Halit
Halit – minerał z gromady halogenków. Nazwa pochodzi od greckich słów ἅλς hals – sól, oraz λίθος lithos – kamień. Minerał znany i używany od czasów starożytnych. Głównym składnikiem jest chlorek sodu.
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
chlorek sodu (NaCl) |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa | |
| Przełam |
muszlowy |
| Łupliwość |
doskonała według (100) |
| Pokrój kryształu |
izomorficzne (w formie sześcianu), naskorupienia, skupienia włókniste, naciekowe, wykwity |
| Układ krystalograficzny |
regularny |
| Topliwość |
804 °C |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy, diatermiczny, łatwo rozpuszczalny w wodzie (35,7 g NaCl/100 ml H2O) |
| Gęstość minerału |
2,1–2,2 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
bezbarwny, białawy lub zabarwiony na niebiesko, różowo, pomarańczowo, żółto lub czerwonawo |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty, tłusty |
| Współczynnik załamania |
1,5443 |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności |
optycznie izotropowy |
Halityt (potocznie sól kamienna) to monomineralna skała zbudowana z halitu.
Budowa
edytuj
Przeważającą postacią kryształów jest sześcian. Struktura kryształu charakteryzuje się regularnym ułożeniem jonów Cl− i z wypełnieniem wolnych przestrzeni przez Na+. W wyższej temperaturze minerał staje się plastyczny. Również przy wzroście ciśnienia zmieniają się jego właściwości fizyczne i wówczas jest zdolny do „płynięcia” – halokineza. Płytki wyłupane z kryształów przy około 200 °C stają się giętkie i podatne na trwałe deformacje. Jest minerałem bardzo higroskopijnym, głównie na skutek małych domieszek chlorków Mg i K.
Teoretycznie zawiera 39,34% Na i 60,66% Cl.
W skupieniach halitu pospolicie obecne bywają domieszki ziaren piasku kwarcowego, substancji bitumicznych, a przede wszystkim innych chlorków i siarczanów charakterystycznych dla cyklotemów ewaporacyjnych, np. kizeryt, polihalit, karnalit, sylwin, gips, anhydryt, czasami siarka rodzima (Kłodawa).
- Zabarwienie
- sól wielicka ma szarą barwę spowodowana domieszkami ilastymi,
- sól pomarańczowa zawdzięcza swoją barwę wrostkom hematytu,
- niebieskie zabarwienie spowodowane jest prawdopodobnie defektami sieci krystalicznej
- zielone zabarwienie powodują wrostki minerałów miedziowych, np. atacamit
Geneza
edytujJest produktem krystalizacji wód morskich lub słonych jezior. Tworzy wykwity na pustyniach. Jest obecny również wśród ekshalacji wulkanicznych. Powstają przeważnie w rejonach Ziemi charakteryzujących się suchym klimatem.
Występowanie
edytujSól z wody morskiej lub z wód jezior słonych pozyskuje się we: Włoszech, Francji, Portugalii, Hiszpanii, Indiach, Chinach, Rosji, Azerbejdżanie, Kazachstanie, Uzbekistanie, Arabii Saudyjskiej, Algierii, Tunezji, USA, Chorwacji.
W Polsce największe złoża soli kamiennej są wieku cechsztyńskiego, znajdują się na Kujawach (kopalnie w Inowrocławiu – wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i Ciechocinku, gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania solanki), a także we wschodniej Wielkopolsce w Kłodawie – obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t rocznie, oraz na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach – wydobycie ponad 300 tys. t rocznie[3].
Złoża w Małopolsce – mioceńskie, obecnie nieeksploatowane:
- w Wieliczce: Kopalnia soli „Wieliczka” – wydobycie zakończono w 1996 r., a produkcja w wysokości ok. 20 tys. t soli rocznie odbywa się poprzez utylizację wód zasolonych wpływających do kopalni. Kopalnia jest przede wszystkim obiektem turystyczno-uzdrowiskowym, odwiedzanym przez ponad 1 mln turystów rocznie
- w Bochni – w likwidacji od 1990 r., od 1995 r. prowadzona jest działalność turystyczno-uzdrowiskowa
- w Baryczy – zakończono wydobycie w 1998 r.
Mniejsze, nieeksploatowane złoża, znajdują się także pomiędzy Żorami i Rybnikiem oraz nad Zatoką Pucką pomiędzy Łebą a Puckiem.
W Polsce w roku 2013 wydobyto 4,2 mln ton soli kamiennej[4].
| Wybrani producenci soli kamiennej w 1998 roku[5] |
Produkcja w tysiącach ton |
|---|---|
| Europa | 55 470 |
| Niemcy | 15 700 |
| Francja | 7 386 |
| Holandia | 5 500 |
| Polska | 3 284 |
| Rosja | 2 000 |
| Afryka (z Półwyspem Arabskim) | 3 963 |
| Egipt | 1 380 |
| Ameryka Północna i Środkowa | 64 555 |
| USA | 41 230 |
| Kanada | 13 320 |
| Meksyk | 8 412 |
| Ameryka Południowa | 15 453 |
| Brazylia | 6 837 |
| Chile | 6 207 |
| Azja | 53 837 |
| Chiny | 30 830 |
| Indie | 11 964 |
| Australia | 8 879 |
| Świat | 204 257 |
Zastosowanie
edytuj- Sól kamienna jest jednym z ważniejszych surowców w przemyśle chemicznym oraz spożywczym (sól kuchenna, sól warzona).
- Jest stosowana jako środek do rozmrażania i zwalczania śliskości zimowych (sól drogowa).
- Kryształy są używane do budowy aparatury pomiarowej np. spektrofotometrów absorpcyjnych w podczerwieni
Galeria
edytuj
-
halit z Wieliczki -
Kryształy halitu w Grotach Kryształowych -
Halit z Pedra Lume, Wyspy Zielonego Przylądka
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Halite Mineral Data [online], webmineral.com [dostęp 2019-12-10].
- ↑ Halite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2019-12-10] (ang.).
- ↑ Polkowice-Sieroszowice [online], KGHM Strona korporacyjna, 27 października 2014 [dostęp 2022-04-28] (pol.).
- ↑ Surowce mineralne Polski. Sól kamienna. Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2014-12-21]. (pol.).
- ↑ Wielka Encyklopedia PWN, Jan Wojnowski (red.), t. 25, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 396, ISBN 83-01-14193-X, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 830629358.