Kolencentrales in Nederland
Dit artikel behandelt kolencentrales in Nederland.
In november 2015 leverden tien kolencentrales 28,7% van alle elektriciteit in Nederland. Zij waren samen echter ook verantwoordelijk voor 8% van de CO2-uitstoot en vormden daarmee een belangrijk onderdeel van de Nederlandse en internationale milieuproblematiek.[1] In april 2017 leverden de nog zeven overgebleven centrales circa 35% van alle stroom en veroorzaakten zij een CO2-uitstoot van 25 megaton oftewel ruim 10% van alle CO2-uitstoot van Nederland.[2]
Centrales
Huidige centrales
In april 2018 waren er nog vijf Nederlandse kolencentrales in bedrijf. Op 1 juli 2017 werden er twee (Maasvlakte I & II) gesloten.[3][2]
| Centrale | Naam eenheid | Producent | Plaats | Type eenheid | Hoofdbrandstof | Nominaal Vermogen [MW] | In bedrijf | Sluiting |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Amercentrale | Amer-9 | RWE | Geertruidenberg | Steenkool | Steenkool (50%) Biomassa (40%) Houtgas (10%) |
600[4] | 1994 | Uiterlijk 31 december 2024 volledig over op biomassa[5] |
| Engie Centrale Rotterdam | Missouriweg 69 | Engie | Maasvlakte (Rotterdam) | Steenkool | Steenkool/biomassa | 800 | 2015 | Uiterlijk 2030[6] |
| Centrale Maasvlakte | MPP3 | Uniper | Maasvlakte (Rotterdam) | Steenkool | Steenkool/biomassa | 1.070 | 2016 | Uiterlijk 2030[6] |
| Eemshavencentrale | RWE | Eemshaven | Steenkool | Steenkool/biomassa | 1.560 | 2015 | Uiterlijk 2030[6] |
Voormalige centrales
| Centrale | Naam eenheid | Producent | Plaats | Type eenheid | Hoofdbrandstof | Nominaal Vermogen [MW] | In bedrijf | Sluiting |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Amercentrale | Amer-8 | RWE | Geertruidenberg | Steenkool | Steenkool | 645 | 1981 | 2015 |
| Centrale Hemweg | Hemweg-8 | Vattenfall | Amsterdam | Steenkool | Steenkool | 630 | 1994 | 23 december 2019[7] |
| Centrale Maasvlakte | Maasvlakte I | Uniper | Maasvlakte (Rotterdam) | Steenkool | Steenkool/biomassa | 480 | 1973 | 1 juli 2017 |
| Centrale Maasvlakte | Maasvlakte II | Uniper | Maasvlakte (Rotterdam) | Steenkool | Steenkool/biomassa | 480 | 1974 | 1 juli 2017 |
| Elektriciteitscentrale Gelderland | Gelderland-13 | Engie | Nijmegen | Steenkool | Steenkool | 602 | 1982 | 2015 |
| IJsselcentrale | Harculo-60 | Engie | Harculo (Zwolle) | Steenkool, later aardgas/biomassa | Steenkool (tot 1983)[8] | 135 | 1955 | 1983 Steenkool |
| Kolencentrale Borssele | Borssele-12 | EPZ | Borssele | Steenkool | Steenkool | 406 | 1987 | 2015 |
| Maascentrale | PLEM | Buggenum | Steenkool | Steenkool | 1954 | 1996 | ||
| Willem-Alexander Centrale | Buggenum-7 | Vattenfall | Buggenum | KV-STEG | Steenkool | 253 | 1994 | 2013 |
Problematiek
Milieu-impact
In november 2015 waren tien kolencentrales samen verantwoordelijk voor 8% van de Nederlandse CO2-uitstoot.[1] In 2015 was de totale CO2-uitstoot van alle elektriciteitscentrales in Nederland 51,5 miljoen ton, een toename van 12% ten opzichte van 2014. Dit was grotendeels te wijten aan de inbedrijfsname van de drie nieuwe kolencentrales RWE Eemshavencentrale, Engie Centrale Rotterdam en Uniper MPP3, samen goed voor 12 miljoen ton. Naar schatting zou de sluiting van Amer-8, de Gelderlandcentrale en de Kolencentrale Borssele na 2015 10,6 miljoen ton kooldioxide per jaar schelen.[9] In april 2017 leverden de nog zeven overgebleven centrales circa 35% van alle stroom en veroorzaakten zij een CO2-uitstoot van 25 megaton oftewel ruim 10% van alle CO2-uitstoot van Nederland.[2]
