Inkubacja jaj (z łac. incubare – wysiadywać) – termin odnoszący się do procesu, w którym określone zwierzęta jajorodne (składające jaja) lęgną jaja i do procesu rozwoju zarodka w jaju.

Specyficzna sytuacja występująca u ptaków i niektórych innych grup organizmów, w której ma miejsce czynność lub tendencja behawioralna siedzenia na jajach nazywana wysiadywaniem. Większość nieśnych ras drobiu jest pod tym względem sztucznie selekcjonowanych, by zwiększyć produkcję jaj[1].

Inkubacja u bezkręgowców

edytuj

Inkubacja występuje u niektórych bezkręgowców, jak np.: u parzydełkowców (np. ukwiały i koralowce), u kilku chitonów, u niektórych ślimaków, głowonogów, małży, u wielu stawonogów, u niektórych kielichowatych, ramienionogów, mszywiołów i rozgwiazd[2].

Inkubacja u ptaków

edytuj
 
Biegus długoskrzydły wysiadujący jaja w gnieździe

Okres inkubacji u ptaków, czyli czas od rozpoczęcia nieprzerwanego wysiadywania do wyklucia się młodych waha się od 11 dni, u niektórych małych gatunków wróblowych, kukawika czarnodziobego (Coccyzus erythrophthalmus), czy kukawika żółtodziobego (Coccyzus americanus), do 80 dni u albatrosa królewskiego (Diomedea epomophora)[3] i kiwi północnego (Apteryx mantelli). U tych ostatnich inkubacja jest przerywana, a najdłuższy nieprzerwany okres inkubacji wynosi 64 do 67 dni u pingwina cesarskiego[4]. Na ogół mniejsze ptaki mają tendencję do szybszego wykluwania się, jednak są wyjątki, a ptaki gniazdujące w wydrążonych w ziemi jamach mają tendencję do dłuższych okresów inkubacji. Proces ten może być energetycznie wymagający: dorosłe albatrosy tracą aż 83 g masy ciała każdego dnia wysiadywania[5]. Inkubacja u nogali (Megapodiidae) trwać może od 49 do 90 dni, w zależności od wielkości kopca i temperatury otoczenia. Nawet u innych ptaków, temperatura otoczenia może prowadzić do różnic w okresie inkubacji[6]. Normalnie, jaja inkubowane są na zewnątrz ciała. Jednakże w jednym odnotowanym przypadku, inkubacja jaja nastąpiła w całości wewnątrz ciała samicy. Pisklę wykluło się wewnątrz matki i wydostało się na zewnątrz, bez skorupki, prowadząc do odniesienia wewnętrznych ran, które zabiły kwokę[7].

Rozwój zarodka pozostaje zawieszony do początku inkubacji. Świeżo złożone jaja kur domowych, strusi i wielu innych gatunków ptaków mogą być przechowywane przez około dwa tygodnie w temperaturze poniżej 5 °C. Dłuższe okresy zawieszenia rozwoju zarodka zaobserwowano u niektórych ptaków morskich[8]. Niektóre gatunki rozpoczynają inkubację w momencie złożenia pierwszego jaja, w efekcie czego młode wykluwają się w różnych odstępach czasu. Inne rozpoczynają po złożeniu drugiego jaja tak, że trzecie pisklę jest mniejsze i bardziej podatne na niedobory żywności. Niektóre zaczynają wysiadywać po złożeniu ostatniego jaja z lęgu, co prowadzi do jednoczesnego wyklucia się piskląt[9].

Okres inkubacji u ptaków

edytuj

Poniższa tabela przedstawia okres inkubacji jaj u niektórych ptaków[10][3]:

ptak Okres inkubacji (dni)
starzyki 10
wróble 11–13
drozdy 13–14
przepiórki 16–23
kura domowa 21
kaczki 21–30
papugi 22–31
bażanty 23–27
płomykówka 30
gęsi 30–35
sokoły 31–33
strusie 50–60
emu 70–80
albatros królewski 80

Inkubacja u ssaków na przykładzie dziobaków

edytuj

Spośród ssaków jaja składają tylko dziobaki i kolczatki. Jaja dziobaków rozwijają się w macicy przez około 28 dni, a tylko przez 10 dni na zewnątrz organizmu matki (w odróżnieniu od sposobu rozrodu ptaków, np. jajo spędza 1 dzień w drogach rodnych nioski i 21 dni na zewnątrz)[11]. Po złożeniu jaj samica dziobaka owija się wokół nich. Czas inkubacji dzieli się na 3 fazy. W pierwszej fazie embrion nie posiada jeszcze funkcjonujących narządów i korzysta z zasobów zgromadzonych w pęcherzyku żółtkowym, absorbując żółtko[12]. Podczas drugiej fazy rozwijają się palce, a w ostatniej pojawia się ząb jajowy[13].

Inkubacja u innych kręgowców

edytuj
 
Samica grzbietoroda amerykańskiego z widocznymi kieszeniami lęgowymi na jej grzbiecie

U niektórych płazów dochodzi do inkubacji jaj. Samica przewężnicy (Ensatina eschscholtzii), z rodziny bezpłucnikowatych, owija się wokół złożonych jaj i masuje osobno jaja za pomocą swojego tętniącego gardła[14].

Niektóre wodne żaby, takie jak grzbietoród amerykański (Pipa pipa), posiadają na grzbiecie specjalne kieszenie lęgowe, w których umieszczane są jaja. Inne neotropikalne żaby z rodziny Hemiphractidae także mają kieszenie, w których rozwijają się jaja, u niektórych gatunków bezpośrednio w małe żaby, u innych w kijanki, które później są umieszczane w niewielkich zbiornikach wodnych, w których dalej się rozwijają[15].

Samce żaby Darwina (Rhinoderma darwinii) noszą jaja w pysku do czasu przeobrażenia, a samice żab z rodzaju Rheobatrachus z Australii połykają jaja, które następnie rozwijają się w żołądku[16].

Przypisy

edytuj
  1. Carol Ekarius: Storey's Illustrated Guide to Poultry Breeds. North Adams, MA: Storey Publishing, 2007. ISBN 978-1-58017-667-5. (ang.).
  2. Edward E. Ruppert: Invertebrate Zoology, 7th edition. Cengage Learning, 2004, s. 62, 123, 297, 337, 364, 398, 811, 828, 887. ISBN 978-81-315-0104-7. (ang.).
  3. a b George W. Dunne; Roland F. Eisenbeis: Incubation of Birds' Eggs. [w:] Forest Preserve District of Cook County [on-line]. Nature Bulletin (No. 456-A May 6, 1972). [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-30)]. (ang.).
  4. Tony D. Williams: The penguins : Spheniscidae. Oxford: Oxford University Press, 1995, s. 157. ISBN 0-19-854667-X.
  5. John Warham: The petrels : their ecology and breeding system. Londyn: Academic Press, 1990. ISBN 0-12-735420-4.
  6. Olin Sewall Jr. Pettingill: Ornithology in laboratory and field. Wyd. 4. Orlando: Academic Press, 1985, s. 357–360. ISBN 978-0-12-552455-1.
  7. 'Eggless' chick laid by hen in Sri Lanka. „BBC News Online”, 2012-04-19. [dostęp 2012-04-28]. (ang.). 
  8. Divoky, G.J. & Harter, B.B.. Supernormal delay in hatching, embryo cold tolerance and egg-fostering in the Black Guillemot Cepphus grylle. „Marine Ornithology”. 38, s. 7–10, 2010. (ang.). 
  9. Wiebe, KL; Wiehn J & E Korpimaki. The onset of incubation in birds: can females control hatching patterns?. „Anim. Behav.”. 55, s. 1043–1052, 1998. (ang.). 
  10. Incubation Handbook. [w:] Brinsea – The Incubation Specialists [on-line]. [dostęp 2014-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-11)]. (ang.).
  11. Erica Cromer: Monotreme Reproductive Biology and Behavior. Iowa State University, 2004-04-14. [dostęp 2009-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-13)]. (ang.).
  12. Ockhams Razor. [w:] The Puzzling Platypus [on-line]. [dostęp 2014-01-19]. (ang.).
  13. Paul R. Manger, Leslie S. Hall, John D. Pettigrew. The Development of the External Features of the Platypus (Ornithorhynchus Anatinus). „Philosophical Transactions: Biological Sciences”. 353 (1372), s. 1115–1125, 1998-07-29. The Royal Society. DOI: 10.1098/rstb.1998.0270. PMID: 9720109. (ang.). 
  14. Robert C. Stebbins, Nathan W. Cohen: A Natural History of Amphibians. Princeton University Press, 1995, s. 196. ISBN 978-0-691-03281-8. (ang.).
  15. Robert C. Stebbins, Nathan W. Cohen: A Natural History of Amphibians. Princeton University Press, 1995, s. 200. ISBN 978-0-691-03281-8. (ang.).
  16. Robert C. Stebbins, Nathan W. Cohen: A Natural History of Amphibians. Princeton University Press, 1995, s. 202–204. ISBN 978-0-691-03281-8. (ang.).