Wielbłąd
Wielbłąd[2] (Camelus) – rodzaj dużych ssaków z rodziny wielbłądowatych[3][2]. Fizjologicznie przystosowane do życia w warunkach suchego i gorącego klimatu, są w wielu krajach wykorzystywane jako zwierzęta użytkowe. Wielbłądy wykorzystywane są jako wierzchowce, zwierzęta juczne, źródło mleka, wełny, mięsa i skóry, a także w celach rozrywkowych (cyrki, wyścigi wielbłądów). W przeszłości wykorzystywane były również do celów transportowych ze względu na to, że potrafiły przenosić ładunki o masie dochodzącej nawet do 500 kg.
| Camelus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Wielbłąd dwugarbny (Camelus bactrianus) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
wielbłąd |
| Zasięg występowania | |
 Państwa, w których występują wielbłądy | |
Występowanie
W stanie dzikim wielbłądy występują jedynie w Azji Środkowej (wielbłąd dwugarbny) i w Afryce, gdzie dotarły razem z afgańskimi poganiaczami. Wielbłąd jednogarbny wyginął na wolności wiele lat temu. Jako zwierzęta hodowlane obydwa gatunki są kosmopolityczne. Baktriany (dwugarbne) występują na pustyni Gobi, w Środkowej Azji – głównie w Kazachstanie, Mongolii, Turkmenistanie i Uzbekistanie. Dromadery zaś występują w południowo-zachodniej Azji i północnej Afryce na obszarach pustynnych i półpustynnych.
Cechy charakterystyczne
Ciało wielbłądów osiąga długość do 3 m. Ich szyja jest długa, łukowato wygięta; głowa długa, z wysklepionym ciemieniem; uszy małe i zaokrąglone. U samic występuje jedna para sutków.
Hodowla
Wielbłądy głównie hodowane są w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo. Największa liczba Baktrianów zarówno w stanie dzikim, jak i hodowlanym występuje w Azji Środkowej, natomiast Dromadery jednogarbne hodowane są w Somalii (ok. 7 mln), Sudanie (3,3 mln) oraz Arabii Saudyjskiej, Jemenie, Omanie, Mali, Czadzie, Kenii, Nigerii, Etiopii. Wielbłądy hodowane są w 47 krajach, a ich łączna populacja wynosi około 29 mln.
Gatunki
W obrębie rodzaju wyróżnia się dwa gatunki:
- wielbłąd dwugarbny (Camelus bactrianus syn. Camelus ferus[4]), inaczej baktrian – występuje zarówno w stanie dzikim (wielbłąd dwugarbny dziki C. ferus), jak i jako zwierzę hodowlane (wielbłąd dwugarbny domowy, baktrian C. bactrianus)
- wielbłąd jednogarbny (Camelus dromedarius), inaczej dromedar lub dromader – występuje tylko jako zwierzę hodowlane
Mieszańcem baktriana i dromadera jest birtugan, inaczej nar lub tulu.
Etymologia nazwy
Słowo wielbłąd pochodzi z gockiego „ulbandus” (w staro-wysoko-niemieckim „olpenta”), co jest zniekształconym łacińskim wyrazem elephantus – „słoń” (który z kolei pochodzi od greckiego elephas, o tym samym znaczeniu). Przyjmuje się, że prasłowiańska nazwa wielbłąda miała pierwotnie postać †ъlbǫdъ (nosowe ǫ rozwinęło się regularnie z połączenia an w pozycji przed spółgłoską), w której następnie pojawiła się spółgłoska protetyczna v-, wspomagająca artykulację nagłosowej półsamogłoski ъ, co dało formę *vъlbǫdъ. Słowo to w poszczególnych językach słowiańskich podlegało różnym przekształceniom przez skojarzenie z kontynuantami prasłowiańskiego *velьjь, do których zalicza się przymiotnik wielki, oraz *blǫdъ, do których zalicza się rzeczownik błąd (na przykład w języku czeskim nazwa wielbłąda przybrała postać velbloud, w rosyjskim – wierblud, górnołużyckim – wjelbłud). Według etymologii ludowej nazwa „wielki błąd” ma być odniesieniem do garbów, które sprawiają, że zwierzę to jest „błędem natury”. Inna hipoteza głosi, że słowo „błąd” nie ma znaczyć pomyłki, tylko jest to rzeczownik powstały z czasownika „błądzić”, który z kolei odnosi się do przemieszczania się po pustyni[5].
Ciekawostki
- Pośród licznych darów jakie w roku 1000 Bolesław I Chrobry ofiarował niemieckiemu cesarzowi Ottonowi III znalazł się m.in. wielbłąd[6].
- Po bitwie pod Grunwaldem polski król Władysław II Jagiełło podarował wielbłąda czeskim rycerzom przybyłym z posiłkami wojskom polskim. Stał się on później elementem herbu miasta Pilzna[7][8].
- Wielbłądy, jako nieliczne wśród ssaków, posiadają erytrocyty o owalnym kształcie[potrzebny przypis].
- Spragniony wielbłąd potrafi wypić taką ilość wody, która równoważna jest jednej trzeciej masy ciała, choć nie ma dowodów na to, że wypija jej nadmierną ilość na zapas[9].
- Mleko wielbłądów uznawane jest za dar Allaha dla Beduinów, gdyż w trudnych warunkach pustynnych dostarczało koczowniczym plemionom, głównie z Afryki, pełnowartościowego pokarmu[10].
- Ostatnie badania wykazały, iż mleko wielbłądów ma duże znaczenie w leczeniu m.in. cukrzycy, miażdżycy i terapii autyzmu[10].
- Mleko wielbłądzie posiada o 3 razy więcej witaminy C od mleka krowiego[10].
- Mleko wielbłądzie wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu i ciśnienia tętniczego krwi[10].
- W XIX wieku do Australii zostały sprowadzone wielbłądy jednogarbne, służące jako dobry środek transportu w niekorzystnych warunkach (wielbłądy są o wiele lepiej przystosowane do australijskiego klimatu niż np. konie). Po tym, jak transport zmotoryzowany wyparł zwierzęta juczne, dromadery zostały wypuszczone na wolność, gdzie utworzyły liczącą kilkaset tysięcy populację, zwierzęta te są co jakiś czas odstrzeliwane[11].
Przypisy
- ↑ Camelus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Camelus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2016-04-20]
- ↑ Zobacz: nomenklatura zoologiczna.
- ↑ Jak słoń dorobił się garbu, czyli wielbłąd u etymologa, „MENAŻERIA ETYMOLOGICZNA”, 16 lipca 2016 [dostęp 2018-11-21] (pol.).
- ↑ Jerzy Strzelczyk: Otton III. histmag.org. [dostęp 2011-02-11].
- ↑ Pilzno naszeczechy.com.
- ↑ Jadwiga Siedlecka-Siwuda: „Droga wojsk Witolda pod Grunwald”, Czasopis » Nr 09/10 (WRZESIEŃ/ ВЕРАСЕНЬ 2010). [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Schmidt-Nielsen K., Fizjologia zwierząt – adaptacja do środowiska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
- ↑ a b c d Tadeusz Szulc, Chów i hodowla zwierząt, 23 sierpnia 2016.
- ↑ Garbaty problem Australii [online], www.rp.pl [dostęp 2021-02-01] (pol.).
Bibliografia
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 113–122. ISBN 83-01-13806-8.