Volgens een studie uit 2014 van Stichting Economisch Onderzoek in opdracht van Natuur & Milieu zou het sluiten van alle kolencentrales tussen de 3,5 en 4,7 miljard euro opleveren. Dat geld hoeft dan namelijk niet meer te worden besteed aan het herstellen van de uitstootschade. Dit houdt onder meer in: schonere lucht, een stabieler klimaat, geen fijnstof en kwik in de lucht en daardoor betere volksgezondheid.[10]
Mensenrechten bij kolenwinning ("bloedkolen")
Anno 2013 kwam naar schatting 25% van de steenkool die in Nederlandse kolencentrales verstookt wordt uit Colombiaanse mijnen. De steenkoolmijnen liggen in het departement Cesar, waar deze onder slechte arbeidsomstandigheden worden gewonnen, terwijl er zware luchtvervuiling heerst. Bovendien woedt in het gebied al sinds 1964 een gewapend conflict, ook wel bekend als de Colombiaanse burgeroorlog, tussen regeringstroepen, linkse guerrillastrijders, rechtse paramilitairen en drugsmaffiosi. Voormalige paramilitaire commandanten en getuigen hebben tegenover PAX verklaard dat mijnbouwbedrijven Drummond en Prodeco de paramilitairen, die in de periode 1996–2006 naar schatting 3100 mensen hebben vermoord, hebben gesteund met geld en strategische informatie. Mensenrechtenorganisaties spreken van "bloedkolen" en eisen dat de situatie verbetert of dat Nederland de Colombiaanse kolen boycot. De vijf Nederlandse energiebedrijven E.ON (nu Uniper), EFZ, Essent (onderdeel van RWE), GDF Suez Energie (nu Engie) en Nuon (onderdeel van Vattenfall) ondertekenden daartoe op 23 december 2013 een convenant met Minister van Buitenlandse Handel Lilianne Ploumen.[11]
Werkgelegenheid
In april 2017 leverden de zeven nog overgebleven centrales werk aan 2800 mensen; een deel van de onderhandelingen over sluiting gaat over een inkomenszekere vertrekregeling voor hen. Op 13 april 2017 demonstreerden zo'n honderd werknemers van Hemweg-8, vergezeld door tientallen werknemers van de Rotterdamse kolenbedrijven om hun zorgen en belangen te benadrukken. Vakbond FNV pleitte voor een kolenfonds van 800 miljoen euro.[2] Voor de Hemweg-8 is volgens Nuon een bedrag van 55 miljoen euro nodig, grotendeels te besteden aan deze vertrekregeling; hiervoor is door verschillende organisaties een crowdfundingsactie gestart.[12]
Maatschappelijk debat
Voorgeschiedenis
Steenkool wordt in Europa al vanaf de 6e eeuw als brandstof gebruikt. Het belang ervan nam sterk toe sinds de industriële revolutie (in Nederland ongeveer vanaf 1850). Omdat er andere energiebronnen, zoals aardgas en aardolie, beschikbaar kwamen en de methoden om steenkool te winnen duurder werden, liep het steenkoolaandeel in diverse landen in West-Europa vanaf ca. 1950 terug. In de jaren na 1965 werd de steenkoolwinning in Nederland stopgezet. Na de Oliecrisis van 1973 kregen kolen weer een grotere rol van betekenis, maar dit stuitte in toenemende mate op milieubezwaren.[13]
Halverwege de jaren 2000 werd het klimaatdebat steeds belangrijker, mede onder invloed van Al Gore's documentaire An Inconvenient Truth (2006), terwijl ondertussen nog steeds meer kolencentrales werden gebouwd. Dit kwam hoofdzakelijk enerzijds omdat kolen goedkoper werden dan het minder milieuvervuilende gas (onder andere omdat de Verenigde Staten massaal overschakelden naar schaliegas, kelderde de wereldwijde vraag naar en dus de prijs van steenkool[10]), anderzijds omdat kolen overal verkrijgbaar waren in tegenstelling tot olie en gas, waarvoor het westen steeds afhankelijker werd van politiek dubieuze landen zoals Rusland onder Poetin, Venezuela onder Chavez en Iran onder Ahmadinejad.[14]
