Astronomia
    w polskojęzycznej Wikipedii

A cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko co piękne?...
Mikołaj Kopernik

Ta strona to portal dla wikipedystów zainteresowanych zagadnieniami z zakresu astronomii, jej historią, jak i wydarzeniami bieżącymi.

Astronomia – nauka o ciałach niebieskich, ich budowie, ruchach, pochodzeniu i ewolucji oraz o materii rozproszonej w przestrzeni kosmicznej (zwanej też kosmosem).


Aktualności

28/29 września 2022 – swój ostatni lot odbyło Stratosferyczne Obserwatorium Astronomii Podczerwonej (SOFIA) (Urania)

11 i 12 lipca 2022NASA opublikowała pierwsze zdjęcia zrobione przez Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba (Urania)

7 kwietnia 2022 – opublikowano informację o odkryciu najodleglejszej galaktyki HD1, której światło potrzebowało 13,5 mld lat, by dotrzeć do Ziemi (New Scientist)

21 marca 2022 – liczba znanych egzoplanet przekroczyła 5000 (Urania)

17 lutego 2022 – doniesiono o wykonaniu szacunków masy i jasności promieniowania w różnych zakresach widma galaktyki karłowatej wchłoniętej przez Drogę Mleczną – za pomocą obliczeń rozproszonych w ramach projektu MilkyWay@home (The Astrophysical Journal, Urania)

11 lutego 2022 – poinformowano o odkryciu nowego typu gwiazd, których powierzchnia pokryta jest węglem i tlenem – pierwiastkami powstałymi z syntezy helu (Urania. Royal Astronomical Society)

21 lipca 2021 – opublikowany wyniki pierwszych obserwacji dysku wokół planety pozasłonecznej, w którym tworzą się księżyce (ESO, pdf)

16 czerwca 2021 – wyjaśniono, jaka była przyczyna osłabienia blasku Betelgezy na przełomie lat 2019/2020. Okazało się, że gwiazdę częściowo zasłonił obłok pyłu (ESO, pdf)

18 marca 2021 – poinformowano o pierwszych pomiarach prędkości wiatru w stratosferze Jowisza; okazało się, że w pobliżu biegunów planety osiąga ona 1450 km/h (ESO)

6 października 2020 – Nagroda Nobla z fizyki za rok 2020 przyznano za badania czarnych dziur (ESO)

14 września 2020 – doniesiono o odkryciu w atmosferze Wenus cząsteczek fosforowodoru, co zinterpretowano jako możliwy znacznik występowania organizmów żywych (ESO); późniejsze analizy nie potwierdziły takiej hipotezy (Astronomy)

6 maja 2020 – poinformowano o odkryciu najbliższej Ziemi czarnej dziury; miała wchodzić w skład układu potrójnego QV Telescopii odległego o 1000 lat świetlnych od Ziemi (ESO), jednak w październiku 2020 podano, że prawdopodobnie była to błędna interpretacja, a wyjaśnienie danych obserwacyjnych jest inne (ScenceAlert)

16 kwietnia 2020 – zaprezentowano wyniki obserwacji gwiazdy krążącej wokół czarnej dziury w Centrum Galaktyki, której orbita ma kształt rozety, a nie elipsy, więc jest zgodny z przewidywaniami ogólnej teorii względności (ESO)

11 marca 2020 – zaprezentowano badania, według których na planecie WASP-76b mogą padać deszcze z kropel płynnego żelaza (ESO)

6 stycznia 2020 – przedstawiono nowe dowody na występowanie aktywnych wulkanów na Wenus (Urania)

6 stycznia 2020 – opublikowano wyniki badań, według których dużo masywnych czarnych dziur w galaktykach karłowatych nie znajduje się w ich centrach, ale na ich obrzeżach (NRAO, Urania)

4 grudnia 2019 – poinformowano o odkryciu pierwszej ogromnej planety krążącej wokół białego karła (ESO)

październik-grudzień 2019 – obserwowano znaczny spadek jasności Betelgezy, jednej z najjaśniejszych gwiazd gwiazdozbioru Oriona; analizowano, czy może on zapowiadać wybuch gwiazdy jako supernowa (Urania)

