Galèc
lingua galega — galego  | |
| Parlat en | Espanha |
|---|---|
| Region | Euròpa |
| Locutors | aperaquí 3 milions |
| Tipologia | SVO Sillabica |
| Classificacion lingüistica | |
| Estatut oficial | |
| Oficial de | Galícia[1] A Veiga[2] (Astúrias) |
| Acadèmia | Acadèmia Reiala Galèga[nòta 1] |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-1 | gl |
| ISO 639-2 | glg |
| ISO 639-3 | glg |
| Ethnologue | glg |
| Glottolog | gali1258 |
| Linguasphere | 51-AAA-ab |
| IETF | gl |
| Mòstra | |
| Article primièr de la Declaracion dels Dreches Umans Artigo 1ª. | |
| Mapa | |
 | |
| Difusion del galèc | |
Lo galèc[3][nòta 2] (autonim: galego [ɡaˈleɣo̝])[4] es una lenga romanica parlada en Galícia, dins lo nòrd-oèst d'Espanha, e fa partida de l'ensemble galaicoportugués.
Es una varietat fòrça vesina del portugués, e se parla d'una sola lenga dins certans sectors de la societat galèga e de la lingüistica romanica. Tant lo galèc coma lo portugués sòrton de la meteissa evolucion del latin, lo galègoportugués, que son nuclèu d'origina èra la Galícia actuala e lo nòrd de Portugal. Cèrtas parts de la societat galèga (los reïntegracionistas) defendon la reïntegracion del galèc dins lo sistèma galègoportugués, en adoptar la nòrma ja en vigor en portugués (al nivèl gramatical e grafic). Afirman l'unitat de la lenga galègoportuguesa. S'opausan a la nòrma oficiala de la region de Galícia, que li repròchan de se calcar tròp subre l'espanhòl.
Mas la nòrma portuguesa fa pas l'unanimitat per representar foneticament llo galèc pr'amor que lo sistema fonetic del galèc modèrne es diferent del portugués, aital las grafias S e SS, Z e Ç, J e X, GE e XE, GI e XI, e qualques autras, que representan de sons diferents en portugués, an pas cap de diferéncia en galèc.
Lo galègoportugués foguèt del sègle XII al sègle XIII la lenga poetica de la part occidentala de la peninsula Iberica, dins un movement literari ligat als trobadors de lenga occitana (Las cantigas de santa Maria, del rei de Castelha, Anfós lo Savi).
La veïculacion d'ora de Galícia dins la corona de Castelha castelhanizèt las classas nautas de la societat e menèt a una castelhanizacion relativa de la lenga. Ça que la, lo galèc a pas daissat d'èsser parlat pels galècs. A l'ora d'ara tres milions de personas parlan galèc dins l'estat espanhòl (Galícia, la Franja occidentala d'Astúrias, la comarca de Bierso dins la comunautat autonòma de Castelha e Leon) e demièg los immigrants dins d'autras parts de l'Estat espanhòl, d'Euròpa e d' America.
Lo galèc ten un estatut de lenga cooficiala amb lo castelhan en Galícia.
Terminologia
[modificar | Modificar lo còdi]La denominacion d'aquela lenga es subjècta a divèrsas proposicions, coma indica lo lingüista Domergue Sumien:
| « | Lo gentilici classic de Galicia es galèc -èga (Wiacek 1968) mai regu-larament, se legís lo catalanisme galhèc -èga* (cf. catalan gallec -ega). L’ipercatalanisme sembla una reaccion exagerada còntra lo francisme galician -a* (cf. francés galicien). | » |
| — Sumien, Domergue. «L’occitan, lenga fantasmada : l’exemple de la toponimia» (en occitan). | ||
- Galèc (f. galèga) es la forma classica de l'occitan, es atestada en occitan medieval gràcias al trabalh scientific de Wilhelmina Wiacek.[5] Es tanben la forma normativa e recomandada per lo Conselh de la Lenga Occitana. Correspond exactament a la forma autoctòna en galèc qu'es galego, galega. Una autra forma atestada en occitan medieval es galic.
- Galician* (f. galiciana) es una denominacion adoptada per de publicacions del CPLO e incorporada dins lo diccionari referencial basic del Congrès. Aquela forma es pròcha del francés galicien e de l'italian galiziano.
- Galhego* (f. galhega) es un ispanisme atestat en occitan, al sègle XIX, dins lo diccionari de Mistral (en grafia mistralenca: «galiègo» o «gaiègo»), e ven de l'espanhòl gallego.
- Galhèc* (f. galhèga) es un catalanisme utilizat recentament dins certanas publicacions en occitan, e ven del catalan gallec.
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ BOE. Lei de Normalizacion Lingüistica 3/1983, del 5 de junh.
- ↑ Per l'us d'aquela paraula, vejatz: Terminologia.
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Estatuto de autónomia de Galicia | Xunta de Galicia». xunta.gal. «Art. 5.2.: Las lengas galèga e castelhana son oficialas en Galícia [...]»
- ↑ Pardo, Miguel. «O concello asturiano da Veiga declara oficial o galego no seu» (en galèc), 13 se genièr de 2016. [Consulta: 26 d'octobre de 2024]
- ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 125.
- ↑ Instituto da Lingua Galega. «Dicionario de pronuncia da lingua galega». [Consulta: 10 de febrièr de 2024]
- ↑ Wiacek, Wilhelmina (1968). Lexique des noms géographiques et ethniques dans les poésies des troubadours des XIIe et XIIIe siècles. Nizet, p. 117.