In 2007 besloot het kabinet-Balkenende IV (CDA, PvdA en ChristenUnie) tot de bouw van drie nieuwe kolencentrales. De PvdA was eigenlijk tegen, maar schikte zich naar de meerderheid binnen de coalitie.[15] De centrales zouden hun CO2-uitstoot ondergronds opvangen, maar anno 2016 was dat nog steeds niet het geval, volgens Uniper omdat subsidie hiervoor ontbrak. Nadat twee van de nieuwe centrales open gingen in 2015, is Nederlands CO2-uitstoot flink toegenomen.[16][9]
Uitfasering (kabinet-Rutte II)
Energieakkoord 2013
Bij het Energieakkoord voor duurzame groei (6 september 2013) heeft het kabinet-Rutte II (VVD en PvdA) met 40 organisaties afgesproken om, als onderdeel van de energietransitie, de 5 oudste kolencentrales uit de jaren '70 en '80 te sluiten. Het ging daarbij om Engie's Elektriciteitscentrale Gelderland in Nijmegen (1981–2015), EPZ's Kolencentrale Borssele (1987–2015, voortijdig gesloten na een reeks incidenten, waaronder brand) en eenheid 8 van RWE's Amercentrale (Amer-8) in Geertruidenberg (1980–2015). Unipers Maasvlakte I en II (1973/4) zijn gesloten op 1 juli 2017.[17][9] De Willem-Alexander Centrale te Buggenum was al op 1 april 2013 door Nuon zelf gesloten, omdat zij niet meer rendabel was gezien de lage stroomprijzen tegenover de hoge draaikosten.[18]
Rechtszaak Urgenda en Klimaatwet
Op 24 juni 2015 won Stichting Urgenda een rechtszaak tegen de Nederlandse staat om deze te dwingen de uitstoot tegen 2020 met 25% te beperken ten opzichte van 1990. Omdat klimaatmaatregelen daardoor niet meer uitgesteld mochten worden, kwam het sluiten van kolencentrales als belangrijker uitstoters van broeikasgassen nog meer in het vizier. Op 24 september 2015 presenteerde de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) een advies aan het kabinet om een klimaatwet aan te nemen. Daarin zou staan hoeveel Nederland elk jaar maximaal mag uitstoten, met de bedoelding de overheid er op lange termijn toe te verplichten de CO2-uitstoot tegen 2030 met 55% en tegen 2050 met 95% te reduceren.[19] Jesse Klaver (GroenLinks) en Diederik Samsom (PvdA) namen dit plan voor een Klimaatwet over (inclusief sluiting van alle kolencentrales), wat zij op 23 november 2015 presenteerden bij Pauw. De verwachting was dat D66 positief maar CDA en coalitiepartner VVD negatief zouden reageren.[15]
Klimaattop Parijs 2015
Op 21 november 2015, in de aanloop naar de Klimaatconferentie van Parijs 2015 (30 november tot 12 december), pleitten 64 hoogleraren ervoor om tegen 2020 alle kolencentrales te sluiten.[1] Dit was qua energiecapaciteit mogelijk, omdat Nederland (huishoudens, bedrijven en industrie) maar 20 gigawatt energie verbruikt, terwijl de totale capaciteit 33 gigawatt is. Aangezien de kolencentrales 7,5 gigawatt kunnen leveren, zou er na hun sluiting dus nog 5 gigawatt overcapaciteit zijn.[20] De sluiting zou €524 miljoen euro kosten, maar €238 miljoen besparen aan SDE en subsidie op biomassa, waardoor de totale kosten neer zouden komen op €286 miljoen oftewel €10,23 per jaar per Nederlander.[20] Wel moeten dan wellicht de gascentrales (tijdelijk?) meer energie produceren en waar dat gas vandaan moet komen is ook een heikel punt; in het Groningse Slochteren moet de NAM vanwege aardbevingen juist minderen, Russisch gas ligt politiek ook zeer gevoelig, dus Noorwegen zou wellicht een optie zijn.[20]
Besluit tot uitfasering
Op 26 november 2015 nam een Kamermeerderheid (bestaande uit PvdA, SP, D66, ChristenUnie, GroenLinks, PvdD, 50Plus, Kuzu/Öztürk en Klein[21]) de motie van D66-Kamerleden Stientje van Veldhoven en Steven van Weyenberg aan, waarin het kabinet gedwongen werd om de kolencentrales uit te faseren. Hier was echter geen termijn aan gebonden, omdat hiermee mogelijk het Energieakkoord onderuit gehaald zou worden. Tegenstanders van sluiting hebben onder meer moeite met het feit dat drie van de centrales pas net geopend zijn in 2015 en 2016 en ook de meest milieuvriendelijke van allemaal zijn.[22] Zeker naarmate er meer biomassa (bijvoorbeeld houtsnippers) worden gestookt in plaats van kolen (een optie waarvoor het kabinet lang pleitte), zou de uitstoot al behoorlijk afnemen, maar de meeste voorstanders van sluiting gaat dit niet ver genoeg.[23]
Acties en overleg voor totale sluiting
Op 10 februari 2016 werd in Den Haag een petitie van Greenpeace voor het sluiten van alle kolencentrales met 45.000 ondertekenaars aangeboden aan de Tweede Kamer, waar Kamerleden Smaling (SP), Van Tongeren (GroenLinks), Dik-Faber (ChristenUnie) en Wassenberg (PvdD) hun steun voor uitspraken. Dezelfde dag beklommen actievoerders van Greenpeace de nieuwe kolencentrale van E.ON in Rotterdam en beschreven die met de namen van de 45.000 ondertekenaars onder het motto "#kolenuit" en "#windaan", waarbij windenergie als alternatief werd bepleit.[24] De SP wilde de centrales alleen sluiten als de werkgelegenheid van de honderden werknemers werd gewaarborgd.[25]
Vanaf april 2016 hebben coalitiepartijen VVD (tegen sluiting) en PvdA (voor sluiting) maandenlang onderhandeld over het sluiten van twee van de vijf resterende centrales als compromis (de 'Hemweg' in Amsterdam en de 'Amer' in Geertruidenberg).[10] Op 22 september 2016, tijdens de algemene beschouwingen en vlak voordat premier Rutte het Akkoord van Parijs zou ondertekenen in New York, nam de Kamer met 77 stemmen voor (inclusief de PvdA) en 72 tegen (waaronder de VVD) een motie van Pechtold (D66), Segers (ChristenUnie) en Klaver (GroenLinks) aan, waarbij sluiting van kolencentrales 'in lijn' moest zijn met een verplichte CO2-reductie van 25% in 2020 en 55% in 2030 ten opzichte van 1990.[26][27] Aanvankelijk leek het kabinet nog het 2/5-compromis te kunnen bereiken, maar in januari 2017 werden ze het definitief oneens en besloten het dossier door te schuiven naar een volgend kabinet.[28] De Kamermeerderheid en de milieubeweging, waaronder Greenpeace en Natuur & Milieu, waren verontwaardigd. Klaver noemde het besluit "bizar": "Hallo, het is 2017, de tijd van kolencentrales is nu echt voorbij." Volgens Van Veldhoven "verprutst dit kabinet op de valreep de mogelijkheid om écht iets te doen aan klimaatverandering" en PvdA-Kamerlid Mei Li Vos had een wetsvoorstel klaar om alle centrales alsnog uiterlijk 2030 te sluiten.[29][30]
Verkiezingen 2017
Daarmee werd het een belangrijk thema voor de Tweede Kamerverkiezingen 2017. GroenLinks wilde de centrales binnen de komende kabinetsperiode (4 jaar, dus uiterlijk 2021) sluiten, de PvdA 'zo snel mogelijk', D66 'voor 2025' en de SP uiterlijk in 2027; VVD en CDA noemden kolencentrales niet in hun verkiezingsprogramma's.[31] Enkele dagen na het kabinetsbesluit tot sluitingsuitstel hadden D66, de SP en de ChristenUnie zich bij het Klimaatwetsvoorstel van PvdA en GroenLinks uit 2015 aangesloten. De VVD en PVV, die voorop gingen in de peilingen, moesten er echter niets van weten.[25] Op 13 februari dook het online videospel "SuperKlaver" op, waarbij de speler als een Super Mario-achtige Jesse Klaver vier kolencentrales moet sluiten en onderweg Geert Wilders (PVV) als opponent tegenkomt. GroenLinks-vrijwilliger Arthur Dingemans had de game bewust buiten de officiële campagne om gemaakt, maar toch werd het spel populair.[32][33] Sybrand Buma (CDA) stelde op 10 maart dat er nog geen alternatief was voor de centrales en ze daarom nog niet konden worden gesloten: "Het gaat veel geld kosten omdat de energiemaatschappijen moeten worden uitgekocht".[34]
Formatie 2017
Na de verkiezingen van 15 maart 2017 kwamen VVD, CDA, D66 en GroenLinks aan de onderhandelingstafel te spreken over de toekomst van de kolencentrales. Begin april leek het CDA inmiddels bereid om samen met D66 en GroenLinks alle centrales te sluiten. Daarop werd personeel van de centrales in Amsterdam en Rotterdam onrustig en dreigde met stakingen om inkomenszekerheid te krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van een compensatiefonds.[35] Nuon wilde Hemweg-8 best sluiten, maar zei hiervoor 55 miljoen euro nodig te hebben, vooral voor een vertrekregeling van de ruim tweehonderd werknemers. In reactie hierop werd op 7 april de crowdfundingsactie "Wij willen #Hemweg" gestart door onder meer duurzame-energieleverancier Vandebron, Triodos Bank en de Stichting DOEN, die wel 1 miljoen wilden bijdragen; het totale gespaarde bedrag was inmiddels 5 miljoen. Greenpeace en het burgerinitiatief Hete Kolen sloten zich bij de actie aan en de gemeente Amsterdam overwoog ook 1 miljoen te doneren.[12]
Engie gaf ook aan zo snel mogelijk af te willen van zijn centrale op de Eerste Maasvlakte, terwijl buurman Uniper juist vocht om te overleven. Er waren plannen om de centrales te laten overschakelen op biomassa of reststromen uit de industrie of landbouw, maar dat zou een riskante investering zijn: ze moeten daarvoor worden omgebouwd, het zou slechts iets minder vervuilend zijn en voor de Kamermeerderheid is het waarschijnlijk überhaupt niet aanvaardbaar.[36][2] Op 13 april demonstreerden zo'n honderd werknemers van Hemweg-8, vergezeld door tientallen werknemers van de Rotterdamse kolenbedrijven, voor een inkomenszekere vertrekregeling. Vakbond FNV, dat opkomt voor de belangen van de 2800 arbeiders die door de sluiting hun baan zouden verliezen, pleitte voor een kolenfonds van 800 miljoen euro.[2] Op 20 juli bezetten actievoerders van Greenpeace het hoofdkantoor van Nuon onder de slogan "NuOff"; de milieuorganisatie meende dat de onderhandelingen te lang duurden en het tijd was dat Nuon zelf verantwoordelijkheid nam, omdat de kolencentrale Hemweg-8 'jaarlijks alleen al voor 90 miljoen euro aan gezondheidsschade' zou veroorzaken.[37] In mei mislukte de eerste formatiepoging; GroenLinks verliet de onderhandelingen en de ChristenUnie mocht aanschuiven, vanaf eind mei onder leiding van Gerrit Zalm.
Kabinet-Rutte III
Op 10 oktober 2017 presenteerden de vier partijleiders en Zalm een regeerakkoord, volgens welke alle kolencentrales voor 2030 gesloten moeten zijn. Er werd gemeld dat er bovendien al tijdens de aanstaande kabinetsperiode minstens een centrale zou worden gesloten,[6] maar het regeerakkoord vermeldt alleen het volgende: "De kolencentrales worden uiterlijk in 2030 gesloten. In een te sluiten Nationaal klimaat en energieakkoord [sic] zullen met de sector afspraken worden gemaakt over het tijdpad. De subsidiëring van bijstook biomassa in kolencentrales wordt na 2024 stopgezet." Per 2030 wil het kabinet-Rutte III een CO2-reductie van 49% oftewel 56 megaton realiseren ten opzichte van 1990, waarvan de kolencentralesluiting 12 megaton (21,4% van de reductie, 11,7% van de totale CO2-uitstoot) zou innemen.[38] Op 18 mei 2018 kondigde minister Eric Wiebes van economische zaken en klimaat aan dat de Hemwegcentrale en Amercentrale voor 2025 zullen moeten sluiten en de overige drie voor 2030, tenzij ze overschakelen op een duurzamere brandstof; energieopwekking middels steenkool zal bij wet worden verboden.[39] Het kabinet weigert daarmee eerdere voorstellen om de centrales uit te kopen, hetgeen Nuon accepteerde, maar leidde tot felle kritiek van de milieubeweging en RWE. Greenpeace liet weten dat de termijn van 2025 'rijkelijk laat' was, ze met gemak nog voor 2020 gesloten kunnen worden en het op deze manier zeer moeilijk zal worden om de CO2-uitstoot voor 2020 nog te reduceren met 25% ten opzichte van 1990, zoals de Urgenda-uitspraak de overheid verplicht.[40] RWE verklaarde juridische stappen te overwegen vanwege het aangekondigde vervroegde verbod en stelde bovendien dat "de voorgestelde maatregelen geen deel uitmaken van een alomvattend, gebalanceerd energiebeleid. Ze zullen niet leiden tot een vermindering van CO2 op Europees niveau. Het is een onverstandige stap in de ontwikkeling naar een schonere toekomst."[41]
Zie ook
- Lijst van elektriciteitscentrales in Nederland
- Lijst van windmolenparken in de Noordzee
- Milieuwetgeving in Nederland
- Nederlandse elektriciteitsmarkt
- ↑ a b c "Alle kolencentrales sluiten, een goed idee?", RTL Nieuws, 23 november 2015. Geraadpleegd op 12 april 2017. Let op! RTL Nieuws telde op 23 november 2015 1 kolencentrale te veel; het totale aantal was 10, niet 11.
- ↑ a b c d e f Heleen Ekker, "Eigenaar kolencentrale wil stoppen met steenkool", NOS, 13 april 2017. Geraadpleegd op 14 april 2017.
- ↑ Veranderingen in landschap elektriciteitscentrales. Essent (13 januari 2017). Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ En 350 MW aan stadsverwarming.
- ↑ ANP, "Hemwegcentrale moet in 2024 dicht", ad.nl, 18 mei 2018. Geraadpleegd op 21 december 2018.
- ↑ a b c d ANP, "Regeerakkoord: zeker één kolencentrale dicht", NOS, 10 oktober 2017. Geraadpleegd op 11 oktober 2017.
- ↑ Einde van een tijdperk: Amsterdamse Hemwegcentrale officieel gesloten. www.nos.nl (23 december 2019).
- ↑ Harculo 60 jaar geschiedenis. Engie (2015). Geraadpleegd op 14 april 2017.
- ↑ a b c Wouter Hylkema, "Nieuwe kolencentrales brengen CO2-uitstoot in 2015 fors omhoog", Energeia, FD Mediagroep, 1 april 2016. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ a b c "Van tien naar drie kolencentrales", Z TODAY, RTL Nieuws, 11 april 2016. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Energiebedrijven willen bloedkolen aanpakken", Trouw, 23 december 2013. Geraadpleegd op 14 april 2017.
- ↑ a b ANP, "Crowdfunding voor sluiting Hemwegcentrale", Het Parool, 7 april 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "steenkool. §3. Soorten". Microsoft Corporation/Het Spectrum.
- ↑ op het Veld, Roy (2009). De strijd om energie: hoe de groeiende honger naar olie en gas de wereld in een crisis stort. Atlas Contact, Duivelse driehoek.
- ↑ a b Jorg Leijten, "PvdA en GroenLinks willen klimaatwet", NRC Handelsblad, 24 november 2015. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Heleen Ekker, "Ondanks klimaatakkoord nieuwe kolencentrale, nog zonder CO2-afvang", NOS, 20 april 2016. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Energieakkoord voor duurzame groei. Rijksoverheid (6 september 2013). Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ NUzakelijk, "140 man op straat na sluiting energiecentrale", NU.nl, 18 maart 2013. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Bart Zuidervaart, "'Nederland heeft een klimaatwet nodig'", Trouw, 24 september 2015. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ a b c "Wat als... we de kolencentrales sluiten?", Z TODAY, RTL Z, 23 november 2015. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Sluiting kolencentrales. Tweede Kamer der Staten-Generaal (26 november 2015). Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Alexander Weissink, "Tweede Kamer stemt voor sluiting kolencentrales", Het Financieele Dagblad, 26 november 2015. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Moeten kolencentrales in Nederland sluiten?", Nieuwsuur, 23 december 2016. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Actievoerders Greenpeace bekladden nieuwe kolencentrale", de Volkskrant, 10 februari 2016. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ a b Ben van Raaij, Gerard Reijn, "'Linkse' Klimaatwet Samsom en Klaver nu gesteund door vijf partijen", de Volkskrant, 27 januari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ (en) Arthur Neslen, "Dutch parliament votes to close down country's coal industry", The Guardian, 23 september 2016. Geraadpleegd op 13 april 2017.
- ↑ Wouter Hylkema, "Tweede Kamer kiest voor scherp CO2-doel zonder kolencentrales", Energeia, FD Media Groep, 26 september 2016. Geraadpleegd op 13 april 2017.
- ↑ Bart Zuidervaart, "Kolencentrales blijven nog open", Trouw, 19 januari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Alexander Weissink & Carel Grol, "PvdA neemt geen genoegen met uitstel sluiting kolencentrales", Het Financieele Dagblad, 19 januari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Geen extra kolencentrales dicht, milieubeweging verontwaardigd", NOS, 19 januari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Wat gaan partijen doen aan de bescherming van het klimaat?", NOS, 14 maart 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "Politieke games: nu ook in Nederland, met SuperKlaver", RTL Nieuws, 13 februari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Rutger Castricum, "SuperKlaver", Omroep Powned, 17 februari 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ "'Bij milieubeleid moet je consequenties even vergeten, dat doe ik niet'", Algemeen Dagblad, 10 maart 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Bart van Zoelen, "Personeel van kolencentrales dreigt met staking", Het Parool, 3 april 2017. Geraadpleegd op 12 april 2017.
- ↑ Mark Duursma & Renee Postma, "Haven neemt al afscheid van steenkool", NRC Handelsblad, 6 april 2017. Geraadpleegd op 13 april 2017.
- ↑ "Greenpeace bezet hoofdkantoor Nuon om kolencentrale Hemweg", Trouw, 20 juli 2017. Geraadpleegd op 20 juli 2017.
- ↑ Regeerakkoord 'Vertrouwen in de toekomst'. Bureau verantwoording kabinetsformatie. Rijksoverheid (10 oktober 2017). Geraadpleegd op 18 mei 2018.
- ↑ "Twee oudste kolencentrales dicht in 2025", NOS=, 18 mei 2018. Geraadpleegd op 18 mei 2018.
- ↑ ANP, "Hemwegcentrale moet in 2024 dicht", Parool, 18 mei 2018. Geraadpleegd op 18 mei 2018.
- ↑ Sjoerd Marcelissen, "RWE stapt mogelijk naar rechter wegens versnelde sluiting kolencentrales: 'Onaangename verrassing'", BN DeStem, 18 mei 2018. Geraadpleegd op 18 mei 2018.
