Perseguièr
Lo Perseguièr (o prossegier, peschèir, Prunus persica (L.) Batsch) es una espècia d'arbre fruitièr de la familha dels Rosaceae, cultuvat per son fruch comestible, lo persec.
Sinonimes:
- Amygdalus persica L
- Persica platycarpa Decne. [= Prunus persica forma compressa]
- Persica vulgaris Mill. [= Prunus persica var. persica]
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo perseguièr es un pichon arbre cultivat dempuèi l'Antiquitat dins lo bassin mediterranèu. Se basant sus la literatura classica, Hedrick[1] (1919) concluèt que lo perseguièr arribèt en Grècia al sègle IV AbC, venent Pèrsia. Pasmens, una descobèrta recenta de rèstas de persecs del sègle VII AbC, dons l'illa de Samos, indica que lo perseguièr seriá arribat de sègles abans[2].
Los Romans lo cultivèron a partir del sègle I AbC. A l'epòca de Plini lo Vièlh, los Romans cultivavan cinc varietats de perseguièrs que nomenavan malum persicum « poma de Pèrsia ». Lo ven del latin persicum. L'origina supausada de Pèrsia explica lo nom scientific donat per Linné, Prunus persica, « prunus de Perse ». Mas en realitat, lo perseguièr arribèt en Pèrsia per la Rota de la Seda venent de China.
Fòrça clòscs de persecs se trobèron sus de sites arqueologics chineses provant la consomacion de persecs dempuèi lo neolitic. Sus las escavacions d'Hemudu al Zhejiang de clòscs salvatges datant de 6000-7000 AbC, foguèron trobats[3]. E un site datant de la dinastia Shang (-1570, -1045) dins l'Hebei revelèt dos clòscs de persecs semblables a aqueles dels persecs cultivats. Fòrça d'autres foguèron descobèts dins las regions del sud de la China (Sichuan, Guizhou) dins lo periode pre-Qin (abans -221).
Pels escrichs, cal veire o primièr tèxte literari, lo Classic dels verses (shijing 詩經 o libre de las odas), compausat entre lo sègle VIII e III AbC, per trobar las primièras mencions del perseguièr[4] (tao 桃).
Al contrari, cap de caractèr conegut foguèt identificat[5] per designar lo perseguièr dins las primièras inscripcions oraculàrias sus òs (jiaguwen 甲骨文), nimai cap de caractèr su bronze (jinwen 金文编). Lo grafèma mai ancian es d'estil sigillari (zhuanwen 篆文), emplegat jos la dinastia dels Qin (-221, -206).
Aprèp de missions de terren de l'Acadèmia de las Scienças chinesa dins los ans 1973-1976, semblariá que lo Tibet e lo Gansu que los perseguièrs Prunus mira e P. kansuensis Rehd. son indigènas, devon èsser considerats coma un dels centres d'origina dels perseguièrs[6].
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo perseguièr es un arbre fruchièr de rusca lissa, naut de 2 a 7 mètres, de portada desplegada e de creissença aviada.
Sas fuèlhas caducas acuminadas son verd franc e exalan una leugièra odor d'amètla. Son longas de 8 a 15 centimètres sus 2 o 3 centimètres de larg.
Sas flors rosas apareisson abans las fuèlhas a la fin de l'ivèrn o al començament de prima, veire en estiu per las varietats mai tardivas . Sont ermafroditas, de cinc petalas, vint a vint e cinc etaminas. Lo perseguièr es una espècia d'autogamia preferenciala, amb 5 % de fecondadions allogamas observadas en condicions naturalas[7]. Las autofecondacions sont aisidas de realizar.
Lo fruch, nomenat « persec », subretot consomat fresc, es una drupa subretot esferica.
Reparticion
[modificar | Modificar lo còdi]Alara qu'es originari de China, lo perseguièr existís pas mai vertadièrament a l'estat salvatge[8].
Lo perseguièr es cultivat per sos fruchs o per l'ornament dins las regions temperadas o subtropicalas.
Classificacion dels perseguièrs segon los caractèrs de lors fruchs
[modificar | Modificar lo còdi]
Fruch de pèl borilhosa
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Prunus persica var. persica (L.) Batsch dona de persecs de pèl borilhosa.
Fruch de pèl lisa
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Prunus persica var. nucipersica (Suckow) C. Schneider dona de fruchs de pèl lisa.
Persec plat
[modificar | Modificar lo còdi]La varietat de persec plat, Prunus persica (L.) Batsch forma compressa (Loudon) Rehder, foguèt selectionat en China.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Lo perseguièr a una tendéncia non apicala, es a dire que lors d'una poda, buta puslèu de la basa. Es malaisit de los cultivar en pòt se se lo torna pas a metre en plana tèrra regularament per que tornan prendre de vigor.
Lo perseguièr es cultivat o de plan vent, coma dins las vinhas d'Euròpa, o en paredada.
La culhida manuala dels persecs se fa l'estiu; los fruchs, fragils, son leu plaçat en cambra freda.
La multiplicacion se fa per semanada o per multiplicacion vegetativa. Se pòt utilizar coma pòrta empèut, segon lo tipe de sol,
Qualques varietats coma lo "persec de vinha" o la "reina dels vergièrs" se multiplican fidèlament per semenada. Lo persec fructifica generalament vèrs l'edat de 7 ans e pòt produire de fruchs pendent 15 a 20 ans.
Las flors de perseguier èran utilizadas, autre còps, coma laxatiu (Firmin Bonnefoy, 'Montpelhier, mon beau Clapàs' p. 43).
Malautiás
[modificar | Modificar lo còdi]Lo perseguièr es sovent sensible a la bofiga del perseguièr que se pòt tractar al bolit bordalés. Pasmens existís de varietats resistentas[9].
Es tanben sensible a l'oïdium, a Cydia molesta, e d'autres pesolhs: Myzus persicae, Myzus varians, Brachycaudus prunicola, Hyalopterus pruni e Brachycaudus persicae.
Lo peritèl gris, (Peritelus sphaeroides) e lo fillòb, (Phyllobius oblongus), atacan las fuèlhas. Fin finala, la pichina minosa del perseguièr (Anarsia lineatella) ataca los joves brots e los fruchs. Lo Thrips del perseguièr (Thrips meridionalis) ataca las flors.
Lo perseguièr dins la tradicion culturala d'Asia Orientala
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo monde chinés, existís gaire de fruch amb una tan forta carga simbolica que lo persec.
- Dins la tradicion Taoïsta, lo persec es un simbòl d'immortalitat. Seguent una anciana legenda, la Reina Maira de l'Oèst (Xiwangmu) aviá dins son vergièr de perseguièrs que florissavan totes los 3000 ans e que produisián de persecs podent donar l'immortalitat a aqueles que los consomavan. La mencion mai anciana d'aquel recit[10] se tròba dins lo Bowu zhi 博物志, de Zhang Hua 张华 (232-300), un poèta del sègle III.
Mas es subretot mercé al celèbre roman fantastic del sègle XVI, Lo Viatge en Occident, Xiyouji, qu'aquela legenda venguèt fòrça populara dins tota l'Asia Orientala. Las aventuras del Monin, Sun Wukong, coneguèron de multiple adaptacions al teatre, a l'Opèra de Pequin e a la television, lo cinèma, la benda dessenhada e los mangas. Los episòdis mai celèbres son aqueles que vola los perseguièrs d'immortalitat e que se fa convidar jos una falsa identitat a un grand banquet que la Reina Maire d'Occident aviá organizat per far manjar los persecs plats (pán táo 蟠桃) als Immortals.
Lo dieu de la Longevitat (Shòushen 寿神, o Lao Shouxing 老寿星) es representat coma d'un vielh cau tenent un persec dins sa man esquèrra.
- Tradicionalament, la fusta de perseguièr èra dotada del poder extraordinari de rebutar los demònis.
