Hedendaagse filosofie: verschil tussen versies

Deel van een serie artikelen over; Filosofie
	Geschiedenis van de filosofie
Vakgebieden
	Cultuurfilosofie · Esthetica · Ethiek · Filosofie van de geest · Geschiedfilosofie · Kennistheorie · Logica · Metafysica · Rechtsfilosofie · Sociale filosofie · Taalfilosofie · Wetenschapsfilosofie
Westerse filosofie
	Presocratische filosofie · Antieke filosofie · Middeleeuwse filosofie · Renaissance-filosofie · Moderne filosofie · Postmoderne filosofie
Oosterse filosofie
	Chinese filosofie · Taoïsme · Confucianisme · Indische filosofie · Hindoeïsme · Boeddhisme · Japanse filosofie
Religieuze filosofie
	Christelijke filosofie · Joodse filosofie · Islamitische filosofie
Portaal	Filosofie

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 12 mrt 2024 om 12:40

De hedendaagse filosofie is de filosofie die globaal begint in de twintigste eeuw. Stromingen binnen de hedendaagse filosofie zijn levensfilosofie, fenomenologie, existentialisme, structuralisme, postmodernisme, metamodernisme, ordinary language philosophy en analytische filosofie. De belangrijkste kenmerken van de hedendaagse filosofie zijn enerzijds de professionalisering van de filosofie, filosofen worden beroepsfilosofen. Anderzijds is er ook het kenmerk dat de grote metafysische pretenties grotendeels worden opgegeven: filosofen beogen niet meer een volledig metafysisch systeem te bedenken. Een andere belangrijke gebeurtenis is het ontstaan van de kloof tussen de continentale filosofie, met filosofen als Martin Heidegger en Jacques Derrida, en de analytische filosofie met filosofen als Bertrand Russell en Saul Kripke.

Het begin van de hedendaagse filosofie

De benaming hedendaagse filosofie heeft het probleem waar het begin van de hedendaagse filosofie geplaatst moet worden. Het is zo bijvoorbeeld niet eenduidig te zeggen of stromingen zoals het Brits idealisme, de levensfilosofie of het pragmatisme volledig tot de hedendaagse wijsbegeerte moeten gerekend worden. Door de filosofen zelf worden er verschillende beginpunten aangeduid: zo laten sommigen het samenvallen met het ontstaan van de kloof tussen de continentale en analytische filosofie. Er is hier echter moeilijk een precieze datum voor te vinden, maar al bij al situeert zich het ergens aan het begin van de 20e eeuw bij denkers als Henri Bergson, Edmund Husserl en Bertrand Russell.

Anderen gaan verder terug in de tijd, tot wat zij zien als de oorsprong van deze kloof. Zo wordt het hele Brits idealisme en Duits idealisme, en hun critici zoals Søren Kierkegaard, Karl Marx en Friedrich Nietzsche in de hedendaagse wijsbegeerte opgenomen. Ook het werk van Immanuel Kant wordt soms al aangewezen als continentaal^[1] en de kloof tussen het empirisme en rationalisme wordt dan geïnterpreteerd in functie van deze latere tegenstelling: rationalisten waren de voorgangers van de continentale filosofie (ze leefde ook op het continent) en empiristen (die voornamelijk uit Groot-Brittannië kwamen) waren de voorgangers van de analytische filosofie.

J.M. Bocheński hanteert dan weer in zijn Geschiedenis van de Europese Hedendaagse Wijsbegeerte het criterium dat een filosoof behoort tot de hedendaagse filosofie wanneer deze na de Eerste Wereldoorlog de belangrijkste publicaties maakte. Henri Bergson en Max Scheler vallen hier dan bijvoorbeeld wel onder, maar iemand als F.H. Bradley dan weer niet. Bochenski maakte wel weer enkele uitzonderingen: het werk van Wilhelm Dilthey en William James nam hij toch op in zijn bespreking, ook al situeren hun publicaties zich eerder.^[2]

Kenmerken en stromingen

Net als in de middeleeuwse filosofie of de moderne filosofie kenmerkt de hedendaagse filosofie zich door enerzijds een onderverdeling in verschillende stromingen en anderzijds een reeks gemeenschappelijke kenmerken die deze stromingen delen. De voornaamste stromingen binnen de hedendaagse filosofie zijn:

Het neokantianisme met Hermann Cohen en Ernst Cassirer
De levensfilosofie met Henri Bergson en Georg Simmel
Het pragmatisme met C.S. Peirce en William James
Het neothomisme met Joseph Maréchal en Jacques Maritain
Het neorealisme van de analytische filosofie met Bertrand Russell en G.E. Moore
De fenomenologie met Franz Brentano en Edmund Husserl
De nieuwe of realistische metafysica met Nicolai Hartmann en A.N. Whitehead
Het logisch positivisme van de Wiener Kreis met Rudolf Carnap en Otto Neurath
De kritische theorie van de Frankfurter Schule met Theodor Adorno en Jürgen Habermas
Het existentialisme met Jean-Paul Sartre en Albert Camus
De feministische filosofie met Simone de Beauvoir en Judith Butler
De ordinary language philosophy met Ludwig Wittgenstein en John Austin
Het structuralisme met Ferdinand de Saussure en Claude Lévi-Strauss
Het postmodernisme of poststructuralisme met Michel Foucault en Jacques Derrida
Het speculatief realisme met Ray Brassier en Quentin Meillassoux
De experimentele filosofie met Joshua Knobe en Shaun Nichols

De voornaamste kenmerken die in de hedendaagse filosofie te toon zetten, en het onderscheiden van de vroegere moderne filosofie, zijn:^[3]

Antimechanisme: hierin wordt geageerd tegen een te mechanistische opvatting. Het wetenschappelijke wereldbeeld komt onder vuur te staan, voornamelijk binnen de continentale filosofie. Stromingen als de fenomenologie of het postmodernisme, maar ook de ordinary language philosophy, leggen de nadruk op de natuurlijke wijze waarop we de wereld zien. Dit is de oorspronkelijke wereld en de onpersoonlijke en onttoverde wereld van de wetenschap is hoogstens een theoretische abstractie.
Antipositivisme: met uitzondering van het logisch positivisme delen de meeste hedendaagse filosofische stromingen de premisse dat de wetenschap niet de ultieme bron kan zijn voor alle kennis. Er zijn met andere woorden andere kennisbronnen en -fundamenten naast de wetenschap. De waarde die aan de wetenschap zelf toegekend wordt, kan variëren van het toeschrijven van een (zeker) ondergeschikt belang tot het ontzeggen van alle waarde in een specifiek deelgebied. De continentale filosofie staat veel vijandiger tegenover de pretenties van de wetenschap dan de analytische filosofie, die zich grotendeels spiegelt aan de wetenschap, maar er desondanks 'naast' bestaat, en vertrekt vanuit een naturalisme.
Analyse en methode: vele hedendaagse stromingen hanteren een veel duidelijkere en meer afgelijnde methode van analyse en onderzoek. Bekend is bijvoorbeeld de analytische filosofie die de conceptuele analyse als haar uithangbord neemt, een idee dat ook verder werkt in de ordinary language philosophy die zich richt op een analyse van de alledaagse taal.^[4] Andere voorbeelden zijn de transcendentale reductie van de fenomenologie, de structuralistische semantiek van het structuralisme en de deconstructie van Derrida.
Realisme: vele hedendaagse filosofen maken komaf met de dominantie van het idealisme in de filosofie en kiezen voor een realistische inslag. Dit is vooral prominent in de analytische filosofie, die ontstaan is als kritiek op het Brits idealisme. Vaak bestaat dit realisme ook uit een direct realisme: het onderscheid tussen de fenomenale wereld en het Ding an sich van Immanuel Kant wordt verworpen.
Pluralisme: hedendaagse filosofen staan sceptisch tegenover elke vorm van monisme, de stelling dat de hele wereld uit één oorzaak of stof voortkomt, een dominant idee in de 19e eeuw. Vele hedendaagse stromingen kiezen voor een radicaal pluralisme. Een goed voorbeeld hiervan is het moreel pluralisme van Isaiah Berlin en Thomas Nagel. Het beperkt zich echter niet tot een moreel of politiek pluralisme, maar kan ook gehanteerd worden in de kennistheorie, taalfilosofie of metafysica. Dit vindt men bijvoorbeeld terug in het pragmatisme (op vlak van kennis) en de ordinary language philosophy (op vlak van taal).
Actualisme: een andere verschuiving is die van het zijn naar het worden. De wereld wordt niet meer als een statisch geheel gezien en er wordt niet meer zozeer gezocht naar hetgeen dat onveranderlijk blijft door de tijd heen, maar meer geconcentreerd op de veranderingen. Heel duidelijk is dit bijvoorbeeld terug te vinden in de procesfilosofie van Whitehead of in het werk van de postmoderne filosoof Gilles Deleuze.
Personalisme: in tegenstelling tot de vroegere filosofie verschuift de nadruk in de filosofie naar de mens, terwijl het vroeger op God, de wereld, de geschiedenis of de samenleving lag. Heel duidelijk is dit in het existentialisme dat de vrijheid, onbepaaldheid en de uniekheid van de mens propageert. Daarnaast is dit ook uitgesproken in het werk van personalisten zelf zoals Emmanuel Mounier of in de fenomenologie van Emmanuel Levinas.
Antisubjectivisme: in de tweede helft van de 20e eeuw werden de ideeën losgelaten dat het menselijk subject altijd centraal moet staan (bijvoorbeeld in het structuralisme en de ordinary language philosophy). De mens is toch niet zo vrij als deze eerst denkt, maar wordt door de omgeving en de samenleving bepaalt.
De linguïstische wending: ook is het opvallend hoe het merendeel van de hedendaagse filosofen in hun opvattingen over kennis niet zozeer de rede en het menselijk verstand meer centraal plaatsen, maar een grote rol toekennen aan de taal. Deze linguïstische wending vond vooral plaats na de Tweede Wereldoorlog, toen het personalisme problematisch werd, en stelt dat de taal kennis mogelijk maakt en als tussenpersoon dient tussen mens en de wereld. Exemplarisch is dit in de ordinary language philosophy, maar bijvoorbeeld ook in het structuralisme. In feite zijn er weinig stromingen die aan deze wending ontsnappen en vindt men het ook terug in het pragmatisme van Richard Rorty, de postmoderne filosofie van Jean-François Lyotard en de kritische theorie van Jürgen Habermas.
De eeuw van de crisis: de hedendaagse filosofie wordt daarnaast ook gekenmerkt door een opvallend aantal aangekondigde crisissen en revoluties in de filosofie.^[5] Voorbeelden zijn de vroege crisis van de fundamenten van de wetenschap en wiskunde (fenomenologie, analytische filosofie), de crisis rond de aard van de taal (ordinary language philosophy), het vergeten van de ontologische differentie (Martin Heidegger), de crisis van het foundationalisme, de dood van de mens (structuralisme), de metafysica van de aanwezigheid (Jacques Derrida) en het einde van de grote verhalen (Jean-François Lyotard).

Naast deze reeks inhoudelijke kenmerken kan ook gewezen worden op de veranderingen in de formele kant van de filosofie: de filosofie heeft zich sterk geprofessionaliseerd. De opleidingen in de filosofie werden sterk uitgebouwd en losgekoppeld van andere disciplines zoals de theologie. Er werd ook meer verwacht van de filosoof. Zo is deze niet meer in de eerste plaats een verdediger van een bepaalde stelling of theorie die zich mag richten op het eigen werk en niets aantrekken van andere filosofen. Het wordt vandaag de dag verwacht van een academische filosoof dat deze op geregelde basis publiceert in erkende tijdschriften. Voor amateurfilosofen zonder een grote academische carrière, zoals Arthur Schopenhauer of Friedrich Nietzsche lijkt er geen plaats meer te zijn.^[6] De debatten gevoerd in deze tijdschriften en tussen filosofen onderling kenmerken zich in de 20e eeuw ook door een hoog technisch en ingewikkeld karakter, grotendeels ten gevolge van de nadruk op analyse en methode. Vandaag de dag is het dan ook zinvol om een onderscheid te maken tussen academische filosofen en filosofen die schrijven voor het grote publiek, zoals Ayn Rand of Alain de Botton. Deze laatste groep wordt vaak niet serieus genomen door de academische filosofie.

Gelijklopend met deze professionalisering van de filosofie, ontstonden ook een hele reeks gespecialiseerde filosofische tijdschriften en filosofische genootschappen. Een voorbeeld hiervan is het tijdschrift Mind dat in 1876 werd opgericht en waarin onder anderen Bertrand Russells On Denoting (1905) en Alan Turings Computing Machinery and Intelligence (1950), met de eerste versie van de turingtest, verscheen. Andere voorbeelden zijn The Monist (opgericht in 1890), en Analysis (opgericht in 1933) waarin het Gettier-probleem voor het eerst werd geformuleerd. Een bekend filosofisch genootschap is de American Philosophical Association.

Vanaf het begin van de 21e eeuw beginnen filosofen ook vaker gebruik te maken van het internet en weblogs om filosofische teksten met andere mensen te delen. Een bekend filosoof die zich sterk heeft ingelaten met deze communicatiemedia is David Chalmers. Ook bekend is de Stanford Encyclopedia of Philosophy, een internetencyclopedie waarvoor professionele filosofen artikels schrijven over allerlei filosofische onderwerpen en men gratis kan raadplegen op het internet.

De kloof tussen de continentale en de analytische filosofie

Het werk van Alexius Meinong wordt wel al binnen de hedendaagse filosofie gerekend, maar kan nog niet aan de hand van de kloof ingedeeld worden

Oorspronkelijk was er van een eventuele splitsing tussen continentale en analytische filosofie geen sprake. Zo waren er nog vlijtige contacten tussen filosofen die nu zouden worden opgesplitst tussen continentale en analytische filosofen op het einde van de 19e eeuw.^[7] Zo werd het werk van William James door filosofen van beide kanten gelezen, erkende G.E. Moore een sterke verwantschap met Franz Brentano op vlak van de ethiek en had Bertrand Russell nog vele elementen van Alexius Meinongs filosofie in zijn eigen werk gebruikt. Daarnaast ageerden zowel Edmund Husserl als Gottlob Frege sterk tegen het toen dominante psychologisme: de reductie van de logica tot de psychologie.^[8]

De hedendaagse filosofie vertrekt vanuit een crisis in de filosofie. Het hoogtepunt van de moderne filosofie was het Duits idealisme met personen als Fichte en G.W.F. Hegel. Zij plaatsten de filosofie bovenaan de top van alle wetenschappen en gaven deze het laatste woord. De stromingen faalde echter in haar ambities toen zij geconfronteerd werd met kritische denkers als Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Karl Marx en de psychoanalyse van Sigmund Freud. Terwijl het Duits idealisme beweerde dat de werkelijkheid volledig redelijk was, toonden deze kritische denkers aan dat er ook irrationele elementen in de samenleving waren, waardoor het subject bepaald wordt: de natuurlijke driften en impulsen, de machtswellust en de bestaande economische en sociale structuren. Als verdere oorzaken van deze kentering in de filosofie wijzen auteurs als Bochenski vooral op de crisis in de wetenschap en in de wiskunde: aan het begin van de 20e eeuw werd meer en meer getwijfeld aan het klassieke Newtoniaanse mechanistische wereldbeeld waarin alles zuiver deterministisch verliep (de demon van Laplace). Op deze manier bleek er toch een toevoeging van filosofie nodig, zelfs al was het maar een eeuwige kritische noot tegen deze ambitieuze wetenschappelijke toekomstperspectieven. In de wiskunde ontstond ook een gelijkaardige crisis, veroorzaakt door enerzijds het ontstaan van de niet-euclidische meetkunde en anderzijds de verzamelingenleer van Georg Cantor. Beide vernieuwingen ondergroeven de klassieke wiskundige axioma's. Hierdoor ontstond er twijfel rond de idee dat de wiskunde een solide basis kon vormen voor alle kennis, een idee dat al bij René Descartes speelde. Hierdoor kwam de moderne formele logica weer opzetten met denkers als Gottlob Frege en Giuseppe Peano.^[9]

De filosofie in het begin van de 20e eeuw trachtte op deze ontnuchtering een antwoord te bieden omdat het traditionele idealisme hier niet in slaagde. De hedendaagse filosofie deed dit vooral door te proberen zichzelf te herdefiniëren en een nieuwe methode uit te denken. Het is hier waar de splitsing begon tussen de continentale filosofie en de analytische filosofie, omdat zij beide een ander antwoord gaven op deze crisis. Vele auteurs, waaronder Michael Dummett in zijn Origins of Analytical Philosophy (1993),^[10] stellen dus dat beide stromingen uit dezelfde bron komen, maar zich in een andere richting hebben bewogen. Hedendaagse continentale filosofie ontstond samen met het werk van Franz Brentano, Edmund Husserl en Martin Heidegger, en breder ging het samen met de ontwikkeling van de fenomenologie. Deze filosofen stelden fundamentele fouten vast in het vroegere denken over de mens en bewustzijn en herdefinieerden vooral de relatie tussen mens en wereld. Deze verschuiving was geïnspireerd op de crisis in de wetenschap: de wetenschap leek toch niet de ultieme grond voor kennis te schenken, grotendeels door een verkeerd mens- en wereldbeeld, waardoor de filosofie op zoek moest gaan naar een nieuw fundament. Het psychologisme was hier een symptoom van.

Deze ontwikkeling was er echter gelijktijdig met het werk van Frege, Bertrand Russell en Ludwig Wittgenstein, waar ook een nieuwe methode werd ontwikkeld, namelijk een gebaseerd op de conceptuele analyse van taal via moderne formele logica (vandaar ook de naam analytische filosofie).^[4]^[10] In tegenstelling tot de continentale filosofie, was dit vooral een antwoord op de crisis in de wiskunde: de wiskunde was niet het ultieme fundament, dus moest via de logica gezocht worden naar de structuur achter de wiskunde (het logicisme). Frege was bijvoorbeeld in de eerste plaats een logicus en Russell en Alfred North Whitehead zijn bekend om hun werk Principia Mathematica (1910-1913) dat volledig in deze traditie valt te plaatsen.

Anderen gaan vroeger terug in de tijd om de oorsprong van deze splitsing te begrijpen. Ze wijzen erop dat de analytische en continentale filosofie een gemeenschappelijke geschiedenis kennen tot en met het werk van Immanuel Kant.^[11] Het is pas in de opvolging hiervan dat de twee soorten van filosofie verschillen qua mening. Zo wordt het Duits idealisme, met G.W.F. Hegel gezien als een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van de filosofie binnen de continentale filosofie, terwijl analytische filosofen vanaf Russell en Moore de waarde van dit idealisme minimaliseren.^[7] De filosofie van Russell en Moore moet immers zelf verstaan worden als een reactie op het Brits idealisme, een voortvloeisel uit dit Duits idealisme.

Het verschil volgens Simon Critchley bestaat dan weer vooral uit hoe en hoeveel Kant is gelezen.^[11] De analytische filosofie concentreert zich vooral op de Kritik der reinen Vernunft (1781) en bespreekt vooral de kentheoretische problemen, terwijl de continentale filosofie meer waarde hecht aan de latere ambities van Kant in zijn Kritik der Urteilskraft (1790) waarin hij de kloof tussen het praktische ethische leven en het wetenschappelijk wereldbeeld wil overbruggen.^[12] Dus terwijl de analytische filosofie zich vooral bezighoudt met problemen rond logica, kennis en wetenschap (en dus de vraag wat kan ik weten?), heeft de continentale een veel breder en ambitieuzer project: zij wil de vraag naar de samenhang van de onverschillige, wetenschappelijke wereld en de betekenisvolle, ethische mens denken (en dus meer in de vraag van wat is de zin van het leven?).

De analytische filosofie werd vooral dominant in de Engelstalige wereld (zoals in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Canada en Australië) alsook in Scandinavië, terwijl de continentale filosofie vooral gedijde op het Europese vasteland (in Frankrijk en Duitsland, maar ook in België en Nederland). De benaming van deze twee stromingen is in zekere mate ongelukkig gekozen. Zo worden bijvoorbeeld de Duitser Gottlob Frege, de filosofen van de Wiener Kreis en de logici van de Poolse logische school (gesticht door Kazimierz Twardowski),^[9] die van continentaal Europa afkomstig waren, klassiek geplaatst onder de analytische filosofie. Daartegenover staat dan weer dat filosofen als Judith Butler, Theodor Adorno, Hannah Arendt en Hubert Dreyfus die uit de Verenigde Staten afkomstig zijn, of er lange tijd geleefd en gewerkt hebben, in de continentale traditie worden geplaatst.^[13]^[14]

Nuancering

Het is belangrijk op te merken dat deze tegenstelling tussen de continentale en analytische filosofie niet zo strikt is als ze op het eerste gezicht lijkt. Er bestaat wel degelijk interactie tussen beide tradities zoals Gilbert Ryles zelftypering als fenomenoloog, de contacten tussen Alfred Ayer en Maurice Merleau-Ponty^[15] en het bekende debat tussen Jacques Derrida en John Searle over het werk van John Austin,^[7]^[16] waarbij Searle ook bekend was om zijn vele contacten met Michel Foucault.^[17] Daarnaast is het zo dat de hedendaagse voortzetting van het pragmatisme (ook bekend onder de naam neopragmatisme) deze tegenstelling afwijst en probeert elementen van beide kampen te combineren.^[18] De Amerikaan Richard Rorty, een kernfiguur in deze stroming, is bijvoorbeeld opgegroeid in de analytische traditie, maar heeft in zijn latere werk uitvoerig beroep gedaan op ideeën van Martin Heidegger en Jacques Derrida.^[19] Er wordt weleens gesproken van postanalytische filosofie. Een tweede punt dat erop wijst dat de scheiding niet zo strikt is, is dat er ook filosofen zijn, zoals Ayn Rand, die niet goed te plaatsen zijn in deze tegenstelling.

Er zijn ook verschillende auteurs of stromingen die betogen dat deze tegenstelling niet de belangrijkste of juiste is. Zo stelt het speculatief realisme met denkers als Quentin Meillassoux dat beide ten prooi vallen aan wat Meillassoux noemt het correlationisme: het bewustzijn en de wereld worden gedacht als correlatief met elkaar. Hierdoor wordt absolute kennis van de wereld problematisch omdat men nooit kan bewijzen dat deze correlatie correct is en met wat ons bewustzijn correleert. Het speculatief realisme betwist deze stelling en stelt dat zekere kennis over de wereld op zich wel degelijk mogelijk is.^[20] Een ander voorbeeld is Nikolas Kompridis die in Philosophical Romanticism (2006) betoogt dat het echte onderscheid niet tussen analytische en continentale filosofie bestaat, maar tussen naturalistische en niet-naturalistische filosofie. Het draait dus om de vraag of de filosofie zich moet spiegelen aan de natuurwetenschappen (naturalisme) of ook verder naar andere takken, zoals de menswetenschappen en de literatuur, kijken. De keuze hiertussen is volgens Kompridis van cruciaal belang voor het antwoord op de vraag of de mens volledig biologisch bepaald is of niet.

Verder zijn er in de hedendaagse filosofie ook andere stromingen te onderkennen die minder bekend zijn en vandaag de dag grotendeels in de vergetelheid geraakt zijn.^[9] Allereerst is er de levensfilosofie of het vitalistisch irrationalisme, dat zijn oorsprong kent in het werk van Arthur Schopenhauer en verder is uitgewerkt door Friedrich Nietzsche, Wilhelm Dilthey, Georg Simmel, William James en Henri Bergson. Deze stroming was grotendeels een kritiek op het eeuwige rationalisme dat in de filosofie bleef doorwerken. Hoewel Kant stelde dat men het ding op zichzelf niet kon kennen, beweerde hij toch dat de empirische werkelijkheid volledig rationeel was. Ook in het Duits idealisme bleef dit idee overeind. Bij de levensfilosofie verschoof echter de nadruk van het redelijke naar het onredelijke, het levendige en het driftmatige. Een verdere grote inspiratiebron was de evolutietheorie van Charles Darwin.

Een andere stroming was dan weer de moderne realistische metafysica met denkers als Samuel Alexander, Victor Cousin, Paul Janet, Hermann Lotze en Nicolai Hartmann. Ook meer specifieke stromingen zoals de procesfilosofie van Alfred North Whitehead of het neothomisme van Joseph Maréchal, Jacques Maritain en Étienne Gilson kunnen onder deze noemer geplaatst worden. Net als de levensfilosofie, en in feite de hele hedendaagse filosofie, reageerde zij tegen de moderne filosofie van Kant en Hegel. In tegenstelling tot Kant vonden deze filosofie het wel gelegitimeerd om zich tot metafysische uitspraken over het ding an sich te wagen en in tegenstelling tot Hegel deden ze dat op een realistische wijze: de werkelijkheid bestond buiten de menselijke geest.

Ook valt op te merken dat oudere stromingen niet volledig ten ondergaan in de hedendaagse filosofie. Het empirisme leeft nog voort in de analytische filosofie en het logisch positivisme. het idealisme blijft zijn invloed hebben in het Brits idealisme, maar ook bijvoorbeeld in het werk van Benedetto Croce, Léon Brunschvicg of John Dewey. In Duitsland vindt men in het begin van de 20e eeuw nog aanhangers van het neokantianisme, zoals Otto Liebmann, Hermann Cohen en Bruno Bauch. Ook het marxisme in de vorm van het dialectisch materialisme blijft nog populair, voornamelijk is in de Russische filosofie waar het wordt uitgewerkt tot het leninisme en het stalinisme. Zelfs in westerse landen heeft het marxisme nog aanhang: bijvoorbeeld in het analytisch marxisme of in het werk van Louis Althusser of Antonio Negri.

Analytische filosofie

De analytische of Anglo-Amerikaanse filosofie is een algemene verzamelnaam voor een bepaalde stijl^[21] van filosofie die vooral wordt gehanteerd in de Engelstalige landen in de hedendaagse filosofie. De stijl gaat vooral terug op het werk van Bertrand Russell en G. E. Moore, die zelf voortbouwden op het werk van Gottlob Frege. Een klassiek werk die deze nieuwe stijl illustreert is Russells paper On Denoting (1905).^[22] Kenmerkend voor analytische filosofie is het streven naar helderheid in verwoording en argumentatie van het ideeëngoed. Ook wordt ze gekenmerkt door een afkeer voor elke vorm van obscuur taalgebruik, waarvan ze continentale filosofen vaak beschuldigen. Verder wordt dit soort filosofie ook getypeerd door een sterk vertrouwen in de natuurwetenschappen en een zekere minimalisering van het historisch aspect van de filosofie en de mens. Daarnaast vertrekt de analytische wijsbegeerte vooral van concrete filosofische problemen die weliswaar kunnen gaan over een heel gamma van onderwerpen. Voorbeelden hiervan vindt men terug in de filosofie van de geest, de epistemologie of de taalfilosofie, waarrond dan de verschillende filosofen werk verrichten. Hierdoor heeft het geen echte verder te onderscheiden stromingen, in tegenstelling tot de continentale wijsbegeerte. Verscheidene bekende filosofen werken allemaal mee aan een gamma van gemeenschappelijke problemen van de filosofie die ze willen oplossen. Ze presenteren daarbij dan geen eigen gehele systemen, maar gaan in op elkaars werken en oplossingen voor een probleem. De school van de ordinary language philosophy kan hierop als een uitzondering beschouwd worden.

Sommige analytische filosofen aan het eind van de 20e eeuw, zoals bijvoorbeeld Richard Rorty en Robert Brandom^[23] hebben opgeroepen om dit klassiek onderscheid tussen analytische en continentale filosofie te doorbreken, en niet meer zo rotsvast aan de eigen typische analytische methode vast te houden. Rorty roept de analytische traditie op in zijn werk Philosophy and the Mirror of Nature (1979) om meer aandacht te schenken aan de belangrijke ideeën die het werk van de continentale filosofen de analytische filosofie kan leren.^[19]

Geschiedenis

Het begin van de analytische filosofie is te vinden in bepaalde Britse universiteiten, zoals universiteit van Oxford en de universiteit van Cambridge. Verscheidene filosofen die daar werkten, zoals G.E. Moore en Bertrand Russell probeerden zich af te zetten tegen het destijds dominante Brits idealisme, de Britse variant van het Duits idealisme. Russell wees vooral op de logische contradicties bij dit idealisme en stelde zelf een meer realistische filosofie voor: de wereld is er geen waar de zaken enkel door het denken van het subject bestaan, maar er bestaat ook een externe buitenwereld, los van elk denkend subject. Moore gaat hier in principe nog verder in en verwerpt samen met dit idealisme ook iedere vorm van scepticisme (de common sense-filosofie). Hij vertrekt van de meest basale relatie met de wereld waarin het overduidelijk is dat ik bijvoorbeeld twee handen heb. Hieraan twijfelen, of pretenderen dat het slechts een idealistische constructie is, is volgens Moore geen houdbaar standpunt.

Hoewel Russell en Moore in het begin nog dit platoons realisme aanhingen, wijzigden ze hun standpunten later naar het logisch atomisme, dat ook verder werd ontwikkeld door Ludwig Wittgenstein in zijn Tractatus Logico-Philosophicus (1921). Niet alleen richtten zij zich op analyse van taal (proposities) en betekenis, ook keerden zij zich af van een bepaalde filosofische methode waarbij grote systemen of grootschalige syntheses werden gepresenteerd. In plaats van op syntheses concentreerden zij zich met oog voor detail op een afgebakend probleem binnen de filosofie. Deze ideeën hadden, vooral via het werk van Wittgenstein, een sterke invloed op de Wiener Kreis, iets dat resulteerde in het logisch positivisme met filosofen als A.J. Ayer en Rudolf Carnap.

Een belangrijke verschuiving gebeurde na de Tweede Wereldoorlog, wanneer de focus verschoof van de zoektocht naar een ideale taal via de logica naar de alledaagse taal. Deze vroegere zoektocht kreeg al een zware klap te verduren wanneer Kurt Gödel bewees dat het onmogelijk was de wiskunde op de logica te funderen. Dit was wat het logicisme ambieerde en personen als Frege en Russell waren hier sterke aanhangers van. In de filosofie kwam dit daarnaast ook door allerhande kritieken, geuit door filosofen als de latere Wittgenstein, W.V.O. Quine en Wilfrid Sellars op het logisch positivisme: het project van een ideale taal leek onhaalbaar en de alledaagse taal leek bruikbaarder dan gedacht. Dit laatste aspect is vooral terug te vinden in het latere werk van Wittgenstein, en meer algemeen in de school van de ordinary language philosophy, dat vooral naar voren kwam aan de universiteit van Oxford met filosofen als Gilbert Ryle, John Austin en Peter Strawson. Vanaf de jaren zestig verloor de analytische filosofie in zekere zin zijn sterke focus op de taal. De taal staat niet langer centraal en allerhande subdisciplines van de analytische filosofie gaan verder dan taalfilosofie of de hieruit afgeleide metafysica. Voorbeelden hiervan zijn het lichaam-geestprobleem of het scepticisme in de epistemologie. Toch zal deze sterke nadruk op taal en logica blijven bestaan en typerend blijven voor de analytische filosofie.

Een meer hedendaagse trend is dan weer de opkomst van de experimentele filosofie met onder anderen Joshua Knobe en Shaun Nichols. Deze filosofen pleiten ervoor dat men op basis van de wetenschappelijke methode, zoals die in de cognitieve wetenschappen terugkomt, de intuïties van de gewone mensen moet testen. Vele analytische filosofen doen volgens experimentele filosofen in hun werk beroep op de intuïties van de mensen in zogenaamde gedachte-experimenten. Onderzoek in de experimentele filosofie lijkt er echter op te wijzen dat deze intuïties vaak niet algemeen gedeeld worden en per cultuur of zelfs geslacht kunnen verschillen.

Continentale filosofie

De term continentale filosofie kan beschouwd worden als een benaming van een verzameling stromingen die vooral verspreid waren in Frankrijk en Duitsland. Stromingen waarop het kan duiden zijn het Duits idealisme, het neokantianisme, de levensfilosofie, de fenomenologie, het existentialisme, de hermeneutiek, hetstructuralisme of het poststructuralisme, de kritische theorie, uitgewerkt door de Frankfurter Schule, de moderne feministische filosofie, maar ook de verscheidene richtingen in het marxisme en neomarxisme. Het is dus belangrijk op te merken dat er geen vaststaande definitie of zelfs geen vaststaande methode is. De continentale filosofie wordt vooral bijeengehouden door bepaalde kenmerken, die haar contrasteren tegenover de analytische filosofie.

Kenmerkend voor de continentale filosofie is dat zij, in tegenstelling tot de analytische filosofie, eerder kritisch staat tegenover de natuurwetenschapen en haar claims op de objectieve waarheid. In dit verband wordt er dan op gewezen dat de wetenschappers, net als ieder mens, afhankelijk zijn van ervaringen die al op voorhand gekleurd zijn door cultuur en sociale normen. Het wordt met andere woorden bepaald door de context, ruimte en tijd, taal, cultuur en geschiedenis waarin de mens leeft.^[7] Sommige passen dan ook de termen historicisme en relativisme toe op de continentale filosofie. Daarnaast is ook een nadruk op de metafilosofie kenmerkend. Als reactie op het succes van natuurwetenschappen en menswetenschappen probeerden continentale filosofen de methode en aard van filosofie te herdefiniëren. Zo zagen vroege stromingen als het Duits idealisme en de fenomenologie nog de mogelijkheid dat de filosofie voorafgaat aan de andere wetenschappen. Filosofie zou als taak hebben de gehele werkelijkheid te denken of moet op z'n minst de oorspronkelijke voorwetenschappelijke wereld van de mens in kaart brengen. Latere stromingen zullen deze ambitie laten vallen, maar wel stellen dat de wetenschappen niet het laatste woord kunnen hebben over wat er al dan niet bestaat. Zij wijzen op de bepaaldheid van de mens door ideologie of maatschappelijke structuren, en zetten zich in om deze structuren te denken. Ook verschoof de aandacht naar de notie van 'alteriteit': klassieke metafysica alsook de moderne wetenschap ziet niet in dat ze door het opleggen van rationele structuren aan de werkelijkheid, ze ook altijd bepaalde delen van de werkelijkheid onderdrukken. Door alles in te planten in een grotere theorie, wordt bijvoorbeeld de unieke singulariteit en particulariteit van een ding ontkent. Dit differentiedenken is sterk aanwezig bij Martin Heidegger, Emmanuel Levinas en Jacques Derrida.

Geschiedenis

Het begin van de continentale filosofie wordt meestal geplaatst bij het werk van Franz Brentano en Edmund Husserl en het ontstaan van de fenomenologie in het begin van de 20e eeuw,^[24] hoewel ook verder in de tijd kan worden teruggegaan naar de levensfilosofie of zelfs Immanuel Kant.^[11] De fenomenologie gaat zich richten op het voor zich laten spreken van de fenomenen en plaatst de intuïtieve ervaring centraal.^[25] Personen als Heidegger en Maurice Merleau-Ponty werkten deze fenomenologische benadering verder uit.