31 października 2019 – ogłoszono odkrycie obłoku gazu o wieku blisko 13 mld lat, którego skład chemiczny wskazuje, że w młodym wszechświecie gwiazdy tworzyły się bardzo szybko, wcześniej, niż dotychczas sądzono (Max-Planck-Gesellschaft, Urania)

28 października 2019 – dzięki obserwacjom przeprowadzonym przez VLT astronomowie ustalili, że planetoida pasa głównego (10) Hygiea ma kształt bardzo zbliżony do sferycznego, co wskazuje, że w przyszłości może być uznana za najmniejszą planetę karłowatą (ESO)

22 października 2019 – zaprezentowano pierwsze obrazy wykonane za pomocą kosmicznego teleskopu rentgenowskiego eROSITA, z pomocą którego będzie możliwe dokonanie wielu odkryć w zakresie badań niedostępnych dla teleskopów optycznych (Max-Planck-Gesellschaft, Urania)

7 października 2019 – ogłoszono odkrycie 20 kolejnych księżyców Saturna, dzięki czemu znanych jest już 82 jego naturalnych satelitów. W ten sposób Saturn wyprzedził w liczbie znanych księżyców Jowisza, który ma ich 79 (Carnegie Institution for Science, Urania)

7 lutego 2019ESA ogłosiła wyniki analizy obserwacji gwiazd za pomocą sondy kosmicznej Gaia wskazujące, że zderzenie Galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną nastąpi za 4,5 mld lat, więc ok. 0,6 mld lat później niż dotychczas sądzono (ESA, Urania)

31 stycznia 2019 – poinformowano o odkryciu przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a za gromadą kulistą NGC 6752 stosunkowo bliskiej galaktyki Bedin I, odległej od nas o ok. 28 mln lat świetlnych (hubblesite.org, Urania)

Czy wiesz...

…co się zdarzy, gdy Lambda Serpentis zbliży się do Układu Słonecznego?

…który układ gwiazd (na zdjęciu) w momencie odkrycia był najmasywniejszym układem ze znaną planetą pozasłoneczną?

…czym jest najdalszy i najstarszy obiekt we Wszechświecie (na ilustracji), który kiedykolwiek udało się zaobserwować?

co powstało w miejscu katastrofy tunguskiej?

…ile jest jasnych gwiazd w przestrzeni o promieniu 10 parseków od Ziemi?

…co w 2020 roku odkryli astronomowie na orbicie w pobliżu gwiazdy GJ 1151?

…co jest osobliwą cechą WISE 1534-1043 (na animacji)?

Artykuł miesiąca
Zdjęcie Jowisza w naturalnych kolorach wykonane w kwietniu 2014 roku przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a.

Jowisz – piąta w kolejności od Słońca i największa planeta Układu Słonecznego. Masa Jowisza jest nieco mniejsza niż jedna tysięczna masy Słońca, a zarazem dwa i pół razy większa niż łączna masa pozostałych planet w Układzie Słonecznym. Wraz z Saturnem, Uranem i Neptunem tworzą grupę gazowych olbrzymów, nazywaną czasem również planetami jowiszowymi.

Planetę znali astronomowie w czasach starożytnych, była związana z mitologią i wierzeniami religijnymi wielu kultur. Rzymianie nazwali planetę na cześć najważniejszego bóstwa swojej mitologiiJowisza. Obserwowany z Ziemi Jowisz może osiągnąć jasność do −2,95m. Jest to trzeci co do jasności naturalny obiekt na nocnym niebie po Księżycu i Wenus (okresowo, w momencie wielkiej opozycji, jasnością może mu dorównywać Mars).

przeczytaj cały artykuł | poprzednie miesiące...

