Lisków
Lisków – wieś (dawniej miasto) w Polsce, w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, siedziba gminy Lisków.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
1660[2] |
| Strefa numeracyjna |
62 |
| Kod pocztowy |
62-850[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKA |
| SIMC |
0202531 |
Położenie na mapie gminy Lisków  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kaliskiego  | |
 51°49′57″N 18°23′58″E/51,832500 18,399444[1]
| |
Lisków uzyskał lokację miejską przed 1458, zdegradowany przed 1600[4]. Do 1954 siedziba gminy Strzałków, a następnie w latach 1954–72 siedziba gromady Lisków.
W okresie I Rzeczypospolitej miejscowość administracyjnie należała do województwa kaliskiego, następnie w czasie istnienia Księstwa Warszawskiego do departamentu kaliskiego, w Królestwie Polskim ponownie do województwa kaliskiego, w okresie II Rzeczypospolitej do województwa łódzkiego i województwa poznańskiego (od 1938), w latach 1944–1975 ponownie do województwa poznańskiego, a od 1975 do 1998 po raz kolejny do województwa kaliskiego.
Historia
edytujUdokumentowane istnienie wsi znane jest od 1293. Lisków był w posiadaniu arcybiskupów gnieźnieńskich do drugiej połowy XVI w., kiedy to został przekazany na uposażenie kolegium jezuitów w Kaliszu. W czasie wojny trzynastoletniej Lisków wystawił w 1458 czterech pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załodze zamku w Malborku[5]. Wieś pozostawała w rękach jezuitów do czasu kasaty zakonu w 1773. Następnie była w posiadaniu kilku rodzin ziemiańskich (m.in. Biernackich) do czasu parcelacji majątku pod koniec XIX wieku.
W pierwszych latach XX w. i w okresie międzywojennym wzorowa wieś spółdzielcza, rozwijająca się dzięki inicjatywie i działalności ks. Wacława Blizińskiego. W 1900 w Liskowie było 100 chałup drewnianych (w tym jedna murowana) z walącymi się strzechami, a w najgorszym stanie był budynek jednoklasowej szkoły, jedynej na całą parafię. Był też niedokończony kościół p.w. Wszystkich Świętych. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z zarobków uzyskanych z wyjazdów do prowincji pruskich na prace sezonowe. Przebudowa wsi w sferze społecznej i materialnej następowała stopniowo dzięki ks. Blizińskiemu, który został tu proboszczem w 1900.
W latach 1925 i 1937 zorganizowano w Liskowie wystawy, które spopularyzowały osiągnięcia tej społeczności. Ogólnopolską wystawę – „Wieś polska” w 1925 zwiedziło 47 tys. osób, w tym prezydent Stanisław Wojciechowski, premier Władysław Grabski oraz uczestnicy Międzynarodowego Kongresu Rolniczego.
Organizacje gospodarcze
edytujMiędzy 1902, a 1910 powstały następujące przedsiębiorstwa i organizacje:
- 1902 − założono tu spółdzielnię – Spółkę Rolniczo-Handlową „Gospodarz”, która zaczęła działalność od uruchomienia sklepu spożywczego i sprzedaży maszyn. Później zmieniono nazwę na Spółdzielnię Rolniczo-Handlową. Spółdzielnia ta była jakby matką powstających później jednostek gospodarczych.
- 1904 − utworzono Kasę Drobnego Kredytu, która działała następnie jako Kasa Stefczyka. Zorganizowano również kursy rękodzielnicze i założono warsztaty tkackie.
- 1906 − powstało kółko rolnicze.
- 1910 − powstała Spółdzielnia Mleczarska, która wraz z kółkiem rolniczym zajmowała się również szkoleniami miejscowych rolników i spoza Liskowa. W tym samym roku powstały także warsztaty zabawkarskie, które rozrosły się do Lisowskiej Fabryki Zabawek.
Na przestrzeni lat powstały też piekarnie, cegielnia, młyn parowy i spółka budowlana.
Infrastruktura społeczna, zdrowotna i komunalna
edytujW 1910 we wsi powstała łaźnia i pralnia.
Po wojnie polsko-bolszewickiej ks. Bliziński zorganizował w Liskowie sierociniec św. Wacława dla kilkuset osieroconych dzieci przywiezionych ze Wschodu. Powstał tu szpital i ośrodek zdrowia. W 1929 w Liskowie było dwóch lekarzy, dentysta i położna. W latach 30. lekarzem był dr Karol Kosiński, zaś w czasie II wojny światowej - dr Edmund Łuczak, który za uratowanie żydowskiego dziecka otrzymał w latach 80. tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata[7].
Wraz z rozwojem gospodarczym wsi zadbano o rozwój infrastruktury komunalnej: powstały utwardzone ulice, we wsi funkcjonował wodociąg i kanalizacja, elektryfikacja wsi wykonana została w oparciu o własną elektrownię. Uruchomione zostało stałe połączenie komunikacyjne do Kalisza. W 1929 funkcjonowało tu kilka sklepów różnych branż, punktów usługowych dla ludności oraz herbaciarnia.
Działania społeczne w Liskowie wspierane były przez państwo, Centralne Towarzystwo Rolnicze, samorządy terytorialne, okolicznych ziemian, Polonię z USA, Kanady i Australii.
Oświata i kultura
edytujW latach 1905–1907 otwarto w parafii siedem ochronek – nielegalnych polskich szkółek, gdzie nauczano języka polskiego, historii, rachunków, śpiewu oraz religii. Proboszcz organizował także spotkania z dorosłymi, gdzie czytano „Gazetę Świąteczną” i „Zorzę”.
Poziom analfabetyzmu zmniejszył się z 87% w 1900 do 27% w 1914.
W 1913 założono szkołę rolniczą, w 1915 powstało gimnazjum przekształcone w 1921 w Seminarium Nauczycielskie (przeniesione w 1926 do Słupcy). Po odzyskaniu przez Polskę w 1921 powstała Szkoła Rzemieślniczo–Przemysłowa oraz w 1927 Zawodowa Szkoła Żeńska.
W 1908 wybudowano Dom Ludowy. Było to stałe miejsce spotkań grup zainteresowań, a miejscowy Teatr Ludowy co tydzień prezentował w nim swoje spektakle. W Domu Ludowym znajdowała się również dobrze wyposażona sala gimnastyczna.
W latach 1927–1939 wydawano gazetę „Liskowianin”, który był początkowo miesięcznikiem, a później kwartalnikiem.
Demografia
edytujLiczba budynków mieszkalnych: w 1827 – 64 sztuk, w 1883 – 71 sztuk. Liczba mieszkańców: w 1827 – 448 osób, w 1883 – 700 osób, w 1929 – 864 osób.
Ludzie związani z Liskowem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69618
- ↑ Wieś Lisków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2010-01-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 667 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 46-47.
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ Monika Kaczyńska, Dożynki: Lisków i Kawnice zapraszają, w: Głos Wielkopolski, 19.8.2016, s.2 (AgroStrefa)
- ↑ Zbigniew Kledecki: Wspomnienie pośmiertne o śp. lek. Edmundzie Łuczaku. Kaliskie Towarzystwo Lekarskie, 2001. [dostęp 2023-02-28]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom V (str. 315 - hasło Lisków), Warszawa, 1884.
- Księga Adresowa Polski. 1930. (str. 867)
- Małecka T., Lisków, [w:] "Encyklopedia historyczno-gospodarcza Polski do 1945 r.", Warszawa 1981.
- Tomasz Kaźmierczak, Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko. (Tomasz Kaźmierczak, Paulina Sobiesiak, Rozdział - Lisków:model rozwoju lokalnego), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 2007. ISBN 978-83-89817-37-2. (str. 74 - 90)
Linki zewnętrzne
edytuj- "Wzorowa wieś Lisków i jej twórca". Archiwum Państwowe w Kaliszu.
- Lisków – wzorowa wieś ks. Wacława Blizińskiego. Magazyn „Obywatel”, 21 września 2006. [dostęp 2006-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-06)].
- Lisków – moja mała ojczyzna – artykuły dotyczące historii Liskowa, jego zabytków, dziedzictwa kulturowego, stare fotografie. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
- Lisków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 315.
- Lisków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 235.
- Archiwalne materiały o Liskowie w bibliotece Polona