Języki irańskie
Języki irańskie – grupa języków indoeuropejskich, którymi posługuje się około 200 mln osób zamieszkujących Bliski i Środkowy Wschód oraz Azję Środkową. Wśród nich najbardziej rozpowszechnione są: perski (60–100 mln), pasztuński (50 mln) i kurdyjski (30 mln).
Języki irańskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e. z indoirańskiej wspólnoty językowo-kulturowej. W okresie staroirańskim (1500–300 r. p.n.e.) języki staroirańskie podzieliły się na cztery grupy terytorialne (południowo-zachodnią, południowo-wschodnią, północno-zachodnią i północno-wschodnią), które w zasadzie istnieją do dziś. Najstarsze zapisy języków irańskich pochodzą z VI w. p.n.e. – jest to święta księga zaratusztrianizmu Awesta w języku awestyjskim oraz napisy naskalne w języku staroperskim.
Tradycyjnie w rozwoju języków irańskich wyróżnia się trzy okresy:
- staroirański (1500 – 300 r. p.n.e.)
- średnioirański (300 r. p.n.e. – 800 r. n.e.)
- nowoirański (od 800 r.)
Najważniejszym językiem tej rodziny jest język perski, który przez długi czas był językiem klasycznym. W swoim rozwoju przeszedł od języka staroperskiego, przez średnioperski (pahlawi) aż do nowoperskiego.
Początkowy język tej grupy, prairański, zaczął się różnicować około 2000 lat temu. Pierwotny podział dialektów przebiegał pomiędzy wschodem i zachodem. W późniejszym okresie oba zespoły dialektalne podzieliły się na grupę północną i południową, po czym nastąpił gwałtowny wzrost zróżnicowania, a co za tym idzie wzrost liczby języków w tej grupie. Odzwierciedleniem tych procesów jest współczesny podział języków irańskich.
Klasyfikacja języków irańskich
edytujjęzyki indoeuropejskie > języki indoirańskie > języki irańskie
języki irańskie:
- wschodnioirańskie
- północno-wschodnie
- awestyjski †
- zachodnio-scytyjskie
- chorezmijski †
- sogdyjskie
- sogdyjski †
- jagnobijski (nowosogdyjski)
- południowo-wschodnie
- ormuri-paraczi
- wschodnio-scytyjskie (sakijskie)
- paszto
- pamirskie
- wachi
- mundżi-jidgha
- sanglechi-iszkaszmi
- szugni-jazgulamskie
- północno-wschodnie
- zachodnioirańskie
- północno-zachodnie
- medyjski †
- partyjski †
- środkowoirańskie
- semnani
- kaspijskie
- zaza-gorani
- beludżyjskie
- kurdyjskie (vide: Język kurdyjski)
- południowo-zachodnie
- perskie
- staroperski †
- perski (farsi)
- tacki (tat)
- dialekty Farsu
- dialekty luryjskie
- baszkardi
- perskie
- północno-zachodnie
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Kümmel, Martin Joachim. "Areal developments in the history of Iranic: West vs. East." BOOK OF ABSTRACTS.