Hopp til innhald

Rotasjon i vektoranalyse

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Rotasjon (ofte kalla curl på fagspråket) er i vektoranalyse ein vektoroperator som skildrar rotasjonen til eit vektorfelt. I kvart punkt i feltet er rotasjonen representert av ein vektor. Eigenskapane til denne vektoren (lengd og retning) skildrar rotasjonen i dette punktet.

Rotasjonsretninga er rotasjonsaksen, som skildra av høgrehandsregelen, og storleiken til curlen er rotasjonsstorleiken. Om vektorfeltet representerer væskestraum til ei væske i rørsle, så er rotasjonen sirkulasjonstettleiken til væska. Eit vektorfelt med rotasjon lik null vert kalla ikkje-roterande. Rotasjonen er ei form for differensiering for vektorfelt. Den tilsvarande forma av fundamentalteoremet i analyse er stokesteoremet, som knyter overflateintegralet til rotasjonen av eit vektorfelt til eit linjeintegral til vektorfeltet rundt ei avgrensa kurve.

Notasjonar som vert nytta for rotasjonen eller curlen er og (sistnemnde er mykje nytta i Europa).

Definisjon

[endre | endre wikiteksten]

Rotasjonen til eit vektorfelt F, skrive , i eit punkt er definert som projeksjonen av forskjellige linjer gjennom dette punktet. Om er ein vilkårleg einingsvektor, så er projeksjonen av rotasjonen av F definert som grenseverdien av eit lukka linjeintegral på eit plan ortogonalt til når ein i integralet kjem uendeleg nært punktet, delt på arealet som vert omslutta.

Slik sett mappar rotasjonsoperatoren C1-funksjonar frå R3 til R3 til C0-funksjonar frå R3 til R3.

Vektororientering av eit linjeintegral

Implisitt er rotasjonen eller curlen definert som :[1]

Her er eit linjeintegral langs grensa til området det er snakk om (t.d. ), og er storleiken til området . Om peikar utover i normalplanet, der er einingsvektoren perpendikulær til planet (sjå figur til høgre), så er orienteringa av C vald slik at vektoren -tangent til C er positivt orientert visst og berre visst dannar ein positiv orientert base for R3 (høgrehandsregelen).

Intuitiv tolking

[endre | endre wikiteksten]

Tenk at vektorfeltet skildrar fartsfeltet til ein væskestraum (som ein stor tank med vatn eller gass) og ein liten ball som ligg i væska eller gassen (senteret av ballen ligg i ro på eit fast punkt). Om ballen har ei ru overflate vil han rotere når væska strøymer forbi. Rotasjonsaksen (orientert i forhold til høgrehandsregelen) peikar i retninga til curlen av feltet i senteret av ballen, og vinkelsnøggleiken til rotasjonen er halve verdien av curlen i dette punktet.

Sjølv om alle straumlinjene er parallelle, kan ballen starta å rotere om væska renn raskare på eine sida enn den andre.

  1. «curl». Wolfram MathWorld. Henta 1. juli 2008. 
  • Denne artikkelen bygger på «Curl (mathematics)» frå Wikipedia på engelsk, den 30. november 2009.
  • Arfken, George B. og Hans J. Weber. Mathematical Methods For Physicists, Academic Press; 6. utg. (2005). ISBN 978-0120598762.
  • Korn, Granino Arthur; Theresa M. Korn. Mathematical Handbook for Scientists and Engineers: Definitions, Theorems, and Formulas for Reference and Review. New York: Dover Publications. s. 157–160. ISBN 0-486-41147-8. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]