Sylwetka badacza
Schemat wykonany przez Abu Rajhan Muhammad al-Biruni obrazujący fazy księżyca

Abu Rajhan Muhammad al-Biruni, (arab. أبو الريحان البيروني) (ur. 15 września 973 w Chorezmie, zm. 13 grudnia 1048 w Ghazni) – wszechstronny uczony pochodzenia chorezmijskiego, wychowany w kulturze arabskiej.

Posiadał dużą wiedzę encyklopedyczną. Mówił po turecku, persku, hebrajsku, syryjsku, nie licząc języka arabskiego, w którym pisał. Rozwijał swe talenty w różnych dziedzinach wiedzy, celując szczególnie w astronomii, matematyce, chronologii, fizyce, medycynie i historii. Korespondował z wielkim filozofem Ibn Siną (Awicenną). Krótko po 1017 wyjechał do Indii i podjął wszechstronne studia nad tamtejszą kulturą.

W pracach z dziedziny astronomii rozważał teorię obrotu Ziemi wokół swej osi oraz wykonał dokładne badania długości i szerokości geograficznej. W zakresie fizyki wyjaśnił za pomocą praw hydrostatyki funkcjonowanie naturalnych źródeł wody i określił z zastanawiającą dokładnością masę właściwą 18 rodzajów drogocennych kamieni i metali.

przeczytaj cały artykuł | poprzednie sylwetki...

Działy astronomii

Pojęcia ogólne

Najjaśniejsze gwiazdy

Kategorie

Artykuły medalowe

Dobre artykuły

Zdjęcie miesiąca

IC 342 (również PGC 13826 lub UGC 2847) – galaktyka spiralna znajdująca się w konstelacji Żyrafy w odległości około 8,9 miliona lat świetlnych. Została odkryta 19 sierpnia 1892 roku przez Williama Fredericka Denninga. Galaktyka IC 342 znajduje się zaledwie 10,5° od płaszczyzny dysku Drogi Mlecznej. Takie położenie tej galaktyki sprawia, że jej światło jest silnie przesłonięte przez gwiazdy, gaz oraz obłoki pyłowe należące do naszej Galaktyki. Gdyby nie ten fakt, to z racji stosunkowo niewielkiej odległości galaktyka ta należałaby do najjaśniejszych galaktyk naszego nieba. (zdjęcie: kosmiczny teleskop Euclid)

Do zrobienia

Do napisania

astronomia ultrafioletu - bilans energetyczny Ziemi - budowa Ziemi - chronologia Wszechświata - Extrasolar Planets Encyclopaedia - fotograficzna wielkość gwiazdowa - fotometria UBV - gałąź horyzontalna - gwiazda przed ciągiem głównym - historia astronomii - Infrared Space Observatory - klasyfikacja Goldschmidta - Kosmos. Osobista podróż - mikro czarna dziura - model nicejski - nukleosynteza w gwiazdach - obiekt głębokiego nieba - ostateczny los Wszechświata - planetoida klasy D - płaska Ziemia - ścieżka Hayashi - Wielka Ściana w Herkulesie-Koronie Północnej - zdjęcia satelitarne

więcej propozycji


Do poszerzenia

alidada - astrograf - astronomia neutrinowa - astronomia podczerwona - astronomia praktyczna - ciąg główny - czas efemeryd - detektor mikrometeoroidów - diagram dwubarwny - ekstynkcja atmosferyczna - ekwant - glob - gwiazda rozbłyskowa - gwiazda Wolfa-Rayeta - gwiazda zdegenerowana - kosmograf - magnetopauza - mgławica emisyjna - morfologiczna klasyfikacja galaktyk - Mount Wilson Observatory - orbita heliosynchroniczna - pryzmat obiektywowy - ramię spiralne - rok anomalistyczny - rok Bessela - rotacja gwiazd - równanie czasu - skala Antoniadiego - szokmetamorfizm - widoczność graniczna - zima astronomiczna - zjawisko astronomiczne


Technikalia

Przydatne linki:


Astronomia w projektach siostrzanych

Astronomia na Wikinews Astronomia na Wikibooks Astronomia na Wikicommons
Wiadomości Darmowe podręczniki Ilustracje

Inne portale tematyczne w polskiej Wikipedii