Jabłoń domowa

gatunek rośliny

Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Jest to gatunek który powstał w wyniku samoczynnego krzyżowania dwóch dziko rosnących na Kaukazie jabłoni – Malus pumila Mill. oraz Malus sylvestris Mill., a następnie w wyniku działań hodowlanych człowieka uzupełnionego o geny kilku innych naturalnie występujących w Azji i Europie gatunków[3]. Należy do najbardziej popularnych w uprawie drzew owocowych w strefie klimatu umiarkowanego.

Jabłoń domowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

jabłoń

Gatunek

jabłoń domowa

Nazwa systematyczna
Malus domestica Borkh.
Theor. prakt. Handb. Forstbot. 2:1272. 1803

Morfologia

edytuj
 
Kwiaty jabłoni domowej
Pokrój
Drzewo osiągające 5–12 m wysokości, z szeroką i gęstą koroną.
Liście
Pojedyncze, owalne, osiągają 5–12 cm długości i 3–6 cm szerokości. Osadzone są na ogonku długim na 2–5 cm. Koniec blaszki liściowej jest zaostrzony, brzeg liścia jest piłkowany.
Kwiaty
Rozwijają się wiosną równocześnie z liśćmi, osiągają średnicę 2,5–3,5 cm. Korona pięciopłatkowa, płatki biało-różowe, wyraźne słupki i żółte pylniki. Jabłoń może zapylać się własnym pyłkiem choć najczęściej wymaga zapylenia krzyżowego.
Owoc
Jabłkowaty, potocznie nazywany jabłkiem. Dojrzewa jesienią. Zwykle kulisty, różnobarwny (zielony, żółty, czerwony lub żółty z rumieńcami). Miąższ znacznie zróżnicowany pod względem smaku, aromatu, słodyczy, konsystencji.

Biologia i ekologia

edytuj

Jest gatunkiem łatwo się krzyżującym z innymi jabłoniami przez co spotyka się czasem mieszańce wzdłuż dróg, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. Kwitnie na przełomie od kwietnia i maja[3]. Jest rośliną owadopylną i miododajną.

Zastosowanie

edytuj
Sztuka kulinarna
Owoce spożywane są surowe i w postaci przetworów (soki, kompoty, nadzienia do ciast). Mają znaczne walory odżywcze. Obfitują w witaminy, cukier, pektyny, substancje aromatyczne i sole mineralne.: Liście jabłoni są również wykorzystywane jako surogat herbaty. Podczas procesu technologicznego podwiędłe liście poddaje się utlenianiu w podwyższonej temperaturze i suszeniu[4]. Produkt ten zawiera między innymi: rutynę, kwercetynę, kwas galusowy, kwas chlorogenowy, kwas kawowy, glikozydy fenolowe[4].
Surowiec drzewny
Drewno jabłoni używane jest w stolarce.

Wartość odżywcza

edytuj
Wartość odżywcza
Jabłka (Malus domestica), surowe, ze skórką, bez gniazda nasiennego i ogonka
(100 g)
Wartość energetyczna 218 kJ (52 kcal)
Białka 0,26 g
Węglowodany 13,81 g
Tłuszcze 0,17 g
Woda 85,56 g
Etanol 0,0 g
Kofeina 0 mg
Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28[5]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]
Wartość odżywcza
Jabłka (Malus domestica), surowe, bez gniazda nasiennego, ogonka i skóry
(100 g)
Wartość energetyczna 200 kJ (48 kcal)
Białka 0,27 g
Węglowodany 12,76 g
Tłuszcze 0,13 g
Woda 86,67 g
Etanol 0,0 g
Kofeina 0 mg
Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28[5]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]
Wartość odżywcza
Jabłka (Malus domestica), suszone
(100 g)
Wartość energetyczna 1080 kJ (258 kcal)
Białka 2,1 g
Węglowodany 62,3 g
Tłuszcze 2,1 g
Woda 32 g
Dane liczbowe na podstawie: [9]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]

Uprawa

edytuj
Odmiany

W uprawie są liczne (ok. 10 tys.) odmiany hodowlane jabłoni domowej. W Polsce rośnie ok. 40 mln jabłoni, które dostarczają ok. 2–2,5 mln ton owoców[10].

Według raportu z kwalifikacji materiału szkółkarskiego przeprowadzonego przez Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2011 roku największą liczbę roślin w szkółkach sadowniczych miały odmiany[11]:

  • ‘Szampion’ i sporty (Reno1, Reno2, Arno) – 1494 tys. drzew;
  • ‘Idared’ i jego sport (‘Idareset’) – 1305 tys. drzew;
  • ‘Golden Delicious’ i sporty (Golden Delicious Reinders) – 1092 tys. drzew;
  • ‘Gala’ i sporty (‘Gala Must’, ‘Royal Gala’, ‘Natali Gala’) – 803 tys. drzew;
  • ‘Jonagold’ i jego sporty (‘Jonagold Decosta’, ‘Jonica’, ‘Rubinstar’, ‘Rubinstep’ i inne) – 797 tys. drzew;
  • ‘Gloster’ – 589 tys. drzew;
  • ‘Ligol’ i jego sport (‘Ligolina’) – 418 tys. drzew.
Struktura upraw

Struktura odmianowa jabłoni uprawianych w Polsce w 2012 roku przedstawiała się następująco[12]:

Zobacz też: Lista odmian jabłoni.
Choroby
Produkcja jabłek

Światowa produkcja jabłek wynosi ok. 75,6 miliona ton. Do największych producentów jabłek należą: Chiny (47,6% światowej produkcji w 2011 roku), Stany Zjednoczone (5,6%) i Turcja (3,8%). Polskie sadownictwo w 2011 roku miało 3,3% udział w światowej produkcji jabłek. Wielkość produkcji jabłek w Polsce ze względu na ryzyko przyrodnicze podlega znacznym wahaniom. W latach 2001–2010 w dwóch latach (2004 i 2010) produkcja wyniosła mniej niż 2 mln ton, natomiast w trzech latach (2004, 2008 i 2009) przekroczyła 2,5 mln ton. Rekordowym rokiem był 2008 kiedy zebrano 2 mln 831 tys. ton, co uplasowało Polskę na trzecim miejscu na świecie[14]

10 największych producentów jabłek w 2011 roku[14]
(w tonach)
  Chiny 35 987 221
  Stany Zjednoczone 4 272 840
  Indie 2 891 000
  Turcja 2 680 080
  Polska 2 493 080
  Włochy 2 411 200
  Francja 1 858 880
  Iran 1 651 840
  Brazylia 1 339 000
  Rosja 1 200 000
Świat 75 635 283

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-26] (ang.).
  3. a b Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
  4. a b Olga Ozierańska, Utlenianie herbaty z fascynujących polskich roślin. Część I – Jabłoń, „Pharmacopola”, 3/2021, s. 14–17, ISSN 2719-9304.
  5. a b „09003, Apples, raw, with skin” [Scientific Name: Malus domestica], „09004, Apples, raw, without skin” [Scientific Name: Malus domestica]. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28, full version”, wrzesień 2015, wersja poprawiona maj 2016. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). (ang.).  (zob. zarchiwizowane wyciągi HTML: 09003, Apples, raw, with skin, 09004, Apples, raw, without skin).
  6. a b (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21), Apples, raw, with skin [Includes USDA commodity food A343] Nutrition Facts & Calories, [w:] Self Nutrition Data [online], Condé Nast. [dostęp 2016-08-16].
  7. a b c Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  8. a b (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21), Apples, raw, without skin Nutrition Facts & Calories, [w:] Self Nutrition Data [online], Condé Nast. [dostęp 2016-08-16].
  9. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 641, ISBN 978-83-200-5311-1.
  10. FAOSTAT. Food and Agriculture Organization of the United Nations. [dostęp 2012-12-31]. (ang.).
  11. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Raport z wyników kwalifikacji w 2011 roku. [dostęp 2013-06-28].
  12. Produkcja ogrodnicza, badanie sadów, Powszechny Spis Rolny 2010. Główny Urząd Statystyczny, 2012. [dostęp 2014-09-07].
  13. a b c d Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  14. a b Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO): Production/Crops – element: production quantity; item: apples; country: World > (List); year: 2011. styczeń 2013. [dostęp 2013-03-29]. (ang.).