Lutet

Lutet
	iterb ← lutet → hafn
	Wygląd
	srebrzystobiały
	; Widmo emisyjne lutetu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	lutet, Lu, 71; (łac. lutetium)
Grupa, okres, blok	3, 6, d
Stopień utlenienia	III
Właściwości metaliczne	lantanowiec
Właściwości tlenków	słabo zasadowe
Masa atomowa	174,97 ± 0,01
Stan skupienia	stały
Gęstość	9840 kg/m³
Temperatura topnienia	1663 °C
Temperatura wrzenia	3402 °C
Numer CAS	7439-94-3
PubChem	23929
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny	; 175 (obl. 217) pm; 160 pm
Konfiguracja elektronowa	[Xe]4f145d16s2
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 32, 9, 2; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 1,27; 1,14
Potencjały jonizacyjne	I 523,5 kJ/mol; II 1340 kJ/mol; III 2022,3 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	355,9 kJ/mol
Ciepło topnienia	18,6 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	2460 Pa (1936 K)
Konduktywność	1,85×106 S/m
Ciepło właściwe	150 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	16,4 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Twardość; • w skali Mohsa	; 2,5
Objętość molowa	17,78×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła
Niebezpieczeństwo
Zwroty H	H228
Zwroty P	P210
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	1 1 1
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lutet (Lu, łac. lutetium, od Lutetia), dawniej kasjop (Cp) – pierwiastek chemiczny z grupy lantanowców w układzie okresowym. Zgodnie z klasyfikacją IUPAC lutet jest zaliczany do lantanowców. Także zgodnie z klasyfikacją IUPAC należy on do bloku d, w wyniku czego jest jedynym lantanowcem z okresu 6 niewchodzącym do bloku f. Przez występowanie w bloku d należy on do grupy skandowców.

Został odkryty w 1907 r. niezależnie przez Georges'a Urbaina i Carla Auera von Welsbacha, którzy rozdzielili (różnymi metodami^[5]) iterbię, wyizolowaną w 1878 r. przez Jeana Charles'a Galissarda de Marignaca na iterb i lutet^[6]^[7]^[8].

Występowanie

Lutet występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,51 ppm. Najważniejszymi minerałami lutetu są:

monacyt (Ce,La,Th,Nd,Y,Pr,Lu)PO₄ – tzw. piasek monacytowy
bastnazyt (Ce,La,Nd,Y,Pr,Lu)CO₃F – minerał dużo rzadszy.

Właściwości fizyczne

Atom lutetu posiada 71 elektronów o konfiguracji [Xe] 4f¹⁴5d¹6s². Wchodząc w reakcję chemiczną atom traci dwa zewnętrzne elektrony i jeden elektron podpowłoki 5d, co jest nietypowe ponieważ reakcje innych lantanowców wykorzystują elektrony podpowłoki f. Atom lutetu jest najmniejszy spośród atomów lantanowców ze względu na kontrakcję lantanowców^[9], co skutkuje tym, że lutet ma największą gęstość, temperaturę topnienia i twardość spośród lantanowców. Niektóre z tych właściwości mogą być wyjaśnione poprzez przynależność pierwiastka do bloku d układu okresowego, co daje mu częściowo właściwości cięższych metali przejściowych. Czasami lutet bywa, z tego względu klasyfikowany jako metal przejściowy, mimo że IUPAC zaklasyfikował go do lantanowców.

Zastosowanie

Izotop lutetu ¹⁷⁷Lu jest stosowany w połączeniu z analogami somatostatyny do leczenia nowotworów pochodzenia neuroendokrynnego^[10].

Zobacz też

klasyfikacja lantanowców i aktynowców

Uwagi

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 174,9668 ± 0,0001. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

↑ ^a ^b C.R.C.R. Hammond C.R.C.R., The Elements. Lutetium, [w:] David R.D.R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-21, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ Lutetium [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 22 września 2019, numer katalogowy: 263125 [dostęp 2022-08-16] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ESPI Metals – Lutetium, Safety Data. [dostęp 2015-08-20].
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ IgnacyI. Eichstaedt IgnacyI., Księga pierwiastków, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 333, OCLC 839118859 .
↑ C.R.C.R. Hammond C.R.C.R., The Elements. Ytterbium, [w:] David R.D.R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-40, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ Ytterbium: historical information [online], WebElements Periodic Table [dostęp 2023-01-29] (ang.).
↑ ytterbium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-30] (ang.).
↑ Introduction to the Lanthanides. W: Simon Cotton: Lanthanide and Actinide Chemistry. John Wiley & Sons, 2006, s. 7. ISBN 0-470-01005-3. (ang.).
↑ Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Ośrodek Radioizotopów Polatom [online], polatom.pl [dostęp 2017-11-25] .

[uwaga1-4] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 174,9668 ± 0,0001. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

[CRC-1] C.R.C.R. Hammond C.R.C.R., The Elements. Lutetium, [w:] David R.D.R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-21, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[MSDS-2] Lutetium [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 22 września 2019, numer katalogowy: 263125 [dostęp 2022-08-16] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[ESPI-3] ESPI Metals – Lutetium, Safety Data. [dostęp 2015-08-20].

[CIAAW-5] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[Eichstaedt-6] IgnacyI. Eichstaedt IgnacyI., Księga pierwiastków, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 333, OCLC 839118859 .

[CRC90-7] C.R.C.R. Hammond C.R.C.R., The Elements. Ytterbium, [w:] David R.D.R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-40, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[WE-8] Ytterbium: historical information [online], WebElements Periodic Table [dostęp 2023-01-29] (ang.).

[EBrit-9] ytterbium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-30] (ang.).

[Cotton-10] Introduction to the Lanthanides. W: Simon Cotton: Lanthanide and Actinide Chemistry. John Wiley & Sons, 2006, s. 7. ISBN 0-470-01005-3. (ang.).

[polatom-11] Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Ośrodek Radioizotopów Polatom [online], polatom.pl [dostęp 2017-11-25] .

[a]

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]