Andaluzja

Andaluzja (hiszp. Andalucía, z arab. Al-Andalus, pierwotnie od plemienia Wandalów) – najludniejsza i druga pod względem powierzchni wspólnota autonomiczna położona w południowej Hiszpanii, obejmuje większą część regionu historycznego o tej samej nazwie oraz pasmo górskie na północy Sierra Morena. Graniczy na północy z Estremadurą i Kastylią-La Manchą, na wschodzie Murcją, a na zachodzie z Portugalią.

Andaluzja

Comunidad Autónoma de Andalucía

wspólnota autonomiczna
Herb Flaga
Hymn: La bandera blanca y verde
Dewiza: Andalucía por sí, para España y la humanidad (Andaluzja dla siebie, dla Hiszpanii i dla rodzaju ludzkiego)
Państwo	Hiszpania
Siedziba	Sewilla
Data powstania	11 stycznia 1982
Kod ISO 3166-2	ES-AN
Prezydent	Juan Manuel Moreno (PP)
Powierzchnia	87 268 km²
Populacja (2018) • liczba ludności	8 384 408
• gęstość	96,38 os./km²
Języki urzędowe	hiszpański
Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów	40
Liczba posłów	62
Położenie na mapie Hiszpanii
Strona internetowa

Jest to region rolniczo-przemysłowy, z rozwiniętym górnictwem, uprawami oliwek, bawełny, dębu korkowego, cytrusów, palm daktylowych.

Stolicą Andaluzji jest Sewilla. Ważniejsze miasta to Grenada, Kordoba i Malaga. Andaluzja jest ojczyzną tańca flamenco.

Znajduje się tu najwyższy w kontynentalnej Hiszpanii łańcuch gór Sierra Nevada.

Historia

Kartagińczycy i Rzymianie

Wraz z upadkiem fenickich miast, Kartagina zdominowała zachodnią część Morza Śródziemnego i stała się najważniejszym partnerem handlowym dla małych miasteczek semickich wzdłuż wybrzeża andaluzyjskiego. Pomiędzy pierwszą i drugą wojną punicką Kartagina powiększyła swoją kontrolę poza Andaluzję i przyłączyła całą Iberię z wyjątkiem Kraju Basków. Andaluzja była głównym polem bitwy, gdzie toczyły się walki przeciwko Rzymowi prowadzone przez Hannibala. Kiedy Rzymianie pokonali Kartagińczyków i opanowali Andaluzję, region został przemianowany na Baetica.

Wandalowie i Wizygoci

W V wieku n.e. Wandalowie szybko przemieszczali się po tym obszarze zanim osiedlili się w Afryce Północnej, następnie region ten wpadł w ręce Królestwa Wizygotów, które musiało zmierzyć się z wpływami bizantyńskimi na tym obszarze.

Okres muzułmański

Podboje Kalifatu Umajjadów w latach 711-718 oznaczały upadek rządów Wizygotów na Półwyspie Iberyjskim. Tariq bin Ziyad znany w hiszpańskiej historii i legendach jako Tariq El Tuerto (Tariq Jednooki) był muzułmaninem afrykańskiego pochodzenia i wodzem, który z polecenia kalifa Al-Walida podbił Hiszpanię Wizygotów w 711 roku. Znawca historii Ibn Khaldoun twierdził, iż Tariq Ibn Ziyad pochodził z algierskiego plemienia barbarzyńców. Jest on uważany za jednego z najważniejszych przywódców wojskowych w iberyjskiej historii. Początkowo był zastępcą Musy ibn Nusaira w Północnej Afryce i został wysłany przez przełożonego, aby przypuścić pierwszy atak na Królestwo Hiszpanii (w którego skład wchodziły Nowa Hiszpania i Portugalia). Pewne roszczenia sprowokowały go do interwencji wobec spadkobierców władcy Wizygotów, Wittizy i wizygockiej wojny domowej.

29 kwietnia 711 roku armie Tariqa znalazły się na Gibraltarze (nazwa Gibraltar pochodzi od arabskiej nazwy Gibr al Tariq – skała Tariq). W XVII w. muzułmański historyk Al Maggari napisał, że po wylądowaniu na lądzie Tariq nakazał spalić wszystkie okręty, a potem przemówił do swoich żołnierzy następującymi słowami:

Och moi wojownicy, umierać czy uciekać? Za wami jest morze, przed wami jest wróg. Pozostała jedynie wiara w waszą odwagę i lojalność.