Vooral door het werk van Heidegger bood deze nieuwe benadering een voedingsbodem voor het existentialisme, dat daarnaast ook Søren Kierkegaard en Friedrich Nietzsche als grote voorbeelden profileert. Deze twee stromingen werden ook gecombineerd in de vorm van een existentiële fenomenologie. De existentiële fenomenologie en breder het existentialisme plaatst het existentiële aspect van de mens centraal en stelt dat de mens doelloos in de wereld is geworpen, zonder enige vaste natuur die vertelt wat deze moet doen. Het existentialisme probeerde een antwoord te bieden op deze leemte. Zo stelde de vooraanstaande existentialist Jean-Paul Sartre dat de mens volledig vrij en verantwoordelijk is in alles wat deze doet, omdat de vaste natuur ontbreekt. Het eigen leven moet hier bepaald worden en de zin van het leven moet zelf geschapen worden. In het werk van Levinas staat dan weer de ethische relatie tussen het Ik en de Ander (de andere persoon) centraal. Hij beschrijft in zijn werk hoe de ethiek tot stand komt door de confrontatie tussen het Ik en het radicale Andere. Deze alteriteit is een onophefbaar anders-zijn. Levinas leverde hiermee sterke kritiek op de gehele westerse filosofie, waarin volgens hem al sinds de oude Grieken geen plek voor anders-zijn is.^[25] Hij gaf deze kritiek echter ook op de fenomenologie en het existentialisme zelf: deze posities vertrekken immers nog altijd vanuit het Ik en plaatsen de Ander hoogstens als gelijke naast zich. Levinas stelde echter dat deze relatie asymmetrisch is en de Ander een hogere positie bekleedt dan het Ik.

Het existentialisme nam vanaf de jaren 1950 in invloed af en werd door het structuralisme opgevolgd. Deze stroming werd geïnspireerd door de semiotiek, voortvloeiend uit het werk van Ferdinand de Saussure. De Saussure stelde dat in de taal de betekenis van de termen bepaald werd door de andere termen binnen diezelfde taal en dus niet door de externe wereld of door conventie. De mens is zich hier niet bewust van; hij groeit op in die taal, maar kan niet buiten die taal gaan. Dit aspect wordt verder ontwikkeld in het werk van Roman Jakobson en Roland Barthes. Het structuralisme stelde verder dat de mens en de samenleving in het algemeen bepaald werden door onbewuste maatschappelijke structuren, die grote delen van het menselijk leven volledig bepalen. De grote invloed van dit structuralisme lag in zijn toepassing in allerlei andere gebieden, zoals in de antropologie door Claude Lévi-Strauss, in de sociologie door Jean Baudrillard, in de psychoanalyse door Jacques Lacan en in het marxisme door Louis Althusser. Een apart geval hierbij is Michel Foucault, die het toepast op de geschiedenis: hij ziet onbewuste epistèmes aan het werk die het denken van een tijdsperiode bepalen. Foucault wordt echter al gezien als een poststructuralist.

Max Horkheimer, Theodor Adorno en Jürgen Habermas. Drie vooraanstaande vertegenwoordigers van de Frankfurter Schule

In de jaren 1960 kwam een nieuwe reeks filosofen op, getypeerd als poststructuralisten of postmodernisten. Vooraanstaande filosofen hierbij zijn Jean-François Lyotard, Jacques Derrida en de eerder vermelde Foucault. Lyotard kan beschouwd worden als de grondlegger van het postmodernisme. Hij stelde dat het modernisme voorbij was en dat de Grote Verhalen zoals dat van het marxisme, de Verlichting en de vooruitgang voorbij waren. Er zou enkel nog plaats zijn voor kleine verhalen. Derrida ontwikkelde daarnaast de deconstructie, een soort leeswijze die hij toepaste op allerhande bekende teksten: hij trachtte aan te tonen hoe deze tekst zichzelf op een bepaalde manier ondergraaft en zo aantoont dat de structuren die door de mens op de werkelijkheid worden geplakt altijd tekortschieten. Verdere belangrijke filosofen binnen dit postmoderne denken zijn Hans-Georg Gadamer, grondlegger van de filosofische hermeneutiek, voortbouwend op het werk van Heidegger, en verder nog Paul Ricoeur, Gilles Deleuze en Gianni Vattimo. Op deze filosofen wordt in Frankrijk dan weer recentelijk kritiek geuit door de Nouveaux philosophes waaronder André Glucksmann en Alain Finkielkraut.

Een ander belangrijke stroming die geassocieerd wordt met de continentale filosofie is de Frankfurter Schule. Deze school bestaat uit een reeks sociologen en filosofen die vanuit neomarxistische hoek maatschappijkritiek uiten op de hedendaagse samenleving. Deze kritiek staat bekend onder de naam kritische theorie. Belangrijke kenmerken van deze school zijn dat zij zich wel gedeeltelijk laat inspireren door het werk van Karl Marx, maar er zich ook gedeeltelijk tegen afzet. Zo verwerpen deze auteurs Marx' historicistische opvatting van de klassenstrijd. Daarnaast beroepen ze zich ook op het werk van Sigmund Freud, dat ze dan combineren met dit neomarxisme. Vertegenwoordigers van deze school zijn Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert Marcuse en in zekere zin ook Walter Benjamin. Ook de hedendaagse filosoof Jürgen Habermas wordt hieronder geplaatst, hoewel hij ook sterke kritiek heeft geuit op zijn voorgangers.

Anderzijds kan ook de feministische filosofie met auteurs als Judith Butler, Simone de Beauvoir en Donna Haraway onder de continentale filosofie worden geplaatst. Een nieuw opkomende stroming is het speculatief realisme met onder anderen Quentin Meillassoux die vooral het werk van Immanuel Kant bekritiseren en een veel sterk realisme vooropstellen: kennis van het ding an sich is wel degelijk mogelijk.^[20]

Hedendaagse filosofen

Andere filosofen

Bronnen, noten en/of referenties

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Contemporary philosophy op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

↑ Critchley, Simon, Continental Philosophy - a Very Short Introduction, Oxford, Oxford University Press, 2001, p. 13
↑ Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 15
↑ Gedeeltelijk gebaseerd op Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, p. 52-56
↑ ^a ^b Horsten, Leon & Douven, Igor & Weber, Erik, Wetenschapsfilosofie, Assen, Van Gorcum, 2007, p. 9
↑ Boundas, Constantin V., Columbia Companion To Twentieth-Century Philosophies, Columbia University Press, 2007, p. 4
↑ Zie Hollingdale, R. J., 'The hero as outsider' in Magnus, Bernd & Higgins, Kathleen M. (red.), The Cambridge Companion to Nietzsche, Cambridge University Press, 1996, p. 71-89
↑ ^a ^b ^c ^d Mulligan, Kevin, Introduction: On the history of continental philosophy
↑ Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 14
↑ ^a ^b ^c Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 26-39
↑ ^a ^b Dummett, Michael, The Origins of Analytical Philosophy (Harvard University Press, 1994), of Prado, C., A House Divided: Comparing Analytic and Continental Philosophy, Prometheus/Humanity Books, 2003
↑ ^a ^b ^c Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 17
↑ Deleuze, Gilles, La philosophie critique de Kant: doctrine des facultés, Presses Universitaires de France, 1977
↑ Dolcini, Nevia, The Analytic/Continental divide: Entities and Being
↑ Levy, Neil, 'Analytic and Continental Philosophy: explaining the differences'^{[dode link]}, Metaphilosophy, 2003
↑ Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 35
↑ Derrida, Jacques, Limited Inc. (inc. "Afterword"), ed. Graff, trans. Weber, Evanston: Northwestern University Press, 1998 edition (LI). Gearchiveerd op 23 mei 2023.
↑ Souvenirs de Michel Foucault, par John Searle
↑ Bernstein, Richard J., The Pragmatic Turn, Polity Press: Cambridge, 2010
↑ ^a ^b Zie vooral Rorty, Richard, Philosophy and the Mirror of Nature, 1980, Oxford - Basil Blackwell. en Rorty, Richard, Contingency, Irony, and Solidarity, 1989, Cambridge University Press
↑ ^a ^b Meillassoux, Quentin, Après la finitude. Essai sur la nécessité de la contingence, p. VII
↑ Leiter, Brian, [1]
↑ Ludlow, Peter, "Descriptions", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2005 Edition), Edward N. Zalta (ed.). Gearchiveerd op 16 april 2023.
↑ Sharpe, Matthew, Before and beyond the analytic-continental divide^{[dode link]}
↑ "Western philosophy." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 07 Mar. 2012
↑ ^a ^b N. Groen en R. Veen, Filosofie. Personen en begrippen van A tot Z, 1990/1999, ISBN 90-274-6776-5

[1] Critchley, Simon, Continental Philosophy - a Very Short Introduction, Oxford, Oxford University Press, 2001, p. 13

[2] Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 15

[3] Gedeeltelijk gebaseerd op Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, p. 52-56

[wet-4] Horsten, Leon & Douven, Igor & Weber, Erik, Wetenschapsfilosofie, Assen, Van Gorcum, 2007, p. 9

[5] Boundas, Constantin V., Columbia Companion To Twentieth-Century Philosophies, Columbia University Press, 2007, p. 4

[6] Zie Hollingdale, R. J., 'The hero as outsider' in Magnus, Bernd & Higgins, Kathleen M. (red.), The Cambridge Companion to Nietzsche, Cambridge University Press, 1996, p. 71-89

[Mulligan-7] Mulligan, Kevin, Introduction: On the history of continental philosophy

[8] Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 14

[ken-9] Bochenski, I.M., Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte, MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 26-39

[Dum-10] Dummett, Michael, The Origins of Analytical Philosophy (Harvard University Press, 1994), of Prado, C., A House Divided: Comparing Analytic and Continental Philosophy, Prometheus/Humanity Books, 2003

[Kant-11] Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 17

[12] Deleuze, Gilles, La philosophie critique de Kant: doctrine des facultés, Presses Universitaires de France, 1977

[13] Dolcini, Nevia, The Analytic/Continental divide: Entities and Being

[Levy-14] Levy, Neil, 'Analytic and Continental Philosophy: explaining the differences'^{[dode link]}, Metaphilosophy, 2003

[15] Critchley, Simon, Continental Philosophy, p. 35

[16] Derrida, Jacques, Limited Inc. (inc. "Afterword"), ed. Graff, trans. Weber, Evanston: Northwestern University Press, 1998 edition (LI). Gearchiveerd op 23 mei 2023.

[17] Souvenirs de Michel Foucault, par John Searle

[18] Bernstein, Richard J., The Pragmatic Turn, Polity Press: Cambridge, 2010

[Rorty-19] Zie vooral Rorty, Richard, Philosophy and the Mirror of Nature, 1980, Oxford - Basil Blackwell. en Rorty, Richard, Contingency, Irony, and Solidarity, 1989, Cambridge University Press

[spec-20] Meillassoux, Quentin, Après la finitude. Essai sur la nécessité de la contingence, p. VII

[autogenerated2-21] Leiter, Brian, [1]

[22] Ludlow, Peter, "Descriptions", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2005 Edition), Edward N. Zalta (ed.). Gearchiveerd op 16 april 2023.

[23] Sharpe, Matthew, Before and beyond the analytic-continental divide^{[dode link]}

[24] "Western philosophy." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 07 Mar. 2012

[atotz-25] N. Groen en R. Veen, Filosofie. Personen en begrippen van A tot Z, 1990/1999, ISBN 90-274-6776-5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 {{Zijbalk filosofie}}
-De '''hedendaagse filosofie''' is de aanduiding voor de [[filosofie]] die globaal begint in de twintigste eeuw. Stromingen binnen de hedendaagse filosofie zijn [[levensfilosofie]], [[fenomenologie]], [[existentialisme]], [[structuralisme (sociale wetenschap)|structuralisme]], [[postmodernisme]], ''[[ordinary language philosophy]]'' en [[analytische filosofie]]. De belangrijkste kenmerken van de hedendaagse filosofie zijn enerzijds de professionalisering van de filosofie, filosofen worden beroepsfilosofen. Anderzijds is er ook het kenmerk dat de grote [[metafysica|metafysische]] pretenties grotendeels worden opgegeven: filosofen beogen niet meer een volledig metafysisch systeem te denken. Een andere belangrijke gebeurtenis is het ontstaan van de 'kloof' tussen de [[continentale filosofie]], met filosofen als [[Martin Heidegger]] en [[Jacques Derrida]], en de [[analytische filosofie]] met filosofen als [[Bertrand Russell]] en [[Saul Kripke]].
+De '''hedendaagse filosofie''' is de [[filosofie]] die globaal begint in de twintigste eeuw. Stromingen binnen de hedendaagse filosofie zijn [[levensfilosofie]], [[fenomenologie]], [[existentialisme]], [[structuralisme (sociale wetenschap)|structuralisme]], [[postmodernisme]], [[metamodernisme]], ''[[ordinary language philosophy]]'' en [[analytische filosofie]]. De belangrijkste kenmerken van de hedendaagse filosofie zijn enerzijds de professionalisering van de filosofie, filosofen worden beroepsfilosofen. Anderzijds is er ook het kenmerk dat de grote [[metafysica|metafysische]] pretenties grotendeels worden opgegeven: filosofen beogen niet meer een volledig metafysisch systeem te bedenken. Een andere belangrijke gebeurtenis is het ontstaan van de kloof tussen de [[continentale filosofie]], met filosofen als [[Martin Heidegger]] en [[Jacques Derrida]], en de [[analytische filosofie]] met filosofen als [[Bertrand Russell]] en [[Saul Kripke]].
-== Het begin van de 'hedendaagse' filosofie ==
+== Het begin van de hedendaagse filosofie ==
-Wil men spreken over de 'hedendaagse' filosofie, dan stoot men al snel op het probleem waar men het begin van de hedendaagse filosofie moet plaatsen. Het is zo bijvoorbeeld niet eenduidig te zeggen of stromingen zoals het [[Brits idealisme]], de [[levensfilosofie]] of het [[pragmatisme]] volledig tot de hedendaagse wijsbegeerte moeten gerekend worden. Door de filosofen zelf worden er verschillende beginpunten aangeduid: zo laten sommigen het samenvallen met het ontstaan van de 'kloof' tussen de [[continentale filosofie|continentale]] en [[analytische filosofie]]. Er is hier echter moeilijk een precieze datum voor te vinden, maar al bij al situeert zich het ergens aan het begin van de 20e eeuw bij denkers als [[Henri Bergson]], [[Edmund Husserl]] en [[Bertrand Russell]].
+De benaming hedendaagse filosofie heeft het probleem waar het begin van de hedendaagse filosofie geplaatst moet worden. Het is zo bijvoorbeeld niet eenduidig te zeggen of stromingen zoals het [[Brits idealisme]], de [[levensfilosofie]] of het [[pragmatisme]] volledig tot de hedendaagse wijsbegeerte moeten gerekend worden. Door de filosofen zelf worden er verschillende beginpunten aangeduid: zo laten sommigen het samenvallen met het ontstaan van de kloof tussen de [[continentale filosofie|continentale]] en [[analytische filosofie]]. Er is hier echter moeilijk een precieze datum voor te vinden, maar al bij al situeert zich het ergens aan het begin van de 20e eeuw bij denkers als [[Henri Bergson]], [[Edmund Husserl]] en [[Bertrand Russell]].
-Anderen gaan verder terug in de tijd, tot wat zij zien als de oorsprong van deze kloof. Zo wordt het hele [[Brits idealisme]] en [[Duits idealisme]], en hun critici zoals [[Søren Kierkegaard]], [[Karl Marx]] en [[Friedrich Nietzsche]] in de hedendaagse wijsbegeerte opgenomen. Ook het werk van [[Immanuel Kant]] wordt soms al aangewezen als 'continentaal'<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy - a Very Short Introduction'', Oxford, Oxford University Press, 2001, p. 13.</ref> en de kloof tussen het [[empirisme]] en [[rationalisme]] wordt dan geïnterpreteerd in functie van deze latere tegenstelling: rationalisten waren de voorgangers van de continentale filosofie (ze leefde ook op het 'continent') en empiristen (die voornamelijk uit [[Groot-Brittannië]] kwamen) waren de voorgangers van de analytische filosofie.
+Anderen gaan verder terug in de tijd, tot wat zij zien als de oorsprong van deze kloof. Zo wordt het hele [[Brits idealisme]] en [[Duits idealisme]], en hun critici zoals [[Søren Kierkegaard]], [[Karl Marx]] en [[Friedrich Nietzsche]] in de hedendaagse wijsbegeerte opgenomen. Ook het werk van [[Immanuel Kant]] wordt soms al aangewezen als continentaal<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy - a Very Short Introduction'', Oxford, Oxford University Press, 2001, p. 13</ref> en de kloof tussen het [[empirisme]] en [[rationalisme]] wordt dan geïnterpreteerd in functie van deze latere tegenstelling: rationalisten waren de voorgangers van de continentale filosofie (ze leefde ook op het continent) en empiristen (die voornamelijk uit [[Verenigd Koninkrijk|Groot-Brittannië]] kwamen) waren de voorgangers van de analytische filosofie.
-[[Józef Maria Bocheński|J.M. Bocheński]] hanteert dan weer in zijn ''Geschiedenis van de Europese Hedendaagse Wijsbegeerte'' het volgende criterium: een filosoof behoort tot de hedendaagse filosofie wanneer hij (pas) na de [[Eerste Wereldoorlog]] zijn belangrijkste publicaties heeft gemaakt. [[Henri Bergson]] en [[Max Scheler]] vallen hier dan bijvoorbeeld wel onder, maar iemand als [[Francis Herbert Bradley|F.H. Bradley]] dan weer niet. Bochenski zelf maak dan weer enkele uitzonderingen: het werk van [[Wilhelm Dilthey]] en [[William James]] nam hij toch op in zijn bespreking, ook al situeren hun publicaties zich eerder.<ref>{{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 15.</ref>
+[[Józef Maria Bocheński|J.M. Bocheński]] hanteert dan weer in zijn ''Geschiedenis van de Europese Hedendaagse Wijsbegeerte'' het criterium dat een filosoof behoort tot de hedendaagse filosofie wanneer deze na de [[Eerste Wereldoorlog]] de belangrijkste publicaties maakte. [[Henri Bergson]] en [[Max Scheler]] vallen hier dan bijvoorbeeld wel onder, maar iemand als [[Francis Herbert Bradley|F.H. Bradley]] dan weer niet. Bochenski maakte wel weer enkele uitzonderingen: het werk van [[Wilhelm Dilthey]] en [[William James]] nam hij toch op in zijn bespreking, ook al situeren hun publicaties zich eerder.<ref>{{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 15</ref>
-== Kenmerken en stromingen in de hedendaagse filosofie ==
+== Kenmerken en stromingen ==
 Net als in de [[middeleeuwse filosofie]] of de [[moderne filosofie]] kenmerkt de hedendaagse filosofie zich door enerzijds een onderverdeling in verschillende stromingen en anderzijds een reeks gemeenschappelijke kenmerken die deze stromingen delen. De voornaamste stromingen binnen de hedendaagse filosofie zijn:
+{{Kolommen lijst | breedte=40 | aantal=2 | inhoud=
-{{BeginKolommen}}|
 * Het [[neokantianisme]] met [[Hermann Cohen]] en [[Ernst Cassirer]]
 * De [[levensfilosofie]] met [[Henri Bergson]] en [[Georg Simmel]]
@@ Regel 20: / Regel 20: @@
 * De nieuwe of [[realisme (filosofie)|realistische]] [[metafysica]] met [[Nicolai Hartmann]] en [[Alfred North Whitehead|A.N. Whitehead]]
 * Het [[logisch positivisme]] van de ''[[Wiener Kreis]]'' met [[Rudolf Carnap]] en [[Otto Neurath]]
-{{NieuweKolom}}
 * De [[kritische theorie]] van de ''[[Frankfurter Schule]]'' met [[Theodor Adorno]] en [[Jürgen Habermas]]
 * Het [[existentialisme]] met [[Jean-Paul Sartre]] en [[Albert Camus]]
@@ Regel 29: / Regel 28: @@
 * Het [[speculatief realisme]] met [[Ray Brassier]] en [[Quentin Meillassoux]]
 * De [[experimentele filosofie]] met [[Joshua Knobe]] en [[Shaun Nichols]]
-|}
+}}
-De voornaamste kenmerken die in de hedendaagse filosofie te toon zetten, en het onderscheiden van de vroegere moderne filosofie, zijn de volgende:<ref>Gedeeltelijk gebaseerd op {{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', p. 52-56.</ref>
+De voornaamste kenmerken die in de hedendaagse filosofie te toon zetten, en het onderscheiden van de vroegere moderne filosofie, zijn:<ref>Gedeeltelijk gebaseerd op {{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', p. 52-56</ref>
-* ''Antimechanisme'': men ageert ook tegen een te mechanistische opvatting. Het wetenschappelijke wereldbeeld komt onder vuur te staan, voornamelijk binnen de continentale filosofie. Stromingen als de fenomenologie of het postmodernisme, maar ook de ''ordinary language philosophy'', leggen de nadruk op de natuurlijke wijze waarop we de wereld zien. Dit is de oorspronkelijke wereld en de onpersoonlijke en onttoverde wereld van de wetenschap is hoogstens een theoretische abstractie.
+* Antimechanisme: hierin wordt geageerd tegen een te mechanistische opvatting. Het wetenschappelijke wereldbeeld komt onder vuur te staan, voornamelijk binnen de continentale filosofie. Stromingen als de fenomenologie of het postmodernisme, maar ook de ''ordinary language philosophy'', leggen de nadruk op de natuurlijke wijze waarop we de wereld zien. Dit is de oorspronkelijke wereld en de onpersoonlijke en onttoverde wereld van de wetenschap is hoogstens een theoretische abstractie.
-* ''Antipositivisme'': met uitzondering van het logisch positivisme delen de meeste hedendaagse filosofische stromingen de premisse dat de wetenschap niet de ultieme bron kan zijn voor alle kennis. Er zijn met andere woorden andere kennisbronnen en -fundamenten naast de wetenschap. De waarde die aan de wetenschap zelf toegekend wordt, kan variëren van het toeschrijven van een (zeker) ondergeschikt belang tot het ontzeggen van alle waarde in een specifiek deelgebied. De continentale filosofie staat veel vijandiger tegenover de pretenties van de wetenschap dan de analytische filosofie, die zich grotendeels spiegelt aan de wetenschap, maar er desondanks 'naast' bestaat, en vertrekt vanuit een [[naturalisme (filosofie)|naturalisme]].
+* Antipositivisme: met uitzondering van het logisch positivisme delen de meeste hedendaagse filosofische stromingen de premisse dat de wetenschap niet de ultieme bron kan zijn voor alle kennis. Er zijn met andere woorden andere kennisbronnen en -fundamenten naast de wetenschap. De waarde die aan de wetenschap zelf toegekend wordt, kan variëren van het toeschrijven van een (zeker) ondergeschikt belang tot het ontzeggen van alle waarde in een specifiek deelgebied. De continentale filosofie staat veel vijandiger tegenover de pretenties van de wetenschap dan de analytische filosofie, die zich grotendeels spiegelt aan de wetenschap, maar er desondanks 'naast' bestaat, en vertrekt vanuit een [[naturalisme (filosofie)|naturalisme]].
-* ''Analyse en methode'': vele hedendaagse stromingen hanteren een veel duidelijkere en meer afgelijnde methode van analyse en onderzoek. Bekend is bijvoorbeeld de ''analytische'' filosofie die de conceptuele analyse als haar uithangbord neemt, een idee dat ook verder werkt in de ''ordinary language philosophy'' die zich richt op een analyse van de alledaagse taal.<ref name="wet">{{aut|Horsten, Leon}} & {{aut|Douven, Igor}} & {{aut|Weber, Erik}}, ''Wetenschapsfilosofie'', Assen, Van Gorcum, 2007, p. 9.</ref> Andere voorbeelden zijn de [[transcendentale reductie]] van de fenomenologie, de [[structuralistische semantiek]] van het structuralisme en de [[deconstructie]] van Derrida.
+* Analyse en methode: vele hedendaagse stromingen hanteren een veel duidelijkere en meer afgelijnde methode van analyse en onderzoek. Bekend is bijvoorbeeld de analytische filosofie die de conceptuele analyse als haar uithangbord neemt, een idee dat ook verder werkt in de ''ordinary language philosophy'' die zich richt op een analyse van de alledaagse taal.<ref name="wet">{{aut|Horsten, Leon}} & {{aut|Douven, Igor}} & {{aut|Weber, Erik}}, ''Wetenschapsfilosofie'', Assen, Van Gorcum, 2007, p. 9</ref> Andere voorbeelden zijn de [[transcendentale reductie]] van de fenomenologie, de [[structuralistische semantiek]] van het structuralisme en de [[deconstructie]] van Derrida.
-* ''Realisme'': vele hedendaagse filosofen maken komaf met de dominantie van het [[idealisme]] in de filosofie en kiezen voor een [[realisme (filosofie)|realistische]] inslag. Dit is vooral prominent in de analytische filosofie, die ontstaan is als kritiek op het [[Brits idealisme]]. Vaak bestaat dit realisme ook uit een ''direct'' realisme: het onderscheid tussen de fenomenale wereld en het ''[[Ding an sich]]'' van [[Immanuel Kant]] wordt verworpen.
+* Realisme: vele hedendaagse filosofen maken komaf met de dominantie van het [[idealisme]] in de filosofie en kiezen voor een [[realisme (filosofie)|realistische]] inslag. Dit is vooral prominent in de analytische filosofie, die ontstaan is als kritiek op het [[Brits idealisme]]. Vaak bestaat dit realisme ook uit een direct realisme: het onderscheid tussen de fenomenale wereld en het ''[[Ding an sich]]'' van [[Immanuel Kant]] wordt verworpen.
-* ''Pluralisme'': hedendaagse filosofen staan sceptisch tegenover elke vorm van [[monisme (filosofie)|monisme]], de stelling dat de hele wereld uit één oorzaak of stof voortkomt, een dominant idee in de 19e eeuw. Vele hedendaagse stromingen kiezen voor een radicaal [[pluralisme (filosofie)|pluralisme]]. Een goed voorbeeld hiervan is het [[moreel pluralisme]] van [[Isaiah Berlin]] en [[Thomas Nagel]]. Het beperkt zich echter niet tot een moreel of politiek pluralisme, maar kan ook gehanteerd worden in de [[kennistheorie]], [[taalfilosofie]] of [[metafysica]]. Dit vindt men bijvoorbeeld terug in het pragmatisme (op vlak van kennis) en de ''ordinary language philosophy'' (op vlak van taal).
+* Pluralisme: hedendaagse filosofen staan sceptisch tegenover elke vorm van [[monisme (filosofie)|monisme]], de stelling dat de hele wereld uit één oorzaak of stof voortkomt, een dominant idee in de 19e eeuw. Vele hedendaagse stromingen kiezen voor een radicaal [[pluralisme (filosofie)|pluralisme]]. Een goed voorbeeld hiervan is het [[moreel pluralisme]] van [[Isaiah Berlin]] en [[Thomas Nagel]]. Het beperkt zich echter niet tot een moreel of politiek pluralisme, maar kan ook gehanteerd worden in de [[kennistheorie]], [[taalfilosofie]] of [[metafysica]]. Dit vindt men bijvoorbeeld terug in het pragmatisme (op vlak van kennis) en de ''ordinary language philosophy'' (op vlak van taal).
-* ''Actualisme'': een andere verschuiving is die van het ''zijn'' naar het ''worden''. De wereld wordt niet meer als een statisch geheel gezien en men gaat niet meer zozeer op zoek naar hetgeen dat onveranderlijk blijft door de tijd heen, maar concentreert zich meer op de veranderingen. Heel duidelijk is dit bijvoorbeeld terug te vinden in de [[procesfilosofie]] van Whitehead of in het werk van de postmoderne filosoof [[Gilles Deleuze]].
+* Actualisme: een andere verschuiving is die van het zijn naar het worden. De wereld wordt niet meer als een statisch geheel gezien en er wordt niet meer zozeer gezocht naar hetgeen dat onveranderlijk blijft door de tijd heen, maar meer geconcentreerd op de veranderingen. Heel duidelijk is dit bijvoorbeeld terug te vinden in de [[procesfilosofie]] van Whitehead of in het werk van de postmoderne filosoof [[Gilles Deleuze]].
-* ''Personalisme'': in tegenstelling tot de vroegere filosofie verschuift de nadruk in de filosofie naar de mens, terwijl het vroeger op God, de wereld, de geschiedenis of de samenleving lag. Heel duidelijk is dit in het [[existentialisme]] dat de vrijheid, onbepaaldheid en de uniekheid van de mens propageert. Daarnaast is dit ook uitgesproken in het werk van [[personalisme|personalisten]] zelf zoals [[Emmanuel Mounier]] of in de fenomenologie van [[Emmanuel Levinas]].
+* Personalisme: in tegenstelling tot de vroegere filosofie verschuift de nadruk in de filosofie naar de mens, terwijl het vroeger op God, de wereld, de geschiedenis of de samenleving lag. Heel duidelijk is dit in het [[existentialisme]] dat de vrijheid, onbepaaldheid en de uniekheid van de mens propageert. Daarnaast is dit ook uitgesproken in het werk van [[personalisme|personalisten]] zelf zoals [[Emmanuel Mounier]] of in de fenomenologie van [[Emmanuel Levinas]].
-* ''Antisubjectivisme'': in de tweede helft van de 20e eeuw begint men zich dan weer meer af te zetten tegen de ideeën dat het menselijk subject altijd centraal moet staan (bijvoorbeeld in het structuralisme en de ''ordinary language philosophy''). De mens is toch niet zo vrij als hij eerst denkt, maar wordt door zijn omgeving en de samenleving bepaalt.
+* Antisubjectivisme: in de tweede helft van de 20e eeuw werden de ideeën losgelaten dat het menselijk subject altijd centraal moet staan (bijvoorbeeld in het structuralisme en de ''ordinary language philosophy''). De mens is toch niet zo vrij als deze eerst denkt, maar wordt door de omgeving en de samenleving bepaalt.
-* ''De linguïstische wending'': ook is het opvallend hoe het merendeel van de hedendaagse filosofen in hun opvattingen over kennis niet zozeer de rede en het menselijk verstand meer centraal plaatsen, maar een grote rol toekennen aan de taal. Deze zogenaamde ''[[linguïstische wending|linguïstic turn]]'' vond vooral plaats na de Tweede Wereldoorlog, wanneer het personalisme problematisch werd, en stelt dat de taal kennis mogelijk maakt en als tussenpersoon dient tussen mens en de wereld. Exemplarisch is dit in de ''ordinary language philosophy'', maar bijvoorbeeld ook in het structuralisme. In feite zijn er weinig stromingen die aan deze wending ontsnappen en vindt men het ook terug in het pragmatisme van [[Richard Rorty]], de postmoderne filosofie van [[Jean-François Lyotard]] en de kritische theorie van [[Jürgen Habermas]].
+* De linguïstische wending: ook is het opvallend hoe het merendeel van de hedendaagse filosofen in hun opvattingen over kennis niet zozeer de rede en het menselijk verstand meer centraal plaatsen, maar een grote rol toekennen aan de taal. Deze [[linguïstische wending]] vond vooral plaats na de Tweede Wereldoorlog, toen het personalisme problematisch werd, en stelt dat de taal kennis mogelijk maakt en als tussenpersoon dient tussen mens en de wereld. Exemplarisch is dit in de ''ordinary language philosophy'', maar bijvoorbeeld ook in het structuralisme. In feite zijn er weinig stromingen die aan deze wending ontsnappen en vindt men het ook terug in het pragmatisme van [[Richard Rorty]], de postmoderne filosofie van [[Jean-François Lyotard]] en de kritische theorie van [[Jürgen Habermas]].
-* ''De eeuw van de crisis'': de hedendaagse filosofie wordt daarnaast ook gekenmerkt door een opvallend aantal aangekondigde 'crisissen' en 'revoluties' in de filosofie.<ref>{{aut|Boundas, Constantin V.}}, ''[http://books.google.be/books?id=-zpQRLlmMWkC&dq= Columbia Companion To Twentieth-Century Philosophies]'', Columbia University Press, 2007, p. 4.</ref> Voorbeelden zijn de vroege crisis van de fundamenten van de wetenschap en wiskunde ([[fenomenologie]], [[analytische filosofie]]), de crisis rond de aard van de taal (''[[ordinary language philosophy]]''), het vergeten van de ontologische differentie ([[Martin Heidegger]]), de crisis van het [[foundationalisme]], de 'dood van de mens'  ([[structuralisme (sociale wetenschap)|structuralisme]]), de 'metafysica van de aanwezigheid' ([[Jacques Derrida]]) en het einde van de grote verhalen ([[Jean-François Lyotard]]).
+* De eeuw van de crisis: de hedendaagse filosofie wordt daarnaast ook gekenmerkt door een opvallend aantal aangekondigde crisissen en revoluties in de filosofie.<ref>{{aut|Boundas, Constantin V.}}, ''[http://books.google.be/books?id=-zpQRLlmMWkC&dq= Columbia Companion To Twentieth-Century Philosophies]'', Columbia University Press, 2007, p. 4</ref> Voorbeelden zijn de vroege crisis van de fundamenten van de wetenschap en wiskunde ([[fenomenologie]], [[analytische filosofie]]), de crisis rond de aard van de taal (''[[ordinary language philosophy]]''), het vergeten van de ontologische differentie ([[Martin Heidegger]]), de crisis van het [[foundationalisme]], de dood van de mens ([[structuralisme (sociale wetenschap)|structuralisme]]), de metafysica van de aanwezigheid ([[Jacques Derrida]]) en het einde van de grote verhalen ([[Jean-François Lyotard]]).
-Naast deze reeks inhoudelijke kenmerken kan men ook wijzen op de veranderingen in de formele kant van de filosofie: de filosofie heeft zich sterk geprofessionaliseerd. De opleidingen in de filosofie werden sterk uitgebouwd en losgekoppeld van andere disciplines zoals de [[theologie]]. Er werd ook meer verwacht van de filosoof. Zo is hij niet meer in de eerste plaats een verdediger van een bepaalde stelling of theorie die zich mag richten op zijn eigen werk en niets aantrekken van andere filosofen. Het wordt vandaag de dag verwacht van een academische filosoof dat hij op geregelde basis publiceert in erkende tijdschriften. Voor 'amateurfilosofen' zonder een grote academische carrière, zoals [[Arthur Schopenhauer]] of [[Friedrich Nietzsche]] lijkt er geen plaats meer te zijn.<ref>Zie {{aut|Hollingdale, R. J.}}, "The hero as outsider" in {{aut|Magnus, Bernd}} & {{aut|Higgins, Kathleen M.}} (red.), ''The Cambridge Companion to Nietzsche'', Cambridge University Press, Cambridge, 1996, p. 71-89.</ref> De debatten gevoerd in deze tijdschriften en tussen filosofen onderling kenmerken zich in de 20e eeuw ook door een hoog technisch en ingewikkeld karakter, grotendeels ten gevolge van de nadruk op analyse en methode. Vandaag de dag is het dan ook zinvol om een onