Radziecko-niemiecka umowa handlowa (1939)
Radziecko-niemiecka umowa handlowa z 1939 r. – porozumienie dotyczące wymiany handlowej pomiędzy Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i III Rzeszą. Podpisane 19 sierpnia 1939 roku w Berlinie jako umowa kompensacyjno-kredytowa[1], kilka dni przed zawarciem Paktu Ribbentrop-Mołotow. Obejmowała dostarczenie Niemcom przez stronę radziecką surowców w zamian za broń, technologię wojskową oraz urządzenia techniczne. Była negocjowana przez ministrów spraw zagranicznych obu państw – Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa.
Wzajemne zobowiązania gospodarcze wynikające z umowy
edytujUmowa obligowała ZSRR do przekazania III Rzeszy surowców i materiałów na sumę 180 milionów reichsmarek, a Niemców do przekazania Rosji wyrobów przemysłowych na sumę 120 milionów reichsmarek. Niemcy gwarantowały także Związkowi Radzieckiemu kredyt wynoszący 200 milionów reichsmarek na ponad 7 lat, przy oprocentowaniu 5% w stosunku rocznym[2], finansowany w całości przez niemieckie banki. Miał on zostać wykorzystany przez Rosję do finansowania zakupów niemieckich technologii. Dodatkowo był w 100% gwarantowany przez niemiecki rząd z 5% prowizją. Tajny załącznik do umowy zaznaczał, że niemiecki rząd zrefunduje 0,5% prowizji. Termin udzielenia tej pożyczki również był udzielany na zasadach preferencyjnych o 1,5 do 2 p.p. niższy w porównaniu z innymi liniami kredytowymi udzielanymi w latach 20. oraz początku lat 30.
Zacieśnienie współpracy po inwazji na Polskę
edytujTydzień po zawarciu Paktu Ribbentrop-Mołotow rozpoczął się rozbiór Polski w wyniku niemieckiej inwazji na Polskę. Brytyjskie Ministerstwo Gospodarki niezwłocznie rozpoczęło blokadę ekonomiczną Niemiec[3]. Blokada ta nie była jednak tak efektywna jak ta realizowana podczas I wojny światowej, ponieważ Niemcy zyskały sojuszników w postaci Włoch i ZSRR. Trzy kraje bałtyckie – Estonia, Łotwa i Litwa – nie miały wyboru i musiały podpisać osobne pakty z ZSRR, które zezwalały wojskom sowieckim na stacjonowanie na ich terenach[4].
Niemcy oraz ZSRR kontynuowały ekonomiczną, militarną oraz polityczną współpracę rozpoczętą w połowie 1939 roku, którą dodatkowo zacieśniono poprzez zawarcie w 1940 kolejnej radziecko-niemieckiej umowy handlowej[5]. Dzięki tej współpracy ZSRR stał się głównym dostawcą podstawowych surowców przemysłowych dla III Rzeszy w tym: ropy, manganu, miedzi, niklu, chromu, platyny, drewna oraz ziarna[6].
W zakresie współpracy wojskowej, w październiku 1939 radziecka delegacja rządowa została wysłana w podróż po niemieckich zakładach, w celu zaznajomienia się z nowymi konstrukcjami i organizacją produkcji (w jej skład wchodzili m.in. konstruktorzy lotniczy Aleksandr Jakowlew, Nikołaj Polikarpow i Arkadij Szwiecow)[7]. Analogiczna delegacja niemiecka zwiedzała radzieckie fabryki lotnicze w kwietniu 1941[7].
Wymiana towarowa
edytujW ramach różnych umów w latach 1940–1941 III Rzesza otrzymała od ZSRR:
- 1,5 mln ton ziarna
- 100 tys. ton bawełny
- 2 mln ton produktów naftowych
- 1,5 mln m³ drewna
- 280 tys. ton manganu
- 42 tys. ton chromu
- 350 tys. ton miedzi
- 1200 tys. ton wyrobów walcowanych
- 2700 tys. ton złomu metali kolorowych
- 30 tys. ton surowca kauczukowego
III Rzesza realizowała swoje zobowiązania w minimalnym stopniu – saldo wymiany na czerwiec 1941 wynosiło ok. 1 mld reichsmarek na niekorzyść ZSRR. Według części historyków Stalin tolerował ten stan rzeczy licząc na realizację planu inwazji Niemiec na Anglię (Operacja Lew Morski)[8].
Dzięki tej umowie Niemcy mogli ominąć brytyjską blokadę gospodarczą. ZSRR stał się w tym okresie głównym partnerem gospodarczym III Rzeszy oraz najważniejszym eksporterem surowców dla niemieckiego przemysłu wojennego. Od czerwca 1940 import z ZSRR przekraczał 50% całkowitej sumy importu do Niemiec, a do momentu zerwania tej współpracy przez Hitlera wzrósł aż do 70%.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Sowiecko-niemiecki układ gospodarczy. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 188 z 22 sierpnia 1939.
- ↑ Sowiecko-niemiecki układ handlowy. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 189 z 23 sierpnia 1939.
- ↑ Imlay, Talbot C., Facing the Second World War: Strategy, Politics, and Economics in Britain and France 1938–1940, Oxford University Press, 2003, ISBN 0-19-926122-9, s. 122.
- ↑ Gerhard Wettig, Stalin and the Cold War in Europe, Landham, Md: Rowman & Littlefield, 2008, ISBN 0-7425-5542-9, OCLC 104884844.
- ↑ Weeks, Albert L., Stalin’s Other War: Soviet Grand Strategy, 1939–1941, Rowman & Littlefield, 2003, ISBN 0-7425-2192-3.
- ↑ Moss, Walter, A History of Russia: Since 1855, Anthem Press, 2005, ISBN 1-84331-034-1, s. 291.
- ↑ a b A.N. Miedwied′, D.B. Chazanow, M.A. Masłow: Istriebitiel MiG-3 (Истребитель «МиГ-3»). Moskwa: Rusawia, 2003, s. 9, 144. ISBN 5-900078-24-8. (ros.).
- ↑ Tadeusz Konecki: Labirynt dezinformacji w drugiej wojnie światowej. Warszawa: Książka i Wiedza, 2007. ISBN 978-83-05-13506-1.
Bibliografia
edytuj- Documents on German Foreign Policy 1918–1945, vol. VIII, Washington 1954