Kjøpstad
- For andre tydingar av oppslagsordet, sjå Kjøpstad (fleirtyding).
.jpg)
Kjøpstad (frå norrønt kaupstaðr, marknadsplass) var ei nemning for bysamfunn med privilegium for å driva handel. Borgarar i kjøpstader hadde einerett på å kjøpa og selja varer og driva anna næringsverksemd.
Kjøpstadsomgrepet kom til på 1100-talet, då handelen som regel var samla rundt byområde. Styresmaktene innførte så dei formelle privilegia slik at dei kunne halda oversyn og enkelt krevja inn skattar og avgifter.
Etter kvart som frihandelen blei innført på 1800-talet fall kjøpstadsprivilegia bort.[1]
Norske kjøpstader etter oppretting
[endre | endre wikiteksten]- Ukjent tidspunkt: Borg (Sarpsborg)
- 1276: Bylover for Bergen, Oslo, Trondheim og Tønsberg
- 1358: Skien, eldste bevarte privilegiebrev
- 1425: Stavanger. Mista privilegiet 1686-1690.[2]
- 1569: Fredrikstad[3]
- 1641: Kristiansand[4]
- 1665: Fredrikshald[5]
- 1666: Kragerø[6]
- 1671: Larvik[7]
- 1715: Bragernes og Strømsø[8]
- 1720: Moss[9]
- 1723: Arendal[10] og Risør[11]
- 1742: Molde[12] og Kristiansund[13]
- 1752: Holmestrand[14]
- 1789: Vardø[15] og Hammerfest[16]
- 1794: Tromsø[17]
- 1802: Kongsberg[18]
- 1816: Bodø[19] og Grimstad[20]
- 1833: Vadsø[21]
- 1836: Levanger[22]
- 1842: Drøbak[23], Lillehammer[24], Porsgrunn[25] og Flekkefjord[26]
- 1845: Sandefjord[27] og Brevik[28]
- 1848: Hamar[29] og Ålesund[30]
- 1851: Hønefoss[31]
- 1854: Kongsvinger[32]
- 1860: Gjøvik[33]
- 1866: Haugesund[34]
- 1902: Narvik[35]
- 1907: Horten[36]
- 1913: Notodden[37]
- 1921: Mandal[38]
- 1942: Stavern[3]
I tillegg har Konghelle og Marstrand vore kjøpstader.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- ↑ «kjøpstad». Store norske leksikon (på norsk bokmål). 15. juni 2020.
- ↑ Eldbjørg Haug (2004). «Fra byens grunnleggelse? Nærlesning og nytolkning av Stavanger-privilegiet og bestemmelsenes tradering» (PDF). Stavanger Museum. Arkivert frå originalen (PDF) 10. mars 2014. Henta 10. mars 2014.
- ↑ 3,0 3,1 Grethe Aagaard Kuhnle og Terje Sande (1975). «Oversikt over endringer i kommuneinndelingen i perioden 1837 til 1960».
- ↑ Kjeld Tønnessen (1989). «Tollvesenets utvikling på Agderkysten : (fra ca. 1300 til ca. 1930)». s. 92.
- ↑ O. Forstrøm (1926). «Fredrikshald».
- ↑ [1]
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 429.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 344.
- ↑ Brita Holtedahl (1977). «Norges byer». s. 17.
- ↑ Kjeld Tønnessen (1989). «Tollvesenets utvikling på Agderkysten : (fra ca. 1300 til ca. 1930)». s. 91.
- ↑ Arendal og Risørs kjøpstadsprivilegier av 1723, arkivert frå originalen 23. oktober 2007, henta 1. august 2020
- ↑ Brita Holtedahl (1977). «Norges byer». s. 79.
- ↑ Brita Holtedahl (1977). «Norges byer». s. 81.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 417.
- ↑ Vardø kommune
- ↑ Hammerfest kommune
- ↑ Tromsø kommune (PDF), arkivert frå originalen (PDF) 21. mai 2018, henta 1. august 2020
- ↑ Nils Petter Thuesen (2000). «Norges historie i årstall : fra steinalderen til i dag». s. 197.
- ↑ Helland, Amund: Topografisk-statistisk beskrivelse over Nordlands amt : Tredje del : Byerne og Søndre og Nordre Helgeland fogderi. (Del av verket Norges land og folk : Topografisk-statistisk beskrevet.) Side 4. 1908, Kristiania. H. Aschehoug & Co.
- ↑ «Grimstad bys historie». 1927. s. 226.
- ↑ Vadsø kommune, arkivert frå originalen 16. februar 2021, henta 1. august 2020
- ↑ Brita Holtedahl (1977). «Norges byer». s. 104.
- ↑ A. Th. Kiær (1921). «Akershus amt 1814-1914 : en oversigt over amtets økonomiske og kulturelle utvikling i hundredaaret 1814-1914 med enkelte oplysninger fra de senere aar». s. 321.
- ↑ G. F. Gunnersen (1917). «Lillehammer i nitti aar : 1827-1917». s. 148-152.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 443.
- ↑ «Flekkefjords historie : Flekkefjord på 1800-tallet : fra sild til sålelær». 1987. s. 17-24.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 428.
- ↑ «Telemark fylke : Brevik med omliggende distrikter». 1919. s. 6.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 299.
- ↑ Nils Petter Thuesen (2000). «Norges historie i årstall : fra steinalderen til i dag». s. 242.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 328-329.
- ↑ Stillo Ertzeld (1937). «Kongsvinger». s. 19.
- ↑ E. Blichfeldt (1981). «Det var en gang : Gjøvik-glimt fra en svunnen tid». s. 8.
- ↑ Nils Petter Thuesen (2000). «Norges historie i årstall : fra steinalderen til i dag». s. 256.
- ↑ Helland, Amund: Topografisk-statistisk beskrivelse over Nordlands amt : Tredje del : Byerne og Søndre og Nordre Helgeland fogderi. (Del av verket Norges land og folk : Topografisk-statistisk beskrevet.) Side 23. 1908, Kristiania. H. Aschehoug & Co.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 419.
- ↑ «Norge vårt land, bind 2». 1941. s. 135.
- ↑ Kjeld Tønnessen (1989). «Tollvesenets utvikling på Agderkysten : (fra ca. 1300 til ca. 1930)». s. 92.
- Delar av denne artikkelen bygger på «Kjøpstad» frå Wikipedia på bokmål, den 1. august 2020.