Una fòrça anciana costuma populara, venet de l'epòca dels Zhou, ditz que per l'an novèl, se penjará de cada costat de la pòrta de dintrada, doas postarèl de fusta de perseguièr (taofu 桃符) calligraficada del nom de las divinitats protectriças de las pòrtas, Shentu et Yulei, (神荼, 郁垒). Los postarèls avián la proprietat d'alunhar los esperits marrits (bìxié 辟邪). Mai tard, jos la dinastia Song (960-1279), los postarèls foguèron replçat per doas bendas de papièrs roges calligraficat amb de senténcias parallèlas (对联 duìlián,o chunlian 春联) propiciatòrias.
Los sagèls qu'utizavan los capelan taoïstas per estampar èran d'abituda de fusta de perseguièr. Utilizavan tanben d'espasa de la meteissa fusta per caçar los demònis[11]. Per s'aparar dels gènis marrits, se fabricava de flèchas de fusta de perseguièrs, un arquièr lançava dins totas las direccions, o qu'èran simplament penjada sul berç de l'enfant (Doré[12] , 1912).
Èra de costuma, per l'an novèl (Chūnjié 春节, en China, Fèsta del Tèt, al Vietnam) d'ornar l'ostal amb un ram de perseguièr, per caçar los demònis.
Aquela cresénças que demòran fina a l'epòca modèrna venon de l'Antiquitat, perque se tròba de traças dins fòrça obratges classics coma lo Classic dels rites(禮記 - Liji[13]), dins Zhuāngzǐ 庄子 (-369,-286), dins la literatura pòst-Han plan segur mas tanben dins la granda farmacopèa del sègle XVI, Bencao gangmu (本草綱目[14]).
- Dins la cultura chinesa, las flors del perseguièr son associadas a l'amor. En China del Nòrd, los perseguièrs florisson en febrièr, a l'epòca de l'an nòu e a l'epòca favorita dels mariadatge. Per la Fèsta de la Prima, se dispausa de flors de perseguièrs per portar astra en amor. La flor del perseguièr es comparada al polit tench de las filhas joves e simboliza la mòvia.
Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en)Sturtevant's edible plants of the World; Hedrick U.P.; ed: Dover Publication; 1919- 1972 (nòva edicion
- ↑ id=zo(en)Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley; Daniel Zohary, Maria Hopf; ed:Oxford University Press, USA; 2011
- ↑ id=layne(en)The peach: botany, production and uses; Desmond R Layne and D Bassi; ed: CABI; 2008}}
- ↑ 桃之夭夭、灼灼其華。
之子于歸、宜其家室
Lo perseguièr, coma buta plan!
que son nombrosas, sas flors!
La filha va se maridar: Cal que siam marit e femna! (Granet wengu) - ↑ R. Sears
- ↑ id=layne
- ↑ id=dore
- ↑ Flora of China http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200010618 Amygdalus persica]]
- ↑ (fr)Varietats de perseguièr resistentas a la bofiga del perseguièr.
- ↑ (en)Taoism and the art of China; Stephen Little, Shawn Eichman; University of California Press; 2000
- ↑ 用桃木剑降妖伏魔 sus la Wikipedia chinesa
- ↑ (fr)Recherches sur les superstitions en Chine; Henri Doré; Imprimerie de la Mission catholique à l’orphelinat de T’ou-sé-wé, Chang-hai; 1912; p.DORE
- ↑ «Quand lo rei onora de sa preséncia las funeralhas d'un de sos ministres, seguís lo masc amb una escoba de fusta de perseguièr.君臨臣喪，以巫祝桃茢執戈»
- ↑ Li Shizhen perpetua la tradicion afirmissent «Lo perseguièr a un gost amar e una odor desagradable, es perque pòt rebutar las influéncias néfastas “桃味辛气恶，故能厌邪气”» Parla aqui segurament del gost e de l’odor de la fusta del perseguièr e non d'aqueles del persec qu'es parfumat.