W epoce średniowiecza kultura andaluzyjska była pod silnym wpływem muzułmańskim przez prawie 800 lat. Kordoba stała się największym i najbogatszym miastem w Europie Zachodniej i jednym z największych na świecie. Maurowie zakładali na tym terenie uniwersytety rozwijając naukę i sztukę, sprowadzając największe osiągnięcia cywilizacyjne, jakie napotkali. W zachodniej Europie wiedza Maurów i Żydów przyczyniła się do ożywienia i rozwoju dziedzin takich, jak: astronomia, medycyna, filozofia i matematyka.

Za czasów muzułmańskich nazwa „Al-Andalus” była używana jako określenie obszaru o wiele większego niż obecny region i w pewnych okresach odwoływała się do prawie całego Półwyspu Iberyjskiego, gdzie muzułmańskie zasady i kultura utrzymały się najdłużej.

Podział administracyjny

Andaluzja dzieli się na osiem prowincji, które zostały utworzone w 1833 roku w ramach reformy administracyjnej. Historycznie prowincja dzieli się na Andaluzję Wschodnią (Andalucía Oriental) oraz Andaluzję Zachodnią (Andalucía Occidental).

Prowincja	Stolica	Liczba ludności (2018)	Powierzchnia	Liczba comarc	Liczba gmin
Almería	Almería	709 340	72,5 km²	7	102
Kadyks	Kadyks	1 238 714	158,8 km²	6	44
Kordoba	Kordoba	785 240	72,4 km²	8	75
Grenada	Grenada	912 075	68,7 km²	10	170
Huelva	Huelva	519 932	47,7 km²	6	79
Jaén	Jaén	638 099	49,1 km²	10	97
Malaga	Malaga	1 641 121	204,1 km²	6	102
Sewilla	Sewilla	1 939 887	129,2 km²	9	105

Klimat

W Andaluzji panuje klimat podzwrotnikowy morski, z rosnącym ku wschodowi stopniem kontynentalizmu. Zimy są ciepłe i deszczowe, suche i gorące lata zaczynają się w Maladze na początku maja. Średnia temperatura stycznia i sierpnia w Sewilli wynosi 10,5 °C i 28,1 °C, a w Maladze 12,5 °C i 27,6 °C.

Ukształtowanie powierzchni

Lokalizacja głównych form rzeźby powierzchni ziemi w Andaluzji.

Pasma górskie Andaluzji mają wpływ na klimat, sieć rzeczną, gleby, bioregiony i gospodarkę człowieka, gdyż jest ona uzależniona od zasobów naturalnych. Około 15% terenu jest położone powyżej 1000 m n.p.m. i około 15% poniżej 100 m n.p.m. Główne rzeki to Gwadalkiwir i Genil.

Na północy Andaluzji znajdują się góry Sierra Morena, 570-kilometrowy łańcuch górski. Góry te urwiście opadają ku dolinie Gwadalkiwiru. Z północy na południe przecina je głęboki wąwóz Despenaperros. Dalej, ku zachodowi, góry obniżają się, a ich łańcuchy rozszerzają się, zajmując północ prowincji Sevilla i Huelva. Dolina Gwadalkiwiru na południe od gór była kiedyś cieśniną morską łączącą Ocean Atlantycki z Morzem Śródziemnym. Glebę tworzą tu osady rzeczne. Płaska, nisko położona dolina jest najgęściej zaludnioną częścią Andaluzji. Wschód i południe Andaluzji wypełniają góry Sierra Nevada, najwyższe pasmo kontynentalnej Hiszpanii, z najwyższym szczytem Mulhacén (3478 m n.p.m.). W stronę ujścia Gwadalkiwiru i Cieśniny Gibraltarskiej ciągną się niewysokie łańcuchy Serrania de Ronda.

Hydrografia

Andaluzja ma rzeki wpadające zarówno do Atlantyku jak do Morza Śródziemnego. Do Atlantyku wpadają: Guadiana, Odiel-Tinto, Gwadalkiwir, Guadalete, i Barbate. Do Morza Śródziemnego wpadają Guadiaro, Guadalhorce, Guadalmedina, Guadalfeo, Andarax i Almanzora. Spośród nich, Gwadalkiwir, jest najdłuższą rzeką w Andaluzji i piątą najdłuższą na Półwyspie Iberyjskim (657 km) oraz przepływa przez Kordobę.

Rzeki zlewiska Atlantyku są długie, biegną przez głównie płaskie tereny i mają szerokie doliny rzeczne. W rezultacie, ich ujścia to delty, jak bagna Donana w ujściu Gwadalkiwiru, lub bagna Odiel. W przeciwieństwie do rzek zlewiska Atlantyku, rzeki zlewiska Morza Śródziemnego są krótkie, często okresowe, i mają duży spadek z Gór Betyckich. Ich ujścia są małe, a ich doliny są mniej odpowiednie dla rolnictwa. Poza tym, położenie w cieniu opadowym Gór Betyckich powoduje, że rzeki te otrzymują mniej wody.

