profesorowie Stanisław Kutrzeba i Adam Krzyżanowski oraz doktor Henryk Kołodziejski). Rząd zgodnie z ustaleniami jałtańskimi powstał na bazie Rządu Tymczasowego RP, prezesem Rady Ministrów (premierem) rządu pozostał Edward Osóbka-Morawski. Zgodnie z ustaleniami konferencji w Moskwie po powstaniu TRJN na stanowiska wiceprezydentów KRN powołani zostali Wincenty Witos i Stanisław Grabski.
 Rzeczpospolita Polska
| |
| Premier | |
|---|---|
| Partie | |
| Kadencja |
od 28 czerwca 1945 / 5 lipca 1945[1] |
| Poprzedni |
Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, |
| Następny | |
Powołanie TRJN było realizacją postanowień jałtańskich przewidujących rekonstrukcję Rządu Tymczasowego RP na szerszej podstawie politycznej oraz spełnieniem poczynionych w maju i czerwcu 1945 uzgodnień dyplomacji ZSRR z dyplomacją USA i Wielkiej Brytanii[potrzebny przypis], zgodnie z którymi akceptujący porozumienia jałtańskie politycy emigracyjni i niereprezentowani dotąd w Rządzie Tymczasowym i KRN politycy krajowi popierający Stanisława Mikołajczyka mieli otrzymać 25% tek ministerialnych, odpowiednią liczbę wiceministrów oraz reprezentację w KRN, administracji państwowej – centralnej i terenowej, dyplomacji i w samorządzie terytorialnym zaś tak zrekonstruowany rząd Polski miał zostać uznany przez mocarstwa zachodnie. Rozwiązanie to i przyjęte proporcje były analogiczne do wcześniejszego porozumienia Josip Broz Tito-Ivan Šubašić, tzn. kompromisu sił proradzieckich i prozachodnich poprzez powołanie wspólnego rządu koalicyjnego w proporcji 75%:25% zawartego pod patronatem mocarstw w marcu 1945 w Jugosławii.
15 czerwca 1945 Rząd RP w Londynie wydał oświadczenie, które głosiło m.in., że w obliczu tych tragicznych realiów tworzenie legalnego i niezależnego rządu jedności narodowej, opartego na woli ludzi swobodnie wyrażonej, praktycznie jest niemożliwe jak długo Republika Polska jest okupowana przez sowiecką armię i sowiecką policję polityczną (NKWD) oraz jak długo Polska jest odcięta od swych Zachodnich Sprzymierzeńców i całego cywilizowanego świata[2].
29 czerwca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez Szwecję i Francję, 5 lipca przez USA i Wielką Brytanię; uznawały go także inne państwa koalicji antyhitlerowskiej, m.in. Chiny, Włochy i Kanada, natomiast uznania odmówiły mu m.in. Watykan, Hiszpania, Irlandia, Portugalia, Kuba, Liban i Salwador. Ambasador w Wielkiej Brytanii Edward Raczyński protestował przeciwko uzurpacji TRJN, ciała służalczego narzuconego Polsce z zewnątrz, porównując jego umocowanie prawne do rządów niemieckich ustanowionych w niektórych państwach podbitych[3].
W obecnej sytuacji źródłem władzy rządu z p. Osóbką-Morawskim na czele jest decyzja powzięta nie przez naród polski, lecz przez trzy obce mocarstwa, z których jedno przy pomocy swej armii i policji włada de facto całą administracją Polski. Podstawę prawną takiego rządu można jedynie porównać z podstawą prawną tzw. rządów ustanawianych w krajach okupowanych przez Niemcy w czasie wojny.
Po powołaniu TRJN płk Jan Rzepecki rozwiązał 6 sierpnia 1945 Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj.
TRJN 16 października 1945 podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych, przez co Polska stała się członkiem założycielem ONZ[5].
Delegacja TRJN uczestniczyła w lipcu 1945 w konferencji poczdamskiej. Administracja TRJN na mocy postanowień konferencji poczdamskiej przejęła od radzieckich komendantur wojskowych administrację pozostałej części Ziem Zachodnich i Północnych, m.in. Szczecin.
16 sierpnia 1945 zawarł umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944.
TRJN ustąpił 6 lutego 1947, po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego i powołaniu przezeń nowego rządu.
Partie tworzące rząd
edytujRząd powstał w oparciu o działaczy PPR i partii wobec niej satelickich (odrodzona PPS, SL i prokomunistyczna frakcja SD), a także części polityków wywodzącej się z PPS-WRN, z SP oraz związanych z SL „Roch” (wkrótce przekształconego w PSL).
Ministrowie należeli do następujących partii:
Rada Ministrów Edwarda Osóbki-Morawskiego (1945–1947)
edytuj| Funkcja | Imię i nazwisko | Czas pełnienia funkcji | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Od | Do | ||||
| Prezes Rady Ministrów | Edward Osóbka-Morawski (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 5 lipca 1945 |
5 lutego 1947(dts) | |
| I wiceprezes Rady Ministrów | Władysław Gomułka (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister ziem odzyskanych | 27 listopada 1945(dts)[6][7] | 6 lutego 1947(dts) | |||
| II wiceprezes Rady Ministrów | Stanisław Mikołajczyk (PSL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister rolnictwa i reform rolnych | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | |||
| Minister skarbu | Konstanty Dąbrowski (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister odbudowy | Michał Kaczorowski (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister administracji publicznej | Władysław Kiernik (PSL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister kultury i sztuki | Władysław Kowalski (SL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister zdrowia | Franciszek Litwin (SL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister informacji i propagandy | Stefan Matuszewski (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 września 1946(dts)[8] | ||
| Minister przemysłu | Hilary Minc (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister komunikacji | Jan Rabanowski (SD) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister bezpieczeństwa publicznego | Stanisław Radkiewicz (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister spraw zagranicznych | Wincenty Rzymowski (SD) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister pracy i opieki społecznej | Jan Stańczyk (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 18 lipca 1946(dts)[6] | ||
| Minister aprowizacji i handlu | Jerzy Sztachelski (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister sprawiedliwości | Henryk Świątkowski (PPS) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister poczt i telegrafów | Mieczysław Thugutt (PSL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 1 marca 1946(dts)[6] | ||
| Minister lasów | Stanisław Tkaczow (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister oświaty | Czesław Wycech (PSL) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister obrony narodowej | Michał Żymierski (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister żeglugi i handlu zagranicznego | Stefan Jędrychowski (PPR) | 28 czerwca 1945(dts)[6][9] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister poczt i telegrafów | Józef Putek (SL) | 1 marca 1946(dts)[6] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister pracy i opieki społecznej | Adam Kuryłowicz (PPS) | 18 lipca 1946(dts)[8] | 6 lutego 1947(dts) | ||
| Minister bez teki | Józef Cyrankiewicz (PPS) | 28 listopada 1946(dts)[8] | 6 lutego 1947(dts) | ||
W dniu zaprzysiężenia 28 czerwca 1945
edytuj- Edward Osóbka-Morawski (PPS) – prezes Rady Ministrów
- Władysław Gomułka (PPR) – I wiceprezes Rady Ministrów
- Stanisław Mikołajczyk (SL „Roch”) – II wiceprezes Rady Ministrów, minister rolnictwa i reform rolnych
- Konstanty Dąbrowski (PPS) – minister skarbu
- Michał Kaczorowski (PPS) – minister odbudowy
- Władysław Kiernik (SL „Roch”) – minister administracji publicznej
- Władysław Kowalski (SL) – minister kultury i sztuki
- Franciszek Litwin (SL) – minister zdrowia
- Stefan Matuszewski (PPS) – minister informacji i propagandy
- Hilary Minc (PPR) – minister przemysłu
- Jan Rabanowski (SD) – minister komunikacji
- Stanisław Radkiewicz (PPR) – minister bezpieczeństwa publicznego
- Wincenty Rzymowski (SD) – minister spraw zagranicznych
- Jan Stańczyk (PPS) – minister pracy i opieki społecznej
- Jerzy Sztachelski (PPR) – minister aprowizacji i handlu
- Henryk Świątkowski (PPS) – minister sprawiedliwości
- Mieczysław Thugutt (SL „Roch”) – nominalnie minister poczt i telegrafów, kierownikiem ministerstwa był Tadeusz Kapeliński (SL)
- Stanisław Tkaczow (PPR) – minister lasów
- Czesław Wycech (SL „Roch”) – minister oświaty
- Michał Żymierski (PPR) – minister obrony narodowej
Zmiany w składzie Rady Ministrów
edytuj- 13 listopada 1945
- utworzenie Ministerstwa Ziem Odzyskanych – Władysław Gomułka (PPR) ministrem
- 8 stycznia 1946
- utworzenie Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego – Stefan Jędrychowski (PPR) ministrem
- 1 marca 1946
- odwołanie Mieczysława Thugutta i Tadeusza Kapelińskiego, Józef Putek (SL) nowym ministrem poczt i telegrafów
- 18 lipca 1946
- odwołanie Jana Stańczyka, Adam Kuryłowicz (PPS) nowym ministrem pracy i opieki społecznej
- 6 września 1946
- odwołanie Stefana Matuszewskiego, Feliks Widy-Wirski (SP) kierownikiem Ministerstwa Informacji i Propagandy
- 28 listopada 1946
- Józef Cyrankiewicz (PPS) ministrem bez teki
Siedziby
edytuj- 1945 – pierwsza siedziba w wyzwolonej Warszawie centralnych władz państwowych (Krajowej Rady Narodowej oraz Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, a następnie przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, oraz szeregu ministerstw) mieściła się w budynku Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie.
Przypisy
edytuj- ↑ 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.
- ↑ Aleksander Gella, Zagłada Drugiej Rzeczypospolitej 1945–1947, Warszawa 1998, s. 59–60.
- ↑ Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 510.
- ↑ Aleksander Gella, Zagłada Drugiej Rzeczypospolitej 1945–1947, Warszawa 1998, s. 114.
- ↑ Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Porozumienie ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych (Dz.U. z 1947 r. nr 23, poz. 90), Oświadczenie Rządowe z 8 lipca 1946 r. w sprawie ratyfikacji przez Polskę Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej w Waszyngtonie 16 października 1945 r. (Dz.U. z 1947 r. nr 23, poz. 91), Polska w gronie państw założycieli ONZ, Polska w ONZ.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy, 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, PWN 1991, s. 95–96.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 51, poz. 295.
- ↑ a b c Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy, 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, PWN 1991, s. 96–97.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 13.
Bibliografia
edytuj- Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-04-27].