Wikipedia

Diagnostyka laboratoryjna

To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 11 sie 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Diagnostyka laboratoryjna, analityka medyczna, laboratorium medyczne, medycyna laboratoryjna – dyscyplina medycyny, której zadaniem jest określanie składu i parametrów biologicznych i fizykochemicznych krwi lub innych materiałów pobranych od pacjenta. Badanie laboratoryjne prowadzi się in vitro przy użyciu technik mikroskopowych, biochemicznych, immunologicznych, bakteriologicznych, analizy instrumentalnej i służy ustaleniu rozpoznania lub monitorowaniu leczenia.

Najnowsze osiągnięcia w zakresie biomedycyny[1][2] i powstającej medycyny molekularnej związane są ściśle z rozwojem nowego działu diagnostyki laboratoryjnej, opartej na metodologii biologii molekularnej[3][4][5][6][7][8], mającej zastosowanie w dziedzinach takich jak: laboratoryjna genetyka medyczna, laboratoryjna biologia medyczna, laboratoryjna chemia medyczna, laboratoryjna fizyka medyczna, laboratoryjna diagnostyka sądowa, w których wykorzystuje się technologie z zakresu: inżynierii genetycznej, biochemii, biofizyki, biotechnologii, immunologii molekularnej, biologii komórki, bioinżynierii, biologii systemowej, bioinformatyki, nanobiotechnologii i innych działów związanych z biologią medyczną i biomedycyną[9][10][11][12][13][14][15][16].

Poszczególne procedury diagnostyki laboratoryjnej określane są jako badania laboratoryjne lub – zwłaszcza w starszym piśmiennictwie, badania pracowniane (wykonane w pracowni, czyli w laboratorium).

Dyscypliny w obrębie diagnostyki laboratoryjnej

edytuj

W obrębie analityki medycznej wyróżnić można specjalności zestawione w tabeli poniżej. W niektórych krajach, w tym w Polsce[17], istnieje możliwość kształcenia podyplomowego personelu laboratoryjnego z określonych dyscyplin.

Dyscypliny w analityce medycznej:
Nazwa Przykład badania laboratoryjnego
Biochemia kliniczna oznaczenia stężenia amoniaku we krwi
Mikrobiologia i wirusologia lekarska wykonanie posiewu moczu i oznaczenie lekowrażliwości drobnoustrojów
Laboratoryjna genetyka medyczna poszukiwanie swoistych translokacji u chorych na przewlekłą białaczkę szpikową
Laboratoryjna immunologia kliniczna ocena zgodności tkankowej u dawcy i biorcy przeszczepu
Laboratoryjna toksykologia kliniczna ustalenie przyczyny zatrucia
Hematologia wykonanie badania morfologicznego krwi
Transfuzjologia ustalenie grupy krwi
Parazytologia laboratoryjna poszukiwanie pasożytów w kale

Dziedziny mające zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej

edytuj

Ministerstwo Zdrowia prowadzi i uzupełnia (w kolejnych rozporządzeniach) listę dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia[18] i diagnostyce laboratoryjnej[19]. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2016 r[20], zmieniającego rozporządzenie w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych wprowadzono dodatkowo 4 nowe dziedziny podstawowe mające zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej. Na liście wymienionego Rozporządzenia widnieją:

  • cytomorfologia medyczna
  • epidemiologia
  • laboratoryjna diagnostyka medyczna
  • laboratoryjna genetyka medyczna
  • laboratoryjna genetyka sądowa
  • laboratoryjna hematologia medyczna
  • laboratoryjna immunologia medyczna
  • laboratoryjna parazytologia medyczna
  • laboratoryjna toksykologia medyczna
  • laboratoryjna toksykologia sądowa
  • laboratoryjna transfuzjologia medyczna
  • mikrobiologia medyczna
  • zdrowie publiczne.

Jednocześnie w uchylonym rozporządzeniu z 2009 r[21]. zapisano: „§ 35. 1. Jeżeli dotychczasowe przepisy nie przewidywały uzyskiwania tytułu specjalisty w danej specjalności lub w danej specjalności nie ma wystarczającej liczby osób posiadających tytuł specjalisty, konsultant krajowy w danej dziedzinie lub w dziedzinie pokrewnej, jeżeli w danej dziedzinie nie ma powołanego konsultanta, wskazuje osoby, którym mogą być powierzone określone w rozporządzeniu obowiązki: 1) kierownika specjalizacji w tej specjalności, 2) członka Komisji, oraz wydaje zaświadczenie potwierdzające powierzenie tych obowiązków. 2. Osoby, o których mowa w ust. 1, muszą posiadać doświadczenie zawodowe i dorobek naukowy odpowiadający tej specjalności.”

Regulacje prawne

edytuj

Do 2022 r. dokumentem podstawowym regulującym zagadnienia diagnostyki laboratoryjnej była Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 134) zwana dalej ustawą KIDL. Dzieliła ona personel laboratoryjny na samodzielnie prowadzący diagnostykę (zwanych diagnostami laboratoryjnymi) i pracujących pod nadzorem, wyspecjalizowanych często w zaawansowanej diagnostyce laboratoryjnej (np. biologów molekularnych), którzy nie posiadali uprawnień diagnosty laboratoryjnego.

W 2006 roku Krajowy Zjazd Diagnostów Laboratoryjnych przyjął „Kodeks Diagnosty laboratoryjnego”, którego autorem jest dr Kazimierz Szałata[22].

Formalno-prawny nadzór nad diagnostyką laboratoryjną w Polsce sprawowała Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych (KRDL), prowadząca m.in. ewidencję laboratoriów oraz Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych (KIDL) jak również organy, które w imieniu poszczególnych Urzędów Wojewody zajmowały się rejestracją zakładów opieki zdrowotnej (ZOZ i NZOZ). Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej zawierała szereg regulacji, w tym definiujących podstawowe obowiązki KRDL, gdzie np.: w art. 35 zapisano, że „do zadań samorządu” (diagnostów laboratoryjnych) „należy w szczególności:”

  • „p.2 reprezentowanie diagnostów laboratoryjnych oraz ochrona ich interesów zawodowych;”,
  • „p.3 działanie na rzecz stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez diagnostów laboratoryjnych;”,
  • „p.5 integrowanie środowiska diagnostów laboratoryjnych;”, jak również:

b) w art. 47. wymienionej powyżej ustawy zapisano również, że: „do zakresu działania Krajowej Rady należy:

  • „p.1 reprezentowanie samorządu wobec organów państwowych i samorządowych, sadów, Narodowego Funduszu Zdrowia, instytucji i organizacji;”,
  • „p.3 udzielanie opinii o projektach aktów prawnych oraz przedstawianie wniosków dotyczących unormowań prawnych z zakresu ochrony zdrowia;”,
  • „p.4 opiniowanie programu studiów wyższych i studiów podyplomowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej;”,
  • „p.8 koordynowanie doskonalenia zawodowego diagnostów laboratoryjnych;
  • „p.12 wykonywanie innych zadań określonych w ustawie oraz przepisach odrębnych.”,

Konsekwencją ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. było powstanie szeregu regulacji prawnych organów zależnych w tym Rozporządzeń Ministerstwa Zdrowia jak również uchwał KRDL np.: załącznik nr 1 do uchwały nr 16/II/2007 KRDL z dnia 2 marca 2007 roku w sprawie zmiany uchwały nr 1/2003 KRDL z dnia 13 stycznia 2003 r., gdzie w § 4 Regulaminu Działania Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych zapisano, że:

  • „p.1. Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych dla realizacji zadań i spełnienia obowiązków może, na czas trwania swojej kadencji, powoływać następujące komisje:
  • „p.4. Komisje do Spraw Kształcenia i Specjalizacji,”,
  • „p.8. Inne komisje nadzwyczajne i stałe, w zależności od potrzeb.”

W 2022 r. wydano nową ustawę o medycynie laboratoryjnej[23]. Utrzymała ona KIDL i KRDL.

Uprawnienia diagnosty laboratoryjnego

edytuj

Uprawnienia diagnosty laboratoryjnego automatycznie przyznawane są absolwentom analityki medycznej lub osobom kończącym podyplomowe studia kierunkowe w zakresie diagnostyki laboratoryjnej. Po wejściu w życie „ustawy KIDL” w 2001, uprawnienia diagnosty laboratoryjnego nadawano automatycznie również osobom pracującym w zawodach biologicznych, niemniej w chwili obecnej[od kiedy?] jest to niemożliwe i wymagane jest dodatkowe przekwalifikowanie ukierunkowane na klasyczną analitykę medyczną (pełne informacje na temat możliwości uzyskania uprawnień diagnosty laboratoryjnego zamieszczają na swoich stronach kierunki Analityki Medycznej).

Specjalizacje

edytuj

Specjalizacje w zakresie dziedzin mających zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej dostępne są wyłącznie dla osób, które zdobyły już uprawnienia diagnosty laboratoryjnego, stąd w przypadku osób, które, mimo że dysponują specjalistyczną wiedzą np. w zakresie biologii molekularnej, lecz nie ukończyły analityki medycznej, zachodzi formalna konieczność przekwalifikowania zawodowego w kierunku klasycznej analityki medycznej, której program studiów stanowi obecnie w Polsce podstawę kształcenia na podyplomowych kierunkach, umożliwiających nabycie uprawnień diagnosty laboratoryjnego. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych, wymieniono dostępne dziedziny specjalizacji. W kolejnym Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2009 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych wprowadzono cztery nowe dziedziny mające zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej w tym laboratoryjną diagnostykę sądową.

W Polsce obowiązują dwa uzupełniające się tryby postępowania w kształceniu specjalizacyjnym diagnostów laboratoryjnych: a) przystąpienie do regularnych, trwających zwykle 3-5 lat studiów specjalizacyjnych w wybranej dziedzinie mającej zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej, b) złożenie wniosku o uznanie dorobku zawodowego za równoważny programowi specjalizacji wybranej dziedziny i wniosku o dopuszczenie do egzaminu państwowego prowadzonego zwykle przez Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi.

Linki zewnętrzne

edytuj

Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej

Specjalizacje w diagnostyce laboratoryjnej:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Przygoda z biomedycyną. portalwiedzy.pan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-07)]. Polska Akademia Nauk,
  2. ↑ Biomedycyna – Graduate School of Life Sciences. [dostęp 2010-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-16)].
  3. ↑ Diagnostyka molekularna -artykuł
  4. ↑ Współczesna diagnostyka molekularna – artykuł
  5. ↑ Uniwersytet Medyczny w Poznaniu – Diagnostyka molekularna. [dostęp 2010-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-31)].
  6. ↑ Biologia molekularna w medycynie, pod redakcją Jerzego Bala, PWN 2008,
  7. ↑ Biologia molekularna. Krótkie wykłady] P.C. Turner, A.G. McLennan, A.D. Bates, M.R.H. White, tytuł oryginalny: Instant Notes in Molecular Biology, PWN 2007,
  8. ↑ Laboratorium Biologii Molekularnej. cmkp.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-06)]. Zakładu Biochemii i Biologii Molekularnej CMKP,
  9. ↑ Biochemia, Jeremy M. Berg, Lubert Stryer, John L. Tymoczko, tytuł oryginalny: Biochemistry, Fifth edition, 2002 W.H. Freeman and Company, New York and Basingstoke, PWN 2007,
  10. ↑ Biochemia Harpera Ilustrowana, tytuł oryginalny: HARPER'S ILUSTRATED BIOCHEMISTRY, Murray Robert K., Granner Daryl K., Rodwell Victor W., przekład: Kokot Franciszek, Koj Aleksander, Kozik Andrzej, PWN 2008,
  11. ↑ Human Genome Project
  12. ↑ Human Genome Organization
  13. ↑ The Cancer Genome Atlas – projekt opracowania atlasu genomu raka
  14. ↑ Biofizyka molekularna, PWN 2010
  15. ↑ Najwazniejsze zadania biotechnologii medycznej w Polsce, Komitet Biotechnologii PAN,
  16. ↑ biotechnologia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-04].
  17. ↑ Zobacz także: KIDL – Specjalizacje
  18. ↑ Lista ekspertów dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia. [dostęp 2010-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-09)].
  19. ↑ Lista dziedzin mających zastosowanie w diagnostyce laboratoryjnej. cmkp.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-01)]. według CMKP
  20. ↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 1950
  21. ↑ Dz.U. z 2009 r. nr 62, poz. 516
  22. ↑ Uchwała nr 4/2006 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Diagnostów Laboratoryjnych w sprawie uchwalenia Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego. 2006-01-13. [dostęp 2010-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-09)].
  23. ↑ Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 2125).

  Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diagnostyka_laboratoryjna&oldid=74524343”