W Andaluzji można wyróżnić następujące dorzecza: po stronie Atlantyku dorzecze Gwadalkiwiru, dorzecza rzek przybrzeżnych i dorzecze Guadiana, a po stronie Morza Śródziemnego dorzecza rzek przybrzeżnych i dorzecze Segury.

Demografia

Andaluzja jest najbardziej zaludnioną z 17 wspólnot autonomicznych Hiszpanii. Szacowana populacja na rok 2018 wynosiła 8 384 408 osób. Ludność jest skoncentrowana w stolicach prowincji i wzdłuż wybrzeży. Poziom urbanizacji jest dosyć wysoki. Połowa ludności jest skoncentrowana w 28 miastach powyżej 50 000 mieszkańców. Populacja starzeje się, pomimo procesu imigracji.

Gospodarka

Andaluzja jest regionem rolniczym, ale przeważa sektor usług (głównie turystyka, handel detaliczny i transport). Sektor budowlany, ciężko uderzony recesją 2009 roku, był również ważny dla gospodarki regionu. Sektor przemysłowy jest mniej rozwinięty niż w większości regionów Hiszpanii. Według Instituto Nacional de Estadística (INE), w latach 2000-2006 PKB na osobę w Andaluzji pozostawało drugie najniższe w Hiszpanii, po Estremadurze.

W Andaluzji w oparciu o sztuczne nawadnianie uprawia się oliwki (75% zbioru krajowego), bawełnę, zboża, winorośle, tytoń, daktyle, dąb korkowy, buraki cukrowe, drzewa cytrusowe i ostnicy esparto. Hoduje się tu owce i kozy. Wydobywane są również rudy żelaza, miedzi, manganu, uranu i pirytów. Rozwinięty jest także przemysł metalurgiczny, stoczniowy, włókienniczy, chemiczny, spożywczy, rafineryjny. Dużą rolę w gospodarce regionu mają porty morskie.

Turystyka

Historyczne miasto Antequera.

Andaluzja to najbardziej na południe wysunięty region Hiszpanii a tym samym najcieplejszy na kontynencie europejskim, który od wybrzeża Afryki oddziela zaledwie 15 kilometrów. To tutaj, od wybrzeża Costa de la Luz, Costa del Sol, Costa Tropical i Costa Almeria znajdują się jedne z piękniejszych hiszpańskich plaż odwiedzanych co roku przez miliony turystów.

• Costa del Sol – wybrzeże słońca – znajdują się tu zabytki kultury Maurów. Na Costa del Sol znajduje się ponad 30 pól golfowych, uważanych za najlepsze w Europie. Niebywałą atrakcją turystyczną jest również znajdujący się w pobliżu Gibraltar, który znajduje się zaledwie krok od Maroka. W Andaluzji narodziło się flamenco, stąd wywodzi się tradycja ludowych zabaw i festynów, corrida.
• Costa de la Luz – wybrzeże światła
• Sierra Nevada – region narciarski
• W pobliżu ujścia Gwadalkiwiru do oceanu znajduje się park narodowy Doñana
• Costa Tropical – tropikalne wybrzeże, na którym z uwagi na klimat uprawia się owoce tropikalne.
• Costa Almeria – wybrzeże będące morskim przedłużeniem surowego pustynnego klimatu

  

  plaża w Benalmadenie na Costa del Sol (Andaluzja)

Prezydenci Andaluzji

• 1982–1984: Rafael Escuredo (PSOE)
• 1984–1990: José Rodríguez de la Borbolla (PSOE)
• 1990–2009: Manuel Chaves González (PSOE)
• 2009–2009: Gaspar Zarrías (PSOE), p.o.
• 2009–2013: José Antonio Griñán (PSOE)
• 2013–2019: Susana Díaz (PSOE)
• od 2019: Juan Manuel Moreno (PP)

Bibliografia

• Janina Pałecka, Oskar Sobański, Hiszpania, Warszawa, SiT, 1991, ISBN 83-217-2813-8.
• https://archive.is/20130503212929/http://portalwiedzy.onet.pl/16193,,,,andaluzja,haslo.html

Linki zewnętrzne

• Władze Andaluzji
• Parlament Andaluzji
• Turystyka w Andaluzji
• Agencja Promocji Regionu Andaluzji EXTENDA
• Portal obszarów chronionych w Andaluzji
• Oficjalny Portal nauki hiszpańskiego w Andaluzji Junta de Andalucía