Ferdynand Goetel

polski pisarz, publicysta, scenarzysta, działacz polityczny

Ferdynand Goetel (ur. 15 maja 1890 w Suchej[1], zm. 24 listopada 1960 w Londynie) – polski prozaik, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta i działacz polityczny, członek Polskiej Akademii Literatury od 1935 r., działacz polskiego PEN Clubu i Związku Zawodowego Literatów Polskich.

Ferdynand Goetel
Ilustracja
Ferdynand Goetel (1936)
Data i miejsce urodzenia

15 maja 1890
Sucha, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

24 listopada 1960
Londyn, Wielka Brytania

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

dwudziestolecie międzywojenne, współczesność

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki Złoty Krzyż Zasługi (II RP)
Nagrobek Ferdynanda Goetla na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Życiorys

edytuj

Syn Walentego i Julii z Köhlerów[1]. Był bratem geologa Walerego Goetla, ojcem Elżbiety Goetel oraz Romana Goetla (fotograf). Ukończył szkołę realną w Krakowie[1]. W latach 1908–1912 studiował architekturę na politechnice w Wiedniu, gdzie poznał m.in. Rafała Malczewskiego. Należał w tym czasie do polskiego klubu narciarskiego i wziął udział w kilku wyprawach narciarskich w Radstädter Tauern. Był członkiem Związku Strzeleckiego.

W latach 1907–1914 czynnie uprawiał taternictwo. Był od 1907 r. członkiem Klubu Kilimandżaro, a od 1908 Sekcji Turystycznej PTT. Wspinał się m.in. w towarzystwie brata Walerego, Mieczysława Świerza, Władysława Kulczyńskiego. Uczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Zasłonistą Turnię (w 1908 r.) i na Wielką Kapałkową Turnię z Doliny Śnieżnej (w 1909 r.). Tematyka tatrzańska pojawia się obficie w jego twórczości publicystycznej, poezji i opowiadaniach.

Od 1912 r. mieszkał w Warszawie. W wyniku wybuchu I wojny światowej jako poddany austriacki został przez Rosjan deportowany do Turkiestanu. W czasie rewolucji bolszewickiej wszedł do Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Taszkencie, wcielony do Armii Czerwonej. Wraz z żoną i małą córeczką uciekł od bolszewików w 1920 r. i powrócił do Polski przez Iran, Indie i Anglię w 1921 r.

W latach 1921–1925 był sekretarzem Akademii Górniczej w Krakowie. Zajmował się też dziennikarstwem. W latach 1922–1925 zajmował stanowisko redaktora naczelnego „Przeglądu Sportowego”, a następnie „Kuriera Porannego”. W 1925 r. zamieszkał w Warszawie i pracował jako redaktor miesięcznika „Naokoło Świata”. W latach 1926–1933 był prezesem polskiego PEN Clubu, a w latach 1933–1939 prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Był pomysłodawcą nazwy Obozu Zjednoczenia Narodowego[2]. W 1929 otrzymał Państwową Nagrodę Literacką[3].

II wojnę światową spędził w Warszawie. W trakcie obrony miasta we wrześniu 1939 r. był kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Współpracował wówczas z kierującym obroną Warszawy jej prezydentem Stefanem Starzyńskim, pisząc m.in. jego przemówienia radiowe. W latach 1943–1944 wspólnie z Wilamem Horzycą był redaktorem podziemnego pisma „Nurt”.

W 1943, za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj, wziął udział w zorganizowanej przez Niemców misji, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla władz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. Został przez komunistyczne władze Polski Ludowej oskarżony o kolaborację z Niemcami. Rozesłano za nim list gończy. Przez rok ukrywał się w jednym z krakowskich klasztorów. Zdecydował się uciec z Polski na jesieni 1945. Z fałszywym paszportem holenderskim na nazwisko Jan Menten przez Czechosłowację i Bawarię dotarł do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. 30 marca 1946 oskarżający go wcześniej prokurator Roman Martini został zamordowany[4][5][6] i nikt po nim nie przejął sprawy[7]. Po oczyszczeniu przez specjalną komisję z zarzutów kolaboracji Goetel został oficerem prasowym 2 Korpus Polskiego. W 1946 wyjechał do Londynu. Był członkiem Ligi Niepodległości Polski[8]. Publikował w polskiej prasie emigracyjnej, m.in. w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”. Walczył piórem o godne miejsce Polski w Europie i ostro polemizował z zachodnimi politykami, którzy pozostawiali ją w sferze wpływów wschodnich. Pod koniec życia chorował na jaskrę, lecz mimo to regularnie dyktował artykuły do prasy. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1959 roku[9].

W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą: przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek. Dopiero w czerwcu 1989 r. zarząd polskiego Pen Clubu pod przewodnictwem Juliusza Żuławskiego stwierdził całkowitą bezpodstawność zarzutów skierowanych przeciwko Goetlowi i zażądał przywrócenia pisarza i jego twórczości społeczeństwu.

13 grudnia 2003 r. prochy Ferdynanda Goetla sprowadzone do Polski zostały złożone na zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku (sektor L-II-43)[10].

Ferdynand Goetel był współautorem (drugim był Andrzej Strug) filmu Pan Tadeusz w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Dzieła

edytuj
  • Kar Chat (1922);
  • Przez płonący Wschód (Warszawa 1922);
  • Pątnik Karapeta... (1923);
  • Ludzkość (Warszawa 1925);
  • Z dnia na dzień (Warszawa 1926);
  • Egipt (Lwów 1927);
  • Humoreski (1927);
  • Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
  • Samuel Zborowski (1929);
  • Serce lodów (1930);
  • Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
  • Podróż do Indii (Warszawa 1933);
  • Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
  • Pod znakiem faszyzmu (1938);
  • Cyklon (Warszawa 1939);
  • Czasy wojny (wspomnienia, Londyn 1955);
  • Nie warto być małym (1959);
  • Anakonda (pośmiertnie, 1964);
  • Patrząc wstecz (pamiętnik, pośmiertnie, Londyn 1966).

Przypisy

edytuj
  1. a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 213.
  2. Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 29.
  3. Za 1936 rok. „Nowa książka”. 3, s. XXXIX, 1936. Cytat: Poprzednio nagrodę tę otrzymali: 1925 Żeromski; 1926 Makuszyński; 1927 Staff; 1928 Kaden-Bandrowski; 1929 F. Goetel; 1930 J. Szaniawski; 1931 K.H. Rostworowski; 1932 W. Berent; 1933 M. Dąbrowska; 1934 K. Iłłakowiczówna. 
  4. Dramat prokuratora Martiniego, [w:] Narodowe Centrum Kultury [online], nck.pl, 1 stycznia 2010 [dostęp 2023-06-17].
  5. Tomasz Konopka, Śmierć na ulicach Krakowa w latach 1945-1947 w materiale archiwalnym krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 4/2 (8), 2005, s. 148.
  6. Zamordowanie prokuratora dr Romana Martiniego, „Dziennik Polski”, Nr 91, 1 kwietnia 1946, s. 4.
  7. Ferdynand Goetel, Czasy wojny, Gdańsk: Oficyna wydawnicza „Graf”, 1990.
  8. Jan Józef Kasprzyk, Liga Niepodległości Polski, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XI, Radom 2003, s. 142.
  9. Lista laureatów – 1951–2011.
  10. Cmentarze Parafii Najświętszej Rodziny w Zakopanem - wyszukiwarka osób pochowanych [online], zakopane-parafia.grobonet.com [dostęp 2022-06-11].
  11. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za zasługi na polu literatury oraz organizacji życia literackiego w Polsce”.
  12. M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  13. M.P. z 1938 r. nr 71, poz. 86 „za zasługi na polu pracy w dziedzinie sztuki filmowej”.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj