Naar inhoud springen

Oeraalse talen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door De Wikischim (overleg | bijdragen) op 3 mei 2015 om 15:27. (De Wikischim heeft de pagina Oeraalse taalfamilie hernoemd naar Oeraalse talen over een doorverwijzing: In lijn met soortgelijke artikelen)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Geografische verspreiding van de Oeraalse en Joekagierse talen

De Oeraalse talen vormen een taalfamilie die ongeveer dertig talen omvat, met in totaal ongeveer 20 miljoen sprekers.

De naam verwijst naar de locatie van de Urheimat van de taalgroep, waarvan de meeste taalkundigen aannemen dat deze in de buurt van de Oeral lag. De Urheimat is het gebied waar de sprekers van het Proto-Oeraals, de gemeenschappelijke voorouder van alle Oeraalse talen, moeten hebben gewoond.

De huidige Oeraalse talen worden gesproken in Estland, Finland en Hongarije en als minderheidstalen in Rusland, Noorwegen en Zweden en in alle buurlanden van Hongarije. De talen met de meeste sprekers zijn achtereenvolgens het Hongaars, het Fins en het Estisch.

Stamboom

Hoewel de interne structuur van de Oeraalse talen al sinds deze familie werd voorgesteld ter discussie staat, worden de twee subfamilies, de Fins-Oegrische talen en Samojeedse talen, algemeen erkend als van elkaar gescheiden. Hun gezamenlijke prototaal is het Proto-Oeraals.

Er is vaak geprobeerd om relaties tussen de Oeraalse talen en andere taalfamilies te vinden. Het minst controversiële voorstel (hoewel geenszins algemeen geaccepteerd) is een verwantschap met het Joekagiers, een familie van twee talen die in Oost-Siberië worden gesproken.

In de negentiende eeuw werd een verwantschap met de Altaïsche talen aangenomen, de Oeral-Altaïsche hypothese. Deze wordt tegenwoordig doorgaans verworpen, zij het dat sommige onderzoekers beide families – waarvan de Altaïsche op zichzelf al niet vrij van controverse is – in een breder kader plaatsen: het Nostratisch en op nog hoger niveau het Proto-World. Al dan niet binnen het Nostratisch wordt er ook verwantschap verondersteld tussen het Oeraals en het Indo-Europees en tussen het Oeraals en het Eskimo-Aleoetisch.

In een statistische analyse van 2013 van de Euraziatische talen die was gebaseerd op bijzonder behouden woorden kwamen de Oeraalse talen uit de bus als de nauwste verwanten van de Indo-Europese talen, op wat grotere afstand gevolgd door de Altaïsche, Eskimo-Aleoetische en Tsjoektsjo-Kamtsjadaalse talen.

Onderverdeling van de taalfamilie

De traditionele onderverdeling van de Oeraalse talen is als volgt:

Typologie

Typische karakteristieken van de Oeraalse talen zijn

Niet alle Oeraalse talen vertonen al deze kenmerken: het negatieve werkwoord komt in de Oegrische tak niet voor en is in het Estisch onvervoegbaar geworden, de dualis beperkt zich tot het Samojeeds, het Ob-Oegrisch en het Samisch. Het is ook niet zo dat al deze kenmerken in het Proto-Oeraals al (in dezelfde mate) voorhanden waren: het naamvalsysteem van het Proto-Oeraals was aanzienlijk beperkter dan in de meeste huidige dochtertalen en het voorkomen van een dualis in het Proto-Oeraals is omstreden.

Naast bovengenoemde en grotendeels overgeërfde overeenkomsten in hun grammaticale structuur komt ook de woordenschat van de Oeraalse talen voor een belangrijk deel overeen. Hoewel latere leenwoorden (vooral uit Slavische en Turkse talen) de overgeërfde Oeraalse woorden in aantal hebben overvleugeld, zijn het vooral de basiswoorden die zich in de talen hebben kunnen handhaven. Hiertoe behoren onder meer de veel gebruikte woorden voor lichaamsdelen en natuurverschijnselen, persoonlijke voornaamwoorden, telwoorden en elementaire werkwoorden (eten, drinken, geven, brengen etc.).

Ook in hun morfologie hebben de Oeraalse talen gemeenschappelijke elementen bewaard: morfologie is beter dan de woordenschat bestand tegen vreemde invloeden. Zo hebben de moderne Oeraalse talen de Proto-Oeraalse naamvalsuitgangen, persoonsuitgangen en meervoudsuitgangen voor een groot deel bewaard.

Overeenkomsten

Nederlands Fins Estisch Võro Noord-Samisch Inari-Samisch Erzja Mari Komi Chanti Hongaars Nenets
hart sydän, sydäm- süda, südam- süä, süäm- čotta, čoddaga - śed'ej
(ook in dialecten als śäd'ej en śed'eŋ) 		šüm- śələm səm szív sēw
schoot syli süli salla, sala sollâ sel'
(ook in dialecten als säl') 		šəl syl jöl öl -
ader suoni soon suuń, soonõ- suotna, suona suonâ san šön sən jan ín 'zenuw, pees' tēn
gaan mennä, men- minna, min- minnäq, min- mannat moonnâđ - mija- mun- mən- menni, megy min-
vis kala kala kala guolli, guoli kyeli kal kol - kul hal xal'ä
hand käsi, käte-
gen. käden, part. kättä 		käsi, kät-
gen. käe, part. kätt 		käsi, kät-
gen. käe, part. kätt 		giehta, gieđa kietâ ked' kö ki köt kéz -
oog silmä silm, silma- silm, silmä- čalbmi, čalmmi čalme, šalme śel'me
(ook in dialecten als śäl'me) 		šinča śin sem szem sew
been jalka jalg jalg juolgi, juolggi jyel'gi jalgo 'te voet' jol gyalog 'te voet'
been láb laamp(a) (Selkups)
vader isä isa esä áhčči, áhči eeči ős 'voorouder'
atya 		niiśe
vuur tuli tuli, tule- tuli, tulõ- dolla tullâ tol tul ti̮l tűz tuu
tand (pii) (pii) bátni * pääni * pej
(ook in dialecten als peŋ en päj) 		püj piń pöŋk, peŋk fog

* Heeft mogelijk niet dezelfde etymologische oorsprong.

Bibliografie

  • Abondolo, Daniel (ed., 1998), The Uralic Languages, Londen and New York, ISBN 0-415-08198-X.
  • Collinder, Björn (1957), Survey of the Uralic Languages, Stockholm.
  • Collinder, Björn (1960), An Etymological Dictionary of the Uralic Languages, Stockholm.
  • Décsy, Gyula (1990), The Uralic Protolanguage: A Comprehensive Reconstruction, Bloomington, Indiana.
  • Hajdú, Péter — Domokos, Péter (1987), Die Uralischen Sprachen und Literaturen, Budapest.
  • Laakso, Johanna (1992), Uralilaiset kansat (Uralic Peoples), Porvoo – Helsinki – Juva, ISBN 951-0-16485-2.
  • Rédei, Károly (ed.) (1986-88), Uralisches etymologisches Wörterbuch (Uralic Etymological Dictionary), Budapest.
  • Sauvageot, Aurélien (1930), Recherches sur le vocabulaire des langues ouralo-altaïques (Research on the Vocabulary of the Uralo-Altaic Languages), Paris.
  • Sinor, Denis (ed.) (1988), The Uralic Languages: Description, History and Foreign Influences. Leiden.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oeraalse_talen&oldid=44081514"