Laos

Laos

ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ (lo)
(Bandièra) (Escut d'armas)
Imne	Pheng Xat Lao (ca)
Nom oficial	ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ((lo))
Administracion
Capitala	Viengchan
Lenga oficiala	laossian
Politica
Fòrma de govèrn	republica populara e dictatura comunista
• President	Thongloun Sisoulith
• Primièr ministre	Phankham Viphavan (ca) (2021–)
Geografia
Coordenadas	18° 12′ N, 104° 06′ E
Superfícia	236 800 km²
Punt mai bas	Mekong (70 m)
Punt culminant	Phou Bia (ca) (2 819 m)
Fus orari	UTC+07:00 Asia/Viengchan
Demografia
• Totala	6 858 160 ab. (2017 )
• Densitat	28,96 ab./km²
Economia
Moneda	kip laossian
Autras informacions
Indicatiu telefonic	+856
Domeni Internet	.la
Sit web	tourismlaos.org

Laos (en laossian: ປະເທດລາວ, Pathet Lao), oficialament la Republica Populara Democratica de Laos (en laossian: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ທຸງຊາດລາວ, Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao), es un país d'Asia sens accès a la mar. Situat au centre de la peninsula Indochinesa, Laos confronta la Republica Populara de China au nòrd, Vietnam a l'èst, Cambòtja au sud, e Birmania a l'oèst.

La capitala n'es Viengchan e lo gentilici es lao (eventualament laossian -a).

Istòria

Lo País Lao avans lo sègle X

Segon lei descubèrtas deis arqueològs, lo territòri de Laos es poblat per d'Homo sapiens dempuei au mens 46 000 ans. L'agricultura e la metallurgia s'i desvolopèron entre lei millenaris VI e II av. JC. D'aqueu temps, la region sembla alora subretot un endrech de transit per divèrsei pòbles migrant en Asia dau Sud-Èst. Pasmens, vèrs 3 000 av. JC, de populacions austroasiaticas originàrias dau sud de China semblan de s'installar dins lo País Lao, probablament dins l'encastre d'un procès de migracions pus important que foguèt a l'origina, per exemple, dei pòbles mon ò khmer.

Vèrs 500 av. JC, una cultura megalitica èra apareguda dins la region dau Plan dei Jarras. I bastiguèt de monuments de pèira amb una forma de jarra giganta, de menirs e de cromlecs. Dins lei jarras, de rèstas d'òs cremats e d'objèctes de bronze e de fèrre son estats trobats. Lo pòble a l'origina d'aquela civilizacion es desconeguda mai es problabament liat ai rèires dei Khas.

Per la seguida, lo sud dau Laos actuau foguèt ocupat per Champa, reiaume dau centre de Vietnam, durant lei premiers sègles dau periòde crestian. Foguèron remplaçats per lei Khmers qu'avancèron pauc a pauc vèrs lo nòrd fins a agantar la region de Viengchan. Aquò i permetèt la difusion de la cultura indiana qu'èra arribada dins lo sud d'Indochina au sègle III ap. JC.

Originas de Laos

Lo reiaume de Lan Xang

Lan Xang e l'Asia dau Sud-Èst en 1400.

Lei Laos arribèron dins lo país a partir dau sègle X dins l'encastre de movements pus generau de populacions tais vengudas dau nòrd. Prenguèron pauc a pauc lo contraròtle de la Vau de Mekong e rebutèron lei populacions indigènas, lei Khas, dins lei zònas montanhosas. Organizats au sen de clans aggressius, se convertiguèron au bodisme e adoptèron divèrsei trachs de la cultura khmer, compres la lenga, au contacte de Cambòtja. Aquò entraïnèt la formacion d'estats pus estructurats e, segon de documents siamés, un premier reiaume lao existiá a l'entorn de Luang Prabang en 1292.

Durant lo sègle seguent, l'organizacion politica dei Laos se renforcèt ambé la creacion dau reiaume de Lan Xang per lo prince Fa Ngum en 1353. Luang Prabang gardèt sa primautat e ne'n venguèt la capitala. Maugrat sa feblessa demografica, aquel estat capitèt de prendre lo contraròtle dau quart nòrd-oèst d'Indochina. Puei, au sègle XVI, acomencèt de s'interessar au reiaume de Lanna situat dins lo nòrd de la Tailàndia actuala. S'i turtèt ai ambicions dei Birmans e foguèt obligat de s'aliar ai Siamés. En 1563, la capitala foguèt transferida de Luang Prabang a Viengchan, vila pus alunchada de la frontiera. Lan Xang conoguèt son apogèu durant lo rèine de Souligna Vongsa (1637-1694). Sobeiran pacific, respectava escrupulosament la lèi e condamnèt a mòrt son fiu ainat per adultèri. Aquò entraïnèt de guèrras de succession que minèron rapidament lo reiaume e lo fragmentèron.

La rivalitat entre Viengchan e Luang Prabang

Division territòriala d'Indochina vèrs 1750.

Lei guèrras civilas consecutivas a la crisi de succession de Sourigna Vongsa entraïnèron la division de Lan Xang en 1707 entre dos reiaumes rivaus ambé Luang Prabang e Viengchan coma capitalas. Dins lo corrent dau sègle XVIII, Viengchan s'alièt ambé lei Birmans e Luang Prabang ambé lei Siamés. Vencut en 1778, lo reiaume de Viengchan deguèt venir vassau de Siam. Pasmens, coma lei combats contuniavan entre Viengchan e Luang Prabang, lei Siamés deguèron tornarmai intervenir dins la region per impausar sa senhoriá ai doas ciutats en 1791.

Après un periòde de patz relativa, un conflicte novèu se debanèt entre 1828 e 1830 quand lo rèi de Viengchan assaièt de restaurar sa sobeiranetat. Foguèt vencut e lei Siamés destruguèron la vila que son territòri foguèt annexat. Aprofichèron tanben la situacion per tornar afirmar sa senhoriá sus Luang Prabang.

L'establiment dau protectorat francés

A partir deis annadas 1850-1860, lo reiaume de Luang Prabang foguèt trebolat per d'incursions de pilhards chinés, eissits dei rebèls de l'armada Taiping. En parallèl, lo País Lao acomencèt d'interessar lei Francés qu'èran ja installats en Cochinchina. Pensant que Mekong foguèsse un axe d'intrada en China, explorèron sa vau e agantèron Luang Prabang en 1867.

Aquò entraïnèt una reaccion viva de Siam que mobilizèt de fòrças pròche la frontiera d'Annam. En reaccion, Vietnam, ja plaçat sota protectorat francés demandèt l'aplicacion dau tractat de proteccion. Lei negociators francés capitèron de ganhar la fisança dau rèi de Luang Prabang que demandèt a son torn l'establiment d'un protectorat francés sus son principat. Siam aviá perdut lo contraròtle de tota la riba senèstra de Mekong e deguèt oficialament l'abandonar en 1893.

Dau periòde coloniau a l'independéncia

Lo periòde francés

Laos au sen de l'Indochina Francesa.

França reüniguèt lei territòris dau nòrd-oèst d'Indochina au sen dau protectorat francés de Laos. Dins lei fachs, lo territòri èra sota administracion francesa dirècta franc dau reiaume de Luang Prabang que gardèt un estatut especfic. En 1904, Siam deguèt cedir de territòris suplementaris sus la riba drecha de Mekong. Laos aquistèt ansin sei frontieras actualas. En revènge, son desvolopament economic demorèt limitat en causa de son accès malaisat e de la manca de ressorsas esplechablas. Lei Francés i foguèron gaire nombrós laissant la màger part de l'administracion a de foncionaris vietnamians e lo comèrci a de marchands chinés.

L'independéncia

En 1940, Japon aprofichèt la desfacha francesa per ocupar Indochina. I sostenguèt lei revendicacions territòrialas de Tailàndia regardant lei territòris perduts dempuei leis annadas 1890 en Laos. Ansin, França deguèt restituir lei territòris annexats en 1904. Puei, en març de 1945, lei Japonés obliguèron lo rèi Sisavang Vong de proclamar son independéncia.

En despiech de la capitulacion japonesa, lo prince Phetsarath Rattanavongsa tornèt afirmar l'independéncia laossiana e formèt lo sieu govèrn. Pasmens, lei Francés reprenguèron lo contraròtle de la vau de Mekong, compres lei territòris cedits dins lo corrent de la guèrra a Tailàndia. Phetsarath Rattanavongsa e son govèrn deguèron s'exilar mai França deguèt tenir còmpte dei revendicacions independentistas e donar una autonòmia intèrna ai Laossians au sen de l'Union Francesa. Ansin, Laos venguèt una monarquia parlamentària dotada d'una autonòmia au sen d'Indochina en 1947 avans de venir oficialament independent en 1949.

Dins aquò, l'influéncia francesa demorèt fòrta dins lo país fins a la fin de la Guèrra d'Indochina cinq ans pus tard. Enterin, en 1950, lo prince Souphanouvong prenguèt la direccion d'un govèrn aliat au partit comunista Pathet Lao. Gràcias a l'ajuda dau Vietminh, sei fòrças prenguèron lo contraròtle dau nòrd-èst dau país. En 1954, la Conferéncia de Genèva confirmèt l'independéncia de Laos que venguèt un estat neutre. Lei fòrças dau Pathet Lao i foguèron integradas e lo país intrèt a l'ONU en 1955.

Lo Pathet Lao e la Guèrra dau Vietnam

Esquèma generau de la Guèrra de Vietnam e de la Guèrra Civila Laossiana en 1965.

Leis acòrds de Genèva permetèron pas de reglar lei tensions intèrnas e la guèrra civila tornèt començar a la fin deis annadas 1950. D'efèct, en 1957, se formèt un govèrn de coalicion gropant lei comunistas de Souphanouvong e la drecha neutralista de Souvanna Phouma. Pasmens, aquel equilibri èra mau assegurada e lo sostèn deis Estats Units d'America e de Tailàndia entraïnèt son afondrament en 1958. Un govèrn dirigida per la drecha lo remplacèt e arrestèt lei caps comunistas principaus en 1959 entraïnant la Guèrra Civila Laossiana.

Lo Pathet Lao capitèt rapidament de tornar conquistar lo nòrd-èst dau territòri laossian que li permetiá d'obtenir una ajuda militara de part dau Vietnam dau Nòrd que participava de son caire a la Guèrra de Vietnam. En fàcia d'aquela situacion, Estatsunidencs e Sovietics assaièron d'amaisar la situacion intèrna en Laos. Reafirmèron sa neutralitat e sostenguèron la formacion d'un govèrn d'union nacionala en 1962 ambé lei princes Souvanna Phouma, Souphanouvong e Boun Oum.

Pasmens, la situacion demorèt pas lòngtemps suava en causa de la generalizacion dei bombardaments estatsunidencs sus lei draias Ho Chi Minh que permetián ai Vietnamians dau Nòrd d'avitalhar la guerilha Vietcong via lo territòri laossian. De 1962 a 1970, aperaquí 700 000 personas deguèron quitar la region per se refugiar dins la vau de Mekong. Aprofichant la situacion, la drecha reprenguèt lo poder en 1964 e lei combats reprenguèron fins ais acòrds de París que permetèron de conclure un alta-au-fuòc. Un govèrn d'union nacionala foguèt tornarmai format, dirigit per Souvanna Phouma, mai la represa dei combats au Vietnam dau Sud entraïnèt en parallèl una represa dau conflicte laossian. Pasmens, aqueu còp, la drecha mau capitèt de resistir e s'afondrèt rapidament. Tre 1975, lo Pathet Lao prenguèt la capitala e la monarquia foguèt abolida. En decembre, la Republica Populara Democratica Lao foguèt proclamada. Souphanouvong ne'n venguèt president e Kaysone Phomvihane, premier secretari dau Partit Popular Revolucionari Lao (basa dau Pathet Lao), cap dau govèrn.

Laos dempuei 1975

Après sa victòria, lo Partit Popular Revolucionari Lao instaurèt un regime comunista inspirat per lo modèl sovietic (partit unic, collectivizacion de l'agricultura... etc.). De 1975 a 1987, aquò entraïnèt l'exili d'aperaquí 400 000 personas, siá 10% de la populacion. En 1977, Laos se raprochèt de Vietnam ambé la signatura d'un tractat d'amistat e de cooperacion. Aquel acòrd permetèt a l'armada vietnamiana d'estacionar de tropar dins lo país per ne'n renfòrçar la defensa car aqueu raprochament entraïnava l'ostilitat de Tailàndia e de China còntra Viengchan.

Dempuei la fin de la Guèrra Freja, en 1988, Laos a adoptat una politica pus equilibrada per tenir còmpte de la disparicion de la poissança sovietica. Ansin, lo regime se liberaliza e se moderniza pauc a pauc ambé l'adopcion d'una constitucion en 1991 e l'intrada au sen de l'ASEAN (1997). Au nivèu diplomatic, Viengchan encoratja lo desvolopament de cambis economics ambé Tailàndia per melhorar lei relacions ambé son vesin occidentau mai garda una diplomacia alinhada sus Hanòi per gardar lo sostèn vietnamian.

Economia

De veire: Economia de Laos

Cultura

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !