Badminton op de Olympische Zomerspelen: verschil tussen versies
Uiterlijk
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k r2.7.2) (Robot: gewijzigd: cs:Badminton na letních olympijských hrách |
k Fix code(s) |
||
(33 tussenliggende versies door 20 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Badminton pictogram.svg|125px|right]] |
[[Bestand:Badminton pictogram.svg|125px|right]] |
||
'''[[Badminton]]''' is een van de [[olympische sport|sporten]] die op |
'''[[Badminton]]''' is een van de [[olympische sport|sporten]] die '''op de [[Olympische Zomerspelen]]''' worden beoefend. De [[sport]] staat sinds 1992 op het programma van de [[Olympische Spelen]]. In 1972 en 1988 was het een demonstratiesport. |
||
== Onderdelen == |
== Onderdelen == |
||
{| class="wikitable" style="text-align:center" |
{| class="wikitable" style="text-align:center;" style="font-size: 80%" |
||
!align=left| Onderdeel || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1972|72]] || 76 || 80 || 84 || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1988|88]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1992|92]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1996|96]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2000|00]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2004|04]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2008|08]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2012|12]] || Totaal |
! align="left" | Onderdeel || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1972|72]] || 76 || 80 || 84 || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1988|88]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1992|92]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 1996|96]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2000|00]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2004|04]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2008|08]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2012|12]] || [[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2016|16]] ||[[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2020|20]]||[[Badminton op de Olympische Zomerspelen 2024|24]] || Totaal |
||
|- align="center" |
|||
| align="left" | Mannen enkelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<big>'''•'''||<big>'''•'''|| <center> 9 |
|||
|- align="center" |
|||
| align="left" | Mannen dubbelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<big>'''•'''||<big>'''•'''||<center> 9 |
|||
|- align="center" |
|||
| align="left" | Vrouwen enkelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•''' || <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<big>'''•'''||<big>'''•'''||<center> 9 |
|||
|- align="center" |
|||
| align="left" | Vrouwen dubbelspel || || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<big>'''•'''||<big>'''•'''||<center> 9 |
|||
|- align="center" |
|||
| align="left" | Gemengd dubbelspel || d || || || || || || <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<big>'''•'''||<big>'''•'''||<center> 8 |
|||
|- |
|- |
||
! Totaal|| || || || || ||4||5||5||5||5||5||5||5||5||44 |
|||
|align=left| Mannen enkelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <center> 6 |
|||
|- |
|||
|align=left| Mannen dubbelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<center> 6 |
|||
|- |
|||
|align=left| Vrouwen enkelspel || d || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•''' || <big>'''•'''||<center> 6 |
|||
|- |
|||
|align=left| Vrouwen dubbelspel || || || || || d || <big>'''•'''|| <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<center> 6 |
|||
|- |
|||
|align=left| Gemengd dubbelspel || d || || || || || || <big>'''•'''</big>|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''|| <big>'''•'''||<center> 5 |
|||
|- |
|||
! Totaal|| || || || || ||4||5||5||5||5||5||29 |
|||
|} |
|} |
||
== Medailles == |
== Medailles == |
||
{{Zie hoofdartikel|Lijst van olympische medaillewinnaars badminton}} |
{{Zie hoofdartikel|Lijst van olympische medaillewinnaars badminton}} |
||
De Chinese [[Gao Ling]] is de '[[Lijst van succesvolste medaillewinnaars op de Olympische Zomerspelen|succesvolste |
De Chinese [[Gao Ling]] is de '[[Lijst van succesvolste medaillewinnaars op de Olympische Zomerspelen|succesvolste medaillewinnaar]]' in badminton, zij won twee gouden, een zilveren en een bronzen medaille. Zij is ook de enige die vier medailles won. |
||
===Individueel=== |
|||
=== Individueel === |
|||
; Over alle disciplines |
|||
; Over alle disciplines |
|||
Onderstaande tabel geeft de meervoudige medaillewinnaars weer die ten minste twee gouden medailles in het badminton over alle disciplines hebben gewonnen of ten minste drie medailles in totaal. |
Onderstaande tabel geeft de meervoudige medaillewinnaars weer die ten minste twee gouden medailles in het badminton over alle disciplines hebben gewonnen of ten minste drie medailles in totaal. |
||
{|class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|-bgcolor="#CCCCCC" |
|-bgcolor="#CCCCCC" |
||
! |
! !! Olympiër !! Jaren !! {{goud}} !! {{zilver}} !! {{brons}} !! Totaal !! |
||
|- |
|||
| 1 || [[Gao Ling]] || {{CN-VLAG}} || 2000, 2004 || 2 || 1 || 1 || 4 || (v) dubbel / gemengd |
|||
|- |
|- |
||
| |
| {{0}}1 || {{CN-VLAG}} [[Gao Ling]] || 2000, 2004 || 2 || 1 || 1 || 4 || (v) dubbel / gemengd |
||
|- |
|- |
||
| |
| {{0}}2 || {{CN-VLAG}} [[Fu Haifeng]] || 2008, 2012, 2016 || 2 || 1 || 0 || 3 || (m) dubbel |
||
|- |
|- |
||
| 3 |
| {{0}}3 || {{KR-VLAG}} [[Kim Dong-moon]] || 1996, 2000, 2004 || 2 || 0 || 1 || 3 || (m) dubbel / gemengd |
||
|- |
|- |
||
| |
| {{0}}" || {{CN-VLAG}} [[Zhang Nan]] || 2012, 2016 || 2 || 0 || 1 || 3 || (m) dubbel / gemengd |
||
|- |
|- |
||
| {{0}}" || {{CN-VLAG}} [[Zhao Yunlei]] || 2012, 2016 || 2 || 0 || 1 || 3 || (v) dubbel / gemengd |
|||
! Colspan=9| Drie of meer medailles |
|||
|- |
|- |
||
| || [[ |
| {{0}}6 || {{CN-VLAG}} [[Ge Fei]]<br>{{CN-VLAG}} [[Gu Jun]] || 1996, 2000 || 2 || 0 || 0 || 2 || (v) dubbel |
||
|- |
|- |
||
| {{0}}" || {{CN-VLAG}} [[Zhang Jun]] || 2000, 2004 || 2 || 0 || 0 || 2 || (m) gemengd |
|||
|- |
|||
| {{0}}" || {{CN-VLAG}} [[Zhang Ning]] || 2004, 2008 || 2 || 0 || 0 || 2 || (v) enkel |
|||
|- |
|||
| {{0}}" || {{CN-VLAG}} [[Lin Dan]] || 2008, 2012 || 2 || 0 || 0 || 2 || (m) enkel |
|||
|- |
|||
! colspan="9" | Drie of meer medailles |
|||
|- |
|||
| || {{KR-VLAG}} [[Gil Young-ah]] || 1992, 1996 || 1 || 1 || 1 || 3 || (v) dubbel / gemengd |
|||
|- |
|||
| || {{CN-VLAG}} [[Chen Long]] || 2012, 2016, 2020 || 1 || 1 || 1 || 3 || (m) enkel |
|||
|- |
|||
| || {{MY-VLAG}} [[Lee Chong Wei]] || 2008, 2012, 2016 || 0 || 3 || 0 || 3 || (m) enkel |
|||
|} |
|} |
||
=== Medaillespiegel === |
=== Medaillespiegel === |
||
'''N.B.''' Medaillespiegel is bijgewerkt tot en met de Olympische Spelen van 2020. |
|||
{| class="wikitable" style="font-size:90%;text-align:center;" |
|||
{| {{Tabelkop Olympisch medailleklassement sorteerbaar}} |
|||
!rowspan=2| Plaats !!rowspan=2|Land !!rowspan=2 width=40|NOC |
|||
|rowspan=2 style="background:gold; width:3.0em; font-weight:bold;"| '''Goud''' <br /> {{goud}} |
|||
|rowspan=2 style="background:silver; width:3.0em; font-weight:bold;"| '''Zilver''' <br /> {{zilver}} |
|||
|rowspan=2 style="background:{{achtergrond brons}}; width:3.0em; font-weight:bold;"| '''Brons''' <br /> {{Brons}} |
|||
!rowspan=2 style="width:3.0em;"| Totaal |
|||
| colspan = 4 bgcolor=#ddffff | '''Mannen''' |
|||
| colspan = 4 bgcolor=#ffddff | '''Vrouwen''' |
|||
| colspan = 4 bgcolor=#ffffdd | '''Gemengd''' |
|||
|- |
|- |
||
| 1 || align="left" | {{CNos}}||CHN || 20 || 12 || 15 || '''47''' |
|||
|width=25 bgcolor=#ddffff|{{goud}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ddffff|{{zilver}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ddffff|{{Brons}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ddffff|'''T''' |
|||
|width=25 bgcolor=#ffddff|{{goud}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffddff|{{zilver}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffddff|{{Brons}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffddff|'''T''' |
|||
|width=25 bgcolor=#ffffdd|{{goud}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffffdd|{{zilver}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffffdd|{{Brons}} |
|||
|width=25 bgcolor=#ffffdd|'''T''' |
|||
|- |
|- |
||
| 2 || align="left" | {{IDos}}||INA || | 8 || 6 || 7 || '''21''' |
|||
| 1 ||align=left| {{CNos}} || CHN || 11 || 6 || 13 || '''30''' ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| 3 ||bgcolor=#ddffff| '''7''' ||bgcolor=#ffddff| 7 ||bgcolor=#ffddff| 4 ||bgcolor=#ffddff| 8 ||bgcolor=#ffddff| '''19''' ||bgcolor=#ffffdd| 2 ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| 2 ||bgcolor=#ffffdd| '''4''' |
|||
|- |
|- |
||
| 3 || align="left" | {{KRos}}||KOR || 6 || 7 || 7 || '''20''' |
|||
| 2 ||align=left| {{KRos}} || KOR || 6 || 7 || 4 || '''17''' ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| 3 ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| '''7''' ||bgcolor=#ffddff| 2 ||bgcolor=#ffddff| 3 ||bgcolor=#ffddff| 2 ||bgcolor=#ffddff| '''7''' ||bgcolor=#ffffdd| 2 ||bgcolor=#ffffdd| 1 ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| '''3''' |
|||
|- |
|- |
||
| 4 || align="left" | {{DKos}}||DEN || 2 || 3 || 4 || '''9''' |
|||
| 3 ||align=left| {{IDos}} || INA || 6 || 6 || 6 || '''18''' ||bgcolor=#ddffff| 5 ||bgcolor=#ddffff| 3 ||bgcolor=#ddffff| 4 ||bgcolor=#ddffff| '''12''' ||bgcolor=#ffddff| 1 ||bgcolor=#ffddff| 1 ||bgcolor=#ffddff| 2 ||bgcolor=#ffddff| '''4''' ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| 2 ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| '''2''' |
|||
|- |
|- |
||
| 5 || align="left" | {{JPos}}||JPN || 1 || 1 || 2 || '''4''' |
|||
| 4 ||align=left| {{DKos}} || DEN || 1 || 1 || 2 || '''4''' ||bgcolor=#ddffff| 1 ||bgcolor=#ddffff| 0 ||bgcolor=#ddffff| 1 ||bgcolor=#ddffff| '''2''' ||bgcolor=#ffddff| 0 ||bgcolor=#ffddff| 1 ||bgcolor=#ffddff| 0 ||bgcolor=#ffddff| '''1''' ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| 1 ||bgcolor=#ffffdd| '''1''' |
|||
|- |
|- |
||
| 6 || align="left" | {{XTos}}||TPE || 1 || 1 || 0 || '''2''' |
|||
| 5 ||align=left| {{MYos}} || MAS || 0 || 2 || 2 || '''4''' ||bgcolor=#ddffff| 0 ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| 2 ||bgcolor=#ddffff| '''4''' ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| |
|||
|- |
|- |
||
| 7 || align="left" | {{ESos}}||ESP || 1 || 0 || 0 || '''1''' |
|||
| 6 ||align=left| {{GBos}} || GBR || 0 || 1 || 1 || '''2''' ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffddff| ||bgcolor=#ffffdd| 0 ||bgcolor=#ffffdd| 1 ||bgcolor=#ffffdd| 1 ||bgcolor=#ffffdd| '''2''' |
|||
|- |
|- |
||
| 8 || align="left" | {{MYos}}||MAS || 0 || 6 || 3 || '''9''' |
|||
| 7 ||align=left| {{NLos}} || NED || 0 || 1 || 0 || '''1''' ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ddffff| ||bgcolor=#ffddff| 0 ||bgcolor=#ffddff| 1 ||bgcolor=#ffddff| 0 ||bgcolor=#ffddff| '''1''' ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| ||bgcolor=#ffffdd| |
|||
|- |
|- |
||
| 9 || align="left" | {{GBos}}||GBR || 0 || 1 || 2 || '''3''' |
|||
|- |
|||
| 9 || align="left" | {{INos}}||IND || 0 || 1 || 2 || '''3''' |
|||
|- |
|||
| 11 || align="left" | {{NLos}} ||NED || 0 || 1 || 0 || '''1''' |
|||
|- |
|||
| 12 || align="left" | {{RUos}}||RUS || 0 || 0 || 1 || '''1''' |
|||
|- |
|||
! align="left" colspan="3" | Totaal || 39 || 39 || 43 || '''121''' |
|||
|} |
|} |
||
In 1992 werden op ieder onderdeel twee bronzen medailles uitgereikt. |
In 1992 werden op ieder onderdeel twee bronzen medailles uitgereikt. |
||
{{Navigatie badminton bij de Olympische Spelen}} |
{{Navigatie badminton bij de Olympische Spelen}} |
||
{{Navigatie Olympische |
{{Navigatie Olympische Spelen}} |
||
{{Commonscat|Badminton}} |
{{Commonscat|Badminton at the Olympics|Badminton op de Olympische Zomerspelen}} |
||
{{Appendix|2= |
|||
* [https://www.sports-reference.com/olympics/sports/BDM/ Badminton op www.sports-reference.com] |
|||
{{Bronnen|bronvermelding= |
|||
{{References}} |
|||
: [http://www.sports-reference.com/olympics/sports/BDM/ Badminton op www.sports-reference.com] |
|||
}} |
}} |
||
[[Categorie:Badminton op de Olympische Spelen| ]] |
[[Categorie:Badminton op de Olympische Spelen| ]] |
||
[[ca:Bàdminton als Jocs Olímpics]] |
|||
[[cs:Badminton na letních olympijských hrách]] |
|||
[[el:Αντιπτέριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες]] |
|||
[[en:Badminton at the Summer Olympics]] |
|||
[[es:Bádminton en los Juegos Olímpicos]] |
|||
[[fi:Sulkapallo olympialaisissa]] |
|||
[[fr:Badminton aux Jeux olympiques]] |
|||
[[hr:Badminton na Olimpijskim igrama]] |
|||
[[hu:Tollaslabda a nyári olimpiai játékokon]] |
|||
[[id:Bulu tangkis pada Olimpiade]] |
|||
[[it:Badminton ai Giochi olimpici]] |
|||
[[ja:オリンピックバドミントン競技]] |
|||
[[ko:올림픽 배드민턴]] |
|||
[[mr:ऑलिंपिक खेळ बॅडमिंटन]] |
|||
[[ms:Badminton di Sukan Olimpik]] |
|||
[[no:Badminton under sommer-OL]] |
|||
[[pl:Badminton na letnich igrzyskach olimpijskich]] |
|||
[[pt:Badminton nos Jogos Olímpicos]] |
|||
[[ru:Бадминтон на Олимпийских играх]] |
|||
[[sr:Бадминтон на Летњим олимпијским играма]] |
|||
[[sv:Badminton vid olympiska sommarspelen]] |
|||
[[th:กีฬาแบดมินตันในโอลิมปิก]] |
|||
[[zh:奥林匹克运动会羽毛球比赛]] |
Huidige versie van 21 jul 2024 om 22:15
Badminton is een van de sporten die op de Olympische Zomerspelen worden beoefend. De sport staat sinds 1992 op het programma van de Olympische Spelen. In 1972 en 1988 was het een demonstratiesport.
Onderdelen
[bewerken | brontekst bewerken]Onderdeel | 72 | 76 | 80 | 84 | 88 | 92 | 96 | 00 | 04 | 08 | 12 | 16 | 20 | 24 | Totaal |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mannen enkelspel | d | d | • | • | • | • | • | • | • | • | • | ||||
Mannen dubbelspel | d | d | • | • | • | • | • | • | • | • | • | ||||
Vrouwen enkelspel | d | d | • | • | • | • | • | • | • | • | • | ||||
Vrouwen dubbelspel | d | • | • | • | • | • | • | • | • | • | |||||
Gemengd dubbelspel | d | • | • | • | • | • | • | • | • | ||||||
Totaal | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 44 |
Medailles
[bewerken | brontekst bewerken] Zie Lijst van olympische medaillewinnaars badminton voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De Chinese Gao Ling is de 'succesvolste medaillewinnaar' in badminton, zij won twee gouden, een zilveren en een bronzen medaille. Zij is ook de enige die vier medailles won.
Individueel
[bewerken | brontekst bewerken]- Over alle disciplines
Onderstaande tabel geeft de meervoudige medaillewinnaars weer die ten minste twee gouden medailles in het badminton over alle disciplines hebben gewonnen of ten minste drie medailles in totaal.
Olympiër | Jaren | Totaal | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Gao Ling | 2000, 2004 | 2 | 1 | 1 | 4 | (v) dubbel / gemengd | |
2 | Fu Haifeng | 2008, 2012, 2016 | 2 | 1 | 0 | 3 | (m) dubbel | |
3 | Kim Dong-moon | 1996, 2000, 2004 | 2 | 0 | 1 | 3 | (m) dubbel / gemengd | |
" | Zhang Nan | 2012, 2016 | 2 | 0 | 1 | 3 | (m) dubbel / gemengd | |
" | Zhao Yunlei | 2012, 2016 | 2 | 0 | 1 | 3 | (v) dubbel / gemengd | |
6 | Ge Fei Gu Jun |
1996, 2000 | 2 | 0 | 0 | 2 | (v) dubbel | |
" | Zhang Jun | 2000, 2004 | 2 | 0 | 0 | 2 | (m) gemengd | |
" | Zhang Ning | 2004, 2008 | 2 | 0 | 0 | 2 | (v) enkel | |
" | Lin Dan | 2008, 2012 | 2 | 0 | 0 | 2 | (m) enkel | |
Drie of meer medailles | ||||||||
Gil Young-ah | 1992, 1996 | 1 | 1 | 1 | 3 | (v) dubbel / gemengd | ||
Chen Long | 2012, 2016, 2020 | 1 | 1 | 1 | 3 | (m) enkel | ||
Lee Chong Wei | 2008, 2012, 2016 | 0 | 3 | 0 | 3 | (m) enkel |
Medaillespiegel
[bewerken | brontekst bewerken]N.B. Medaillespiegel is bijgewerkt tot en met de Olympische Spelen van 2020.
Plaats | Land | NOC | Goud | Zilver | Brons | Totaal |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | China | CHN | 20 | 12 | 15 | 47 |
2 | Indonesië | INA | 8 | 6 | 7 | 21 |
3 | Zuid-Korea | KOR | 6 | 7 | 7 | 20 |
4 | Denemarken | DEN | 2 | 3 | 4 | 9 |
5 | Japan | JPN | 1 | 1 | 2 | 4 |
6 | Chinees Taipei | TPE | 1 | 1 | 0 | 2 |
7 | Spanje | ESP | 1 | 0 | 0 | 1 |
8 | Maleisië | MAS | 0 | 6 | 3 | 9 |
9 | Groot-Brittannië | GBR | 0 | 1 | 2 | 3 |
9 | India | IND | 0 | 1 | 2 | 3 |
11 | Nederland | NED | 0 | 1 | 0 | 1 |
12 | Rusland | RUS | 0 | 0 | 1 | 1 |
Totaal | 39 | 39 | 43 | 121 |
In 1992 werden op ieder onderdeel twee bronzen medailles uitgereikt.
Zie de categorie Badminton op de Olympische Zomerspelen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Bronnen, noten en/of referenties