Lutry

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Lutry (niem. Luthen, Lautern) – wieś warmińska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Kolno.

Lutry
wieś
Ilustracja
kościół p.w.św.Marii Magdaleny i św.Walentego
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Kolno

Wysokość

148 m n.p.m.

Liczba ludności (2022)

418[2]

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-311[3]

Tablice rejestracyjne

NOL

SIMC

0478440

Położenie na mapie gminy Kolno
Mapa konturowa gminy Kolno, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Lutry”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Lutry”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Lutry”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Lutry”
Ziemia54°00′34″N 20°53′49″E/54,009444 20,896944[1]
Lutry, wnętrze kościoła
Lutry

Do 1954 roku siedziba gminy Lutry. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lutry. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś warmińska nad Jeziorem Luterskim.

Historia

edytuj

Nazwa wsi pochodzi od nazwiska Henryka Lutrawójta krajowego. Wieś została założona ok. 1333–1342 r. przez wójta Henryka Lutra, jednak dokument lokacyjny nie zachował się. W 1346 r. Bruno Luter założył karczmę. Zasadźcami byli Henryk, Piotr i Mikołaj. Drugi akt lokacyjny był wystawiony przez biskupa Warmińskiego Henryka Sorboma w 1375 r. Mieszkańcy wsi byli zobowiązani do szarwarku na rzecz zamku w Jezioranach, który zniesiono w 1528 r. (przyczynił się do tego biskup warmiński Maurycy Ferber). W 1688 r. karczmę prowadził Michał Dost. Była ona wyposażona w jedną morgę ziemi uprawnej. W czasie wojen polsko-krzyżackich i szwedzkich wieś została zniszczona. W plebiscycie w 1920 r. głosowano za Prusami Wschodnimi (ok. 700 głosów). Po 1945 r., Lutry stały się wsią sołecką ze szkołą.

Zabytki

edytuj

Spośród 174 budynków część uznano za zabytkowe. Szczególna jest zabudowa warmińska w postaci murowanych i częściowo drewnianych obiektów mieszkalnych i gospodarczych.

  • Kościół parafialny św.św. Marii Magdaleny i Walentego, 1863, nr rej.: 3031 z 22.03.2000
  • kapliczka przydrożna z pocz. XIX w., nr rej.: 634 z 12.10.1967
  • cmentarz rzym.-kat., nr rej.: 3780 z 2.03.1987[4].

Kościół

edytuj

Pierwszy kościół wybudowany w XIV w., spalił się w roku 1550. Po odbudowaniu konsekrowany był 18 kwietnia 1580 r. przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera pod wezwaniem Marii Magdaleny. Obecny kościół (neogotycki) wybudowano w 1863 r., otrzymał drugi tytuł św. Walentego był konsekrowany 3 czerwca 1893 r. przez biskupa Andrzeja Thiela. Parafia pw. Świętej Marii Magdaleny istnieje od 15 kwietnia 1375 r. Posiada wysoki szczyt i sześcioboczną wieżę zwieńczoną szczycikami i hełmem ostrosłupowym[5].

Parafia

edytuj

Rzymskokatolicka Parafia św. Marii Magdaleny i św. Walentego w Lutrach należy do dekanatu Jeziorany archidiecezji warmińskiej. Kościół parafialny znajduje się w Lutrach. Od 2009 r. proboszczem parafii jest ks. Lech Kozikowski. Do parafii należą kaplice w Kikitach, Wągstach i Pierwągach. Wspólnota liczy około 1000 osób.

W XIV wieku roku biskup warmiński Henryk Sorbom zatwierdził wybudowanie kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Walentego. Po pożarze w 1550 roku świątynia w 1580 roku została ponownie konsekrowana przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera ku czci św. Marii Magdaleny.

Obecny kościół neogotycki (1860–1863) a konsekrował w 1893 roku biskup Andrzej Thiel, dodając mu tytuł św. Walentego. Wyposażenie wnętrza jest także neogotyckie. Przy kościele mieści się budynek, w którym przed wojną znajdowała się duża plebania[6].

Infrastruktura

edytuj

We wsi zlokalizowana jest szkoła oraz przedszkole. Szkoła w Lutrach istnieje od XVIII w. W Wiejskim Domu Kultury organizowane są różne spotkania, wystawy (stałe i tymczasowe), imprezy kulturalne. Funkcjonuje Ochotnicza Straż Pożarna i Zespół Opieki Zdrowotnej.

W 2017 roku nastąpiło otwarcie nowej Remizy Strażackiej, którą poświęcił proboszcz Kozikowski a otworzył Wójt gminy Kolno Henryk Duda[7].

We wsi znajdują się gospodarstwo agroturystyczne, ośrodek turystyczny, karczma oraz trzy sklepy.

Przyroda

edytuj

W okolicy znajduje się rezerwat kormoranów.

Demografia

edytuj

Liczba ludności wsi Lutry od XVIII wieku do dziś. Obecnie we wsi mieszka 18% dzieci i młodzieży, 63% pracujących dorosłych oraz 18% seniorów[8].

rok ludność
1783 57 gospodarstw
1818 393
1848 630
1939 781
1998 561
2002 502
2011 498

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70878
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 695 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. woj. warmińsko-mazurskie – pow. olsztyński, wieś Lutry. [w:] Rejestr zabytków nieruchomych [on-line]. NID, 2017-12-31. s. 158. [dostęp 2018-02-14]. (pol.).
  5. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 92
  6. Parafia pw. św. Marii Magdaleny w Lutrach. Encyklopedia Warmii i Mazur. [dostęp 2018-02-14]. (pol.).
  7. Uroczyste otwarcie remizy strażackiej OSP w Lutrach. Gmina Kolno – portal informacyjny, 03-07-2017. [dostęp 2018-02-14]. (pol.).
  8. Wieś Lutry w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-02-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.

Bibliografia

edytuj
  • Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn, 1969. (s. 168)
  • "Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii", Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (s. 51-52)
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 163
  • Jan Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403.

Linki zewnętrzne

edytuj