Geografie van Europa

Topografische reliëfkaart van Europa

Ecoregio's van Europa

Europa wordt traditioneel gezien als een van de zeven continenten. Fysisch-geografisch gezien wordt het echter beschouwd als het noordwestelijke schiereiland van een grotere landmassa of supercontinent genaamd Eurazië (of het nog grotere supercontinent Afrika-Eurazië). Het idee van Europa als continent is aldus niet de als enige voorkomende zienswijze; sommige geografische bronnen spreken van een Euraziatisch continent of Europees subcontinent, omdat Europa niet door zeeën wordt omringd en meer een culturele dan een geografische eenheid is.

Omvang

In totaal bestrijkt Europa een gebied van 10.400.000 km², slechts een fractie groter dan het continent Australië.

Europa's oostelijke grens met Azië wordt vaak getrokken bij de Oeral, op de waterscheiding die de hoogste toppen met elkaar verbindt. De zuidoostelijke grens met Azië wordt niet altijd op dezelfde plaats getrokken, het vaakst wordt hiervoor de rivier de Oeral gebruikt; door sommige geografen wordt ook de rivier de Emba als grens genomen. De grens loopt verder via de Kaspische Zee, over de waterscheiding van de Grote Kaukasus, of volgens sommigen de Koema-Manytsjlaagte ten noorden ervan, volgens weer anderen langs de rivier de Koera, ten zuiden daarvan. In het algemeen worden de hoogste toppen van de Grote Kaukasus als grens aangehouden. Verder loopt de Euro-Aziatische grens door de Zwarte Zee, de Bosporus, de Zee van Marmara en door de Dardanellen. Er zijn ook geografen die Azerbeidzjan, Armenië, Georgië, Turkije en Cyprus bij Europa voegen, in verband met politieke en culturele redenen.

De Middellandse Zee scheidt Europa van Afrika in het zuiden. De westelijke grens loopt door de Atlantische Oceaan en dwars door IJsland heen.

Als gevolg van de afwijkende meningen over de exacte grenzen van Europa is er blijvend debat over waar het geografisch middelpunt van Europa zou liggen.

Zie ook de Lijst van Europese landen voor verscheidene definities van Europa

Globale geografische kenmerken

Europa bestaat uit een romp, die van oost naar west steeds smaller wordt, en enkele grote schiereilanden, die men op zich als subcontinenten kan beschouwen. Dit zijn het Scandinavisch Schiereiland, het Iberisch Schiereiland, het Apennijns Schiereiland en het Balkanschiereiland. Daaromheen liggen enkele grote en kleine eilanden en eilandengroepen, waarvan de Britse Eilanden de grootste zijn.

Het reliëf in Europa vertoont voor een relatief klein gebied een grote variatie. De zuidelijke gebieden zijn bergachtig en wanneer men zich naar het noorden beweegt komt men vanaf de Pyreneeën, Alpen en de Karpaten, via heuvelachtige en semi-bergachtige gebieden, in de brede noordelijke laagvlaktes, gezamenlijk bekend als de Europese Vlakte, die in het oosten het grootst is. Nog verder naar het noorden bevindt zich een boog van hooggelegen gebieden, die begint in het westen van de Britse Eilanden en via de Schotse Hooglanden, onderbroken door het noordelijke deel van de Noordzee, via het Scandinavisch Hoogland, naar het noorden van Noorwegen loopt.

Deze omschrijving is vereenvoudigd, omdat deelgebieden zoals het Iberisch en het Apennijns Schiereiland hun eigen complexe kenmerken hebben, zoals ook de rest van het vasteland van Europa, waar het reliëf vele plateaus, rivierdalen en bekkens kent, die het algemene beeld nog complexer maken. IJsland en de Britse Eilanden zijn een verhaal op zich. IJsland is een feite een landmassa op zichzelf in de noordelijke Atlantische Oceaan, die als deel van Europa wordt meegeteld, de Britse Eilanden zijn eigenlijk hoger gelegen gebieden die vroeger als schiereiland bij het vasteland van Europa hoorden, voordat het stijgende zeewater de eilandengroep afsneed van de rest van het continent.

Lijst van Europese landen

Dit is de lijst van alle landen in Europa, met inbegrip van die niet geheel in Europa liggen staan. Deze landen zijn transcontinentaal. Er staan ook landen op die geografisch niet in Europa liggen. Deze landen zijn enigszins verbonden met Europa. Dat komt doordat sommige landen bijvoorbeeld lid zijn van de Europese Radio-unie (ERU) of de Europese Economische Ruimte (EER).

Vlag en Naam	Oppervlakte (km2)	Inwonertal	Bevolkingsdichtheid (per km2)	Hoofdstad	Naam in officiële taal	Geografisch in Europa	lid van EU
Albanië	28.748	2.876.591	101,27	Tirana	Shqipëria	Ja	Nee
Andorra	468	77.281	164,59	Andorra la Vella	Andorra	Ja	Nee
Armenië	29.743	2.924.816	101,94	Jerevan	Հայաստան (Hayastan)	Nee	Nee
Azerbeidzjan	86.600	9.911.646	115,17	Bakoe	Azǝrbaycan	transcontinentaal	Nee
België	30.528	11.358.357	372,06	Brussel	België/Belgique/Belgien	Ja	Ja (1957)
Bosnië en Herzegovina	51.129	3.531.159	68,97	Sarajevo	Босна и Херцеговина	Ja	Nee
Bulgarije	110.910	7.101.859	64,03	Sofia	България	Ja	Ja (2007)
Cyprus	9.251	1.170.125	126,48	Nicosia	Kýpros/Kıbrıs	Nee	Ja (2004)
Denemarken	43.094	5.748.796	133,40	Kopenhagen	Danmark	Ja	Ja (1973)
Duitsland	357.168	82.800.000	231,82	Berlijn	Deutschland	Ja	Ja (1957)
Estland	45.226	1.319.133	29,17	Tallinn	Eesti	Ja	Ja (2004)
Finland	336.593	5.509.717	16,37	Helsinki	Suomi/Finland	Ja	Ja (1995)
Frankrijk	547.030	67.348.000	118,27	Parijs	France	Ja	Ja (1957)
Georgië	69.700	3.718.200	56,99	Tbilisi	საქართველო (Sakartvelo)	transcontinentaal	Nee
Griekenland	131.957	10.768.477	82,55	Athene	Ελλάδα (Elláda)	Ja	Ja (1981)
Hongarije	93.030	9.797.561	105,21	Boedapest	Magyarország	Ja	Ja (2004)
Ierland	70.280	4.761.865	67,57	Dublin	Éire/Ireland	Ja	Ja (1973)
IJsland	103.000	350.710	3,25	Reykjavík	Ísland	Ja	Nee
Italië	301.338	60.589.445	198,44	Rome	Italia	Ja	Ja (1957)
Kazachstan	2.724.900	17.987.736	6,63	Nur-Sultan	Қазақстан (Qazaqstan)	transcontinentaal	Nee
Kosovo	10.908	1.831.432	167,90	Pristina	Kosovo	Ja	Nee
Kroatië	56.542	4.284.889	74,39	Zagreb	Hrvatska	Ja	Ja (2013)
Litouwen	65.300	2.800.667	43,36	Vilnius	Lietuva	Ja	Ja (2004)
Liechtenstein	160	38.111	239,42	Vaduz	Liechtenstein	Ja	Nee
Letland	64.589	1.925.800	34,15	Riga	Latvija	Ja	Ja (2004)
Luxemburg	2.586	602.005	225,52	Luxemburg	Lëtzebuerg/Luxemburg/Luxembourg	Ja	Ja (1957)
Noord-Macedonië	25.713	2.103.721	81,03	Skopje	Македонија (Makedonija)	Ja	Nee
Malta	316	445.426	1.456,63	Valletta	Malta	Ja	Ja (2004)
Moldavië	33.846	4.434.547	119,78	Chișinău	Moldova	Ja	Nee
Monaco	2,02	38.400	15.322,50	Monaco	Monaco	Ja	Nee
Montenegro	13.812	642.550	45,35	Podgorica	Crna Gora/Црна Гора	Ja	Nee
Nederland	41.543	17.271.990	410,03	Amsterdam	Nederland	Ja	Ja (1957)
Noorwegen	385.203	5.295.619	13,84	Oslo	Norge/Noreg/Norga	Ja	Nee
Oekraïne	603.628	42.418.235	73,57	Kiev	Україна	Ja	Nee
Oostenrijk	83.858	8.823.054	102,44	Wenen	Österreich	Ja	Ja (1995)
Polen	312.685	38.422.346	123,45	Warschau	Polska	Ja	Ja (2004)
Portugal	92.212	10.379.537	111,30	Lissabon	Portugal	Ja	Ja (1986)
Roemenië	238.397	19.638.000	80,70	Boekarest	România	Ja	Ja (2007)
Rusland	17.098.246	144.526.636	8,39	Moskou	Россия	transcontinentaal	Nee
San Marino	61,2	33.285	547,99	San Marino	San Marino	Ja	Nee
Servië	88.361	7.040.272	99,33	Belgrado	Srbija/Србија	Ja	Nee
Slovenië	20.273	2.066.880	102,18	Ljubljana	Slovenija	Ja	Ja (2004)
Slowakije	49.035	5.435.343	110,78	Bratislava	Slovensko	Ja	Ja (2004)
Spanje	505.990	46.698.151	91,06	Madrid	España	Ja	Ja (1986)
Tsjechië	78.866	10.610.947	133,83	Praag	Česko	Ja	Ja (2004)
Turkije	783.356	80.810.525	102,40	Ankara	Türkiye	transcontinentaal	Nee
Vaticaanstad	0,44	1000	2.272,72	Vaticaanstad	Stato della Città del Vaticano	Ja	Nee
Verenigd Koninkrijk	244.820	66.040.229	268,92	Londen	United Kingdom	Ja	Nee (Brexit)
Wit-Rusland	207.560	9.504.700	45,56	Minsk	Беларусь ((be) )	Ja	Nee
Zweden	450.295	10.151.588	22,17	Stockholm	Sverige	Ja	Ja (1995)
Zwitserland	41.285	8.401.120	204,75	Bern	Schweiz/Suisse/Svizzera/Svizra	Ja	Nee

Transcontinentale landen in Europees gedeelte

Vlag en Naam	Oppervlakte (km2)	Inwonertal	Bevolkingsdichtheid (per km2)	Grootste stad in Europa
Kazachstan	652.042	130.432	0,20	Oral
Rusland	5.811.000	121.295.497	20,87	Moskou
Turkije	23.764	10.620.739	446,93	Istanboel

Gebieden en landen

Europa kan in de volgende geografische gebieden worden onderverdeeld:

• Noord-Europa: (Estland, Letland, Litouwen, IJsland, Noorwegen, Zweden, Finland en Denemarken);
• de Britse Eilanden: (het Verenigd Koninkrijk en Ierland);
• West-Europa: (Frankrijk, België, Nederland, Luxemburg en Monaco);
• Zuid-Europa: (Portugal, Spanje, Andorra, Italië, Malta, San Marino en Vaticaanstad);
• Midden-Europa: (Duitsland, Zwitserland, Liechtenstein, Oostenrijk, Polen, de Tsjechische Republiek, Slowakije, en Hongarije);
• Zuidoost-Europa: (Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Montenegro, Kosovo, Albanië, Noord-Macedonië, Roemenië, Bulgarije, Griekenland en het Europese deel van Turkije);
• Oost-Europa: (Wit-Rusland, Oekraïne, Moldavië, het Europese gedeelte van Rusland en het Europese gedeelte van Kazachstan);

Geografische extremen

Geografische extremen van Europa

Geheel Europa

• Noordelijkste punt – Kaap Fligely, Rudolfeiland, Frans Jozefland, Rusland (81° 48′ 24″ N)
• Zuidelijkste punt – Gavdos, Griekenland (34° 48′ 02″ N)
• Westelijkste punt – Monchique-eiland, Azoren (39° 29′ 43″ W)
• Oostelijkste punt – Kaap Flissingski, Severnyeiland, Nova Zembla, Rusland (69° 5′ 14″ E)
• Laagst gelegen punt – Kaspische Zeekust, Rusland
• Hoogst gelegen punt – Elbroes, Rusland

Vasteland van Europa

• Noordelijkste punt – Nordkinn, Noorwegen (71° 08′ 02″ N)
• Zuidelijkste punt – Tarifa, Spanje (36° 00′ 00″ N)
• Westelijkste punt – Cabo da Roca, Portugal (09° 30′ 03″ W)
• Oostelijkste punt – 68°18′37″N 66°37′05″E, een top zonder naam in het Oeralgebergte op 545 meter hoogte.

Geologie

LEGENDA Voormalig Baltica Caledonisch (Vrm.Laurentia) Caledonisch (Vrm.Baltica) Voormalig Avalonia Hercynische terreinen Alpiene gebergtegordels Alpen Karpaten Oekraïens Schild Pyreneeën Apennijnen Dinariden Atlasgebergte Baltisch schild Londen-Brabant Betisch gebergte

Geologische opbouw van de aardkorst onder Europa

Geologische opbouw

Een continent als Europa is een erg groot gebied met een zeer variërende geologie. Veel gebieden hebben zijn eigen geologie, die weinig overeenkomsten vertoont met andere delen van Europa. Desondanks kan het continent verdeeld worden in een aantal geologische zones die afhankelijk van de tektonische situatie elk weer bestaan uit geologische structuren als bekkens, horsten, slenken of orogenen. Deze structuren bepalen welk gesteente in de ondergrond en aan het aardoppervlak te vinden is.

Geologisch gezien is Europa uit componenten van oudere continenten en oceanen opgebouwd. Door de werking van platentektoniek in de loop der miljoenen jaren zijn deze fragmenten samengevoegd tot de huidige configuratie. Het oudste gedeelte van Europa is het Baltisch Schild (Scandinavië, de Baltische landen, Europees Rusland, en het noorden van Polen en Duitsland), de kern van het oude continent Baltica. Stukken van de voormalige continenten Avalonia (Engeland, Ierland, de Benelux en het noordwesten van Duitsland) en Laurentia (West-Noorwegen en Schotland) liggen daar in het westen en zuiden tegenaan als gevolg van de Caledonische gebergtevorming rond 400 miljoen jaar geleden. Stukken van Gondwana (Iberisch Schiereiland en andere delen rond de westelijke Middellandse Zee) en het daarvan afgesplitste Cimmeria (Turkije en andere delen rond de oostelijke Middellandse Zee) zijn tijdens de Hercynische en Cimmerische gebergtevormingen (respectievelijk rond 300 en 150 miljoen jaar geleden) hier weer aan vast komen te zitten, met name in Centraal en Zuid-Europa. De laatste grote fase van gebergtevorming was de Alpiene gebergtevorming (vanaf 80 miljoen jaar geleden), waarmee grote delen van Zuid-Europa ontstonden. Tijdens de Alpiene gebergtevorming zijn delen van de bodem van de Westelijke Tethys-oceaan in de Pyreneeën, Alpen, Apennijnen, Balkan en de Karpaten terechtgekomen.

Vorming van het landschap

Vanwege de grote verscheidenheid aan geologische situaties kent Europa een grote variëteit in landschappen die in het hele continent worden aangetroffen. Grote delen van het oppervlak van Europa bestaan uit tijdens de Caledonische of Hercynische gebergtevormingen gevormde gesteenten. De tektonische opheffing van het reliëf die deze gesteenten aan het oppervlak bracht is echter vrijwel altijd jonger. De uitzondering hierop vormen de gebergten van Zuid-Europa, die ontstaan zijn door de nog steeds doorgaande Alpiene gebergtevorming.

Tektoniek zorgt voor het omhoog of omlaag bewegen van de aardkorst, maar de huidige landvorm is vooral ontstaan door de erosie. De mate waarmee en manier waarop erosie plaatsvindt hangt weer af van factoren als klimaat, bodemvorming, of de competentie van het gesteente in de ondergrond. Op veel plekken zijn landvormen ontstaan tijdens perioden waarin het klimaat anders was dan tegenwoordig. Zo komen in Noord-Europa en in en rond de hooggebergten op veel plekken stuwwallen, fjorden, drumlins en eskers voor uit de laatste ijstijden, toen gletsjers grote delen van het continent bedekten.

Zie ook de sectie geologie in het artikel Europa.

Zeeën

• Noordelijke IJszee
  • Groenlandzee
  • Witte Zee
  • Barentszzee
• Atlantische Oceaan
  • Noorse Zee
  • Ierse Zee
  • Keltische Zee
  • Golf van Biskaje
  • Het Kanaal
  • Noordzee
  • Skagerrak
  • Kattegat
• Oostzee
  • Botnische Golf
  • Finse Golf
• Middellandse Zee
  • Ligurische Zee
  • Tyrreense Zee
  • Adriatische Zee
  • Ionische Zee
  • Egeïsche Zee
• Zwarte Zee

Meren

De zes grootste meren in Europa zijn met de oppervlakte naar benadering:

1. Kaspische Zee (grens met Azië) – 371.000 km²
2. Ladogameer – 17.700 km²
3. Onegameer – 9.616 km²
4. Vänermeer – 5.655 km²
5. Saimaameer – 4.400 km² (gehele merensysteem)
6. Peipusmeer – 3.555 km²

Rivieren

Waterscheidingen en stroomgebieden van de belangrijkste rivieren

De langste twintig rivieren in Europa met de lengte naar benadering:

1. Wolga – 3530 km
2. Donau – 2888 km
3. Oeral – 2428 km
4. Dnjepr – 2285 km
5. Don – 1870 km
6. Petsjora – 1809 km
7. Kama – 1805 km
8. Oka – 1500 km
9. Belaja – 1430 km
10. Dnjestr – 1352 km
11. Rijn – 1320 km
12. Vjatka – 1314 km
13. Desna – 1130 km
14. Elbe – 1091 km
15. Severski Donets – 1053 km
16. Wisła – 1047 km
17. Westelijke Dvina – 1020 km
18. Loire – 1020 km
19. Taag – 1007 km
20. Chopor – 979 km

Belangrijkste eilanden en eilandengroepen

In de Atlantische Oceaan en de Oostzee

• Britse Eilanden:
  • Groot-Brittannië
  • Ierland
  • Man
  • Orkneyeilanden
  • Hebriden
  • Shetlandeilanden
• Deense eilanden:
  • Seeland
  • Funen
  • Lolland
  • Falster
  • Bornholm
• Andere belangrijke eilanden in de Oostzee:
  • Gotland
  • Öland
  • Åland (archipel van enkele duizenden eilanden)
  • Saaremaa
  • Hiiumaa
• In de Noordzee:
  • Waddeneilanden
• Andere belangrijke eilanden in de Atlantische Oceaan:
  • IJsland
  • Faeröer
  • Kanaaleilanden
  • Azoren

In de Middellandse Zee

• In de Westelijke Middellandse Zee:
  • Balearen
  • Corsica
  • Lampedusa
  • Malta
  • Pantelleria
  • Sardinië
  • Sicilië
• In de Oostelijke Middellandse Zee:
  • Dalmatische Eilanden
  • Ionische Eilanden
  • Kreta
  • Euboea
  • Sporaden
  • Cycladen
  • Dodekanesos
  • Diverse andere Griekse eilanden

In de Noordelijke IJszee

• Spitsbergen
• Jan Mayen
• Nova Zembla
• Frans Jozefland

Vlaktes en laaglanden

De uitgebreidste vlaktes en laaglanden zijn:

• Europese Vlakte
  • Finse Merenvlakte
  • Russisch Laagland (het grootste landschap van Europa)
    • Kaspische Laagte
  • Noord-Europese Laagvlakte
    • Noord-Duitse Laagvlakte
    • Pools Laagland
  • Frans Laagland
• Spaanse Hoogvlakte
• Povlakte
• Pannonische Vlakte
• Beneden-Donauvlakte

Bergketens

Zie Lijst van bergen in Europa voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Enkele van Europa's belangrijkste bergketens zijn:

• Oeral
• Kaukasus
• Karpaten
• Alpen
• Apennijnen
• Pyreneeën
• Cantabrisch Gebergte
• Schotse Hooglanden
• Scandinavisch Hoogland

Steden

Satellietopname van nachtelijk Europa, waar goed de stedelijke gebieden op te zien zijn

Top 20

De grootste twintig steden van Europa zijn:

1. Moskou (Rusland)
2. Istanboel (Turkije)
3. Londen (Verenigd Koninkrijk)
4. Sint-Petersburg (Rusland)
5. Berlijn (Duitsland)
6. Madrid (Spanje)
7. Kiev (Oekraïne)
8. Rome (Italië)
9. Parijs (Frankrijk)
10. Boekarest (Roemenië)
11. Hamburg (Duitsland)
12. Minsk (Wit-Rusland)
13. Boedapest (Hongarije)
14. Warschau (Polen)
15. Wenen (Oostenrijk)
16. Barcelona (Spanje)
17. Charkov (Oekraïne)
18. Sofia (Bulgarije)
19. Belgrado (Servië)
20. Milaan (Italië)

Opmerking: de lijst is op volgorde van het aantal inwoners van de stad zelf en dus niet van de agglomeratie.

Steden of plaatsen die de hoofdstad zijn van het gelijknamige land

• Luxemburg
• Monaco
• San Marino
• Vaticaanstad

Steden die de grootste stad zijn van een land, maar niet de hoofdstad

• Schaan (Liechtenstein, hoofdstad is Vaduz)
• Birkirkara (Malta, hoofdstad is Valletta)
• Dogana (San Marino, hoofdstad is San Marino)
• Zürich (Zwitserland, hoofdstad (bondsstad) is Bern)
• Istanboel (Turkije, hoofdstad is Ankara)

Binnenstaten

De volgende landen worden geheel door andere landen omgeven:

• Luxemburg
• Andorra
• Vaticaanstad
• San Marino
• Noord-Macedonië*
• Servië*
• Zwitserland*
• Liechtenstein* (wordt dubbel door land omgeven)
• Oostenrijk*
• Hongarije*
• Tsjechië*
• Slowakije*
• Wit-Rusland
• Moldavië
• Kazachstan (wanneer de Kaspische Zee niet wordt meegeteld als zee)
• Azerbeidzjan (idem)

* Deze acht landen vormen een blok van geheel door land omgeven landen.

Landen die geheel bestaan uit eilanden of delen van eilanden

• IJsland
• Verenigd Koninkrijk
• Ierland
• Malta

Landen die ook in een ander continent liggen

Zie ook de sectie Omvang

De volgende landen liggen voor het grootste deel in Europa:

• Frankrijk (strikt genomen kent Frankrijk enkele departementen buiten Europa die integraal deel uitmaken van Frankrijk)
• Griekenland (de eilanden voor de Turkse kust liggen strikt genomen in Azië)
• IJsland (het noordwesten van IJsland ligt op de Amerikaanse plaat)
• Nederland (omvat naast het Europese deel ook de Caribische eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba)
• Portugal (strikt genomen ligt Madeira op de Afrikaanse plaat en het westelijkste deel van de Azoren op de Amerikaanse plaat)
• Spanje (de Canarische Eilanden liggen op de Afrikaanse plaat, en Ceuta en Melilla liggen op het vasteland van Afrika)

De volgende landen liggen voor het grootste deel in Azië:

• Azerbeidzjan (het deel ten noorden van de waterscheiding van de Grote Kaukasus ligt in Europa)
• Georgië (het deel ten noorden van de waterscheiding van de Grote Kaukasus ligt in Europa)
• Kazachstan (het gebied ten westen van de rivier de Oeral of de Emba ligt in Europa)
• Rusland (alles ten westen van de Oeral ligt in Europa)
• Turkije (het gebied ten westen van de Bosporus en de Zee van Marmara ligt in Europa)

De volgende landen liggen in het geheel liggen niet op het Europees continent:

• Armenië
• Cyprus

Lijst van landen gesorteerd op het aantal landen waar ze aan grenzen

• 14: Rusland
• 9: Duitsland
• 8: Frankrijk, Oostenrijk, Turkije en Servië
• 7: Hongarije, Oekraïne, Polen
• 6: Italië
• 5: Spanje, Bulgarije, Roemenië, Zwitserland, Slowakije, Wit-Rusland, Kroatië en Kazachstan
• 4: België, Griekenland, Albanië, Noord-Macedonië, Montenegro, Slovenië, Tsjechië, Letland, Litouwen, Georgië en Azerbeidzjan
• 3: Finland, Noorwegen, Luxemburg en Bosnië en Herzegovina
• 2: Zweden, Nederland, Andorra, Liechtenstein, Estland en Moldavië
• 1: Denemarken, Ierland, Verenigd Koninkrijk, Monaco, Portugal, Vaticaanstad en San Marino
• 0: IJsland, Malta en Cyprus

Opmerking: Alleen landgrenzen zijn meegeteld en de overzeese departementen van Frankrijk en Nederland zijn niet meegenomen.

Opmerking: Als we Kosovo niet als deel van Servië beschouwen, tellen zowel Noord-Macedonië als Montenegro 5 buurlanden.

Referenties

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Atlas of Europe op Wikimedia Commons.

Wikibooks

Wikibooks heeft meer over dit onderwerp: Atlas van Europa.