Nepal

Nepal
	नेपाल (ne)
	(Bandièra) (Escut d'armas)
	;
Imne	Sayaun Thunga Phulka (ca)
Devisa	«Lo mar e la pàtria son mai grands que lo cèl»
Nom oficial	नेपाल ((ne))
Administracion
Capitala	Katmandó
Lenga oficiala	Nepalés
Politica
Fòrma de govèrn	republica federala
• President	Ram Chandra Poudel (ca)
• Primièr ministre	Pushpa Kamal Dahal (2022–)
Geografia
Coordenadas	28° N, 84° E
Superfícia	147 181,254346 km²
Punt mai bas	Kechana Kawal (ca) (70 m)
Punt culminant	Mont Everest (8 848,86 m)
Fus orari	UTC+05:45 ; Ora Estandard de Nepal ; Asia/Katmandó
Demografia
• Totala	29 164 578 ab. (2021 )
• Densitat	198,15 ab./km²
Economia
Moneda	Ropia nepalesa
Autras informacions
Indicatiu telefonic	+977
Domeni Internet	.np
Sit web	nepal.gov.np

Nepal (en nepalés नेपाल), oficialament la Republica Federala Democratica de Nepal, es un país d'Asia situat en Imalaia. Confronta Índia al sud, èst e oèst, China al nòrd.

Geografia

Geografia fisica

Pichon país de 800 km de longor e aperaquí 200 km de larg, cobrís una superfcia de 147 181 km². Es enclavat entre Índia e China amb que parteja 2 810 km de frontièras terrèstras.

Solament 20 % de la superfícia totala del país es cultivabla e los besonhs creissants de la populacion en lenha e en ris entrainan un desboscament important.

Fisicament, Nepal pòt èsser devesit en tres zonas (cinturas) grossièrament orientadas èst-oèst : la zona montanhosa, la zona dels puèges e la region de Terai. Aquelas tres zonas son traversadas per las aigas majoras del país. L'altitud varia de 60 mètres dins la plana de Terai a 8 849 mètres al mont Everest.

Clima

Lo desnivelat important entraina una granda diversitat de climas e de terrenhs :

subtropical dins las planas de Terai que bòrdan l’Índia al sud, traversadas per un sistèma de tres ribièras majoras (Kosi, Narayani e Karnali) qu'apertenon a la talvera Nòrd de la plana Indogangetica ;
temperat dins la region centrala de montanhas bassas e de puèges ;
fred e sèc dins la region de las nautas montanhas d'Imalaia.

Subdivisions administrativas

Dempuèi la mesa en plaça de la constitucion nepalesa de 2015 Nepal es un Estat federal constituït de set províncias.


Província	Capitala	Governador	Ministre en cap	Districtes	Aira (km²)	Populacion (2011)	Densitat (abitant/km²)	Indèxe de Desvolopament uman
Província No. 1	Biratnagar	Somnath Adhikari	Sher Dhan Rai	14	25,905 km²	4,534,943	175	0.553
Província No. 2	Janakpur	Rajesh Jha	Mohammad Lalbabu Raut	8	9,661 km²	5,404,145	559	0.485
Província de Bagmati	Hetauda	Bishnu Prasad Prasain	Dormani Poudel	13	20,300 km²	5,529,452	272	0.560
Província de Gandaki	Pokhara	Amik Sherchan	Prithvi Subba Gurung	11	21,504 km²	2,403,757	112	0.567
Província de Lumbini	Deukhuri	Dharmanath Yadav	Shankar Pokharel	12	22,288 km²	4,499,272	219	0.519
Província de Karnali	Birendranagar	Govinda Prasad Kalauni	Mahendra Bahadur Shahi	10	27,984 km²	1,570,418	41	0.469
Província de Sudurpashchim	Godawari	Sharmila Kumari Panta	Trilochan Bhatta	9	19,915 km²	2,552,517	130	0.478
Nepal	Katmandó	President Bidhya Devi Bhandari	Primièr Ministre Khadga Prasad Sharma Oli	77	147,557 km²	26,494,504	180	0.579

Istòria

Article detalhat: Istòria de Nepal.

De la Preïstòria a la formacion dau Nepal modèrne

La descubèrta d'otís neolitics dins la Vau de Katmandó indica una preséncia umana sus lo territòri nepalés dempuei au mens 11 000 ans. Vèrs 3300 av. JC, un pòble dravidian, qu'aviá lo mestritge dau bronze e qu'èra probablament liat a la Civilizacion de la Vau d'Indus, s'installèt dins la region. Foguèt jonhat per de pòbles tibetobirmans, indoarians e austroasiatics. Aqueu procès foguèt lòng e fòrça estendut dins lo temps e es a l'origina de la mosaïca etnica actuala de Nepal. Son debanament precís es mau conegut en causa de l'abséncia de documents escrichs contemporanèus.

Segon de racòntes legendaris, la Vau de Katmandó venguèt lo centre d'un estat imalaian, dich Reiaume de Kirati, tre lo sègle VII av. JC. Disparegut au sègle II ap. JC, aqueu reiaume seriá a l'origina de l'introduccion dau bodisme dins la region. D'autreis estats lo seguiguèron, totjorn centrat sus la Vau de Katmandó, coma lo Reiaume Licchavi entre lei sègles V e VIII, un reiaume newar au sègle X e lo Reiaume Malla de 1201 a 1769. Lei dinastias a la tèsta d'aquelei reiaumes èran indoïstas e sa religion venguèt pauc a pauc largament majoritàrias au sen de la populacion. Pasmens, situada sus la rota comerciala entre Tibet e Índia, Katmandó èra una vila prospèra onte se formèt una societat fòrça ierarquizada segon lo sistèma creat per lo rèi indoïsta Jayasthiti Malla (vèrs 1382-1395).

Lo Principat Gurkha

En 1484, lo Reiaume Malla conoguèt una crisi qu'entraïnèt sa division entre tres principats rivaus. Dins lo corrent d'aqueu periòde de declin de la dinastia Malla, divèrsei pòbles arribèron en Nepal après conquista dau nòrd d'Índia per lei musulmans. En particular, en 1559, lei Gurkhas fondèron un principat a l'oèst de Katmandó.

Entre 1768 e 1769, durant lo rèine de Prithvi Narayan (1743-1775), conquistèron la Vau de Katmandó e i transferiguèron sa capitala. I impausèron l'usatge de sa lenga — que venguèt lo nepalés — coma lenga oficiala. Aquò marquèt la fondacion dau Nepal actuau. A la fin dau sègle, estendiguèron sa dominacion entre Sikkim e l'estat indian actuau de Himachal Pradesh. Dins aquò, aquela expansion entraïnèt una reaccion chinesa. En 1792, una armada Qing ocupèt Katmandó que deguèt reconóisser la senhoriá de Pequin. Pasmens, dins lei fachs, aquela somission se limitèt au mandadís d'un tribut cada tres annadas e lei Gurkhas gardèron son independéncia.

Durant lo sègle seguent, deguèron faciar l'expansionisme britanic. De 1814 a 1816, una guèrra, entraïnada per l'oposicion entre leis expansionismes gurkha e britanic, opausèt Nepal a la Companhiá Anglesa deis Índias Orientalas. S'acabèt per una victòria britanica e per lo tractat de Sugauli que fixèt lei frontieras actualas de Nepal. Establiguèt tanben un protectorat britanic parciau sus lo país ambé l'installacion d'un resident a Katmandó equilibrat per un respèct estricte de la sobeiranetat nepalesa. Aquò favorizèt l'isolament de Nepal que foguèt pas dubèrt ais estrangiers avans lo sègle XX.

Lo periòde Rana

De 1846 a 1951, la politica nepalesa foguèt dominada per la dinastia Rana que monopolizèt lo pòste de Premier Ministre e reduguèt la monarquia a un ròtle unicament simbolic. Aquò comencèt amb un complòt de Jung Bahadur Rana qu'assassinèt plusors centenaus de captaus liats a la dinastia reinanta e que prenguèt lo poder. S'assegurèt lo sostèn d'una armada renfòrçada e establiguèt de relacions bònas ambé lo Reiaume Unit. Per exemple, Nepal permetèt a Londres d'utilizar sei regiments de Gurkhas puei de recrutar dirèctament de soudats au sen d'aqueu pòble au profiech de l'armada britanica d'Índia. Aquelei fòrças se destrièron durant lei doas guèrras mondialas onte 200 000 Nepalés participèron au combat. Après l'independéncia d'Índia, aquela tradicion contunièt e plusors unitats indianas son totjorn formadas de soudats recrutats en Nepal. En 1923, lei Britanics cridèron son resident e reconoguèron la sobeiranetat plena de Nepal.

Nepal dempuei 1951

La restauracion de la monarquia

En 1947, l'independéncia d'Índia entraïnèt de cambiaments politics en Nepal qu'entraïnèron la casuda de la dinastia Rana en 1951. D'efèct, lo Premier Ministre Mohan Shamsher Jang Bahadur s'opausèt a la formacion d'un partit politic liat au Congrès Nacionau Indian. Au contrari, lo rèi Tribhuvana Bir Bikram (1911-1955) sostenguèt aqueu projècte e poguèt reversar lei Rana. Aquò permetèt de restaurar lo poder dei rèis nepalés que gardèron lo poder fins a 2007-2008.

Son fiu Mahendra Bir Bikram (1955-1972) capitèt d'obtenir l'adesion dau país a l'ONU en 1955, çò que permetèt d'assegurar son independéncia entre Índia e China. En 1959, foguèt a l'origina d'una constitucion parlamentària. Pasmens, aqueu periòde democratic durèt gaire car lo partit dau Congrès, venceire deis eleccions, votèt una reforma agrària que causèt de trèbols e d'esmogudas. En 1960, lo rèi suspendiguèt la constitucion e reprenguèt lo poder fins a l'adopcion d'una constitucion novèla en 1962. Pus autoritari, lo tèxte renfòrçava lo poder reiau e adoptèt lo sufragi indirècte. La monarquia conoguèt una evolucion similara e venguèt pus autoritària ambé lo desvolopament d'un aparelh policier important. Ansin, en despiech d'una politica de modernizacion (abolicion dei castas en 1963... etc.), lo regime deguèt una oposicion creissenta.

La fin de la monarquia e la guèrra civila

L'oposicion apareguda dins lo corrent dau rèine de Mahendra Bir Bikram se renforcèt durant lo rèine de Birendra Bir Bikram (1972-2001) e entraïnèt finalament l'abolicion de la monarquia en 2008. D'efèct, maugrat divèrsei consultacions popularas e la reintroduccion dau sufragi universau, lo regime evolucionèt gaire e lo poder restèt entre lei mans dau sobeiran.

En 1990, aquò entraïnèt de manifestacions importantas a Katmandó e lo rèi foguèt obligat de restablir la constitucion de 1959. D'eleccions organizadas en 1991 veguèron la victòria dau partit dau Congrès mai son poder demorèt fragil. Ansin, dins lo corrent deis annadas 1990, lo poder foguèt mai ò mens partejat entre lo Congrès e un partit comunista moderat. En 1996, una insureccion maoïsta acomencèt dins lei regions pauras de l'oèst qu'èran totalament oblidadas per lo poder centrau. La guerilha prenguèt rapidament lo contraròtle d'una partida importanta dau territòri mentre que lo govèrn se concentrèt sus lo contraròtle de la Vau de Katmandó, còr economic e demografic dau país.

En 2001, lo rèi Birendra Bir Bikram e una partida de l'ostau reiau foguèron assassinats. Lo segond fraire dau sobeiran defunt, Gyanendra Bir Bikram (2001-2008), li succediguèt. Fòrça impopular e sospichat d'èsser l'organizator dei murtres per la populacion, assaièt de rompre per fòrça la guerilha. Pasmens, l'extension dau conflicte agravèt la situacion economica nepalesa. En 2005, la suspension de la constitucion maucontentèt mai la populacion. En abriu de 2006, de grèvas duras entraïnèron lo restabliment dau regime parlamentari e l'estatut sacrat dau rèi foguèt abolit. En 2007, lo govèrn concluguèt un acòrd ambé lei maoïstas permetent d'acabar la guèrra civila. Aquela patz prevesiá d'organizar l'eleccion d'una assemblada constituenta e d'abolir la monarquia en 2008.

Nepal dempuei 2008

L'assemblada constituenta foguèt elegida lo 10 d'abriu de 2008 e la monarquia oficialament abolida lo 28 de mai de 2008. En plaça, foguèt proclamada una republica democratica e federala. Pasmens, lo país demorèt instable car ges de partit capita de ganhar clarament leis eleccions. Ansin, d'un caire, lei maoïstas dirigiguèron lo país en 2008-2009 e 2011-2013 mai aguèron pas de majoritat parlamentària e d'autre caire, lo Congrès e lei comunistas moderats formèron una coalicion de 2009 a 2011 mai deguèron lo laissar après d'importantei manifestacions socialas organizadas per lei maoïstas.

En 2013, d'eleccions constituentas se debanèron per resòuvre la crisi. Ganhadas per lo Congrès e lei comunistas moderats, permetèron la promulgacion d'una constitucion lo 20 de setembre de 2015. Lo tèxte devesís lo país entre sèt estats federaus. Certanei minoritats, lesidas per lo traçat deis entitats federalas ò per una reforma de la nacionalitat que donèt la nacionalitat nepalesa unicament ais enfants aguent un paire nepalés, assaièron de s'i opausar. En parallèl, Nepal dèu faciar lei consequéncias d'un tèrratrem violent que destruguèt una partida dau país e tuèt au mens 6 600 abitants en abriu de 2015.

Economia

Article detalhat: Economia de Nepal.

Cultura

Nepal es un país multireligiós de fòrta majoritat indo amb 81,3 % de praticants. La segonda religion pus exercida es lo bodisme (9 %), los musulmans son aperaquí 5 % e los crestians 1 % de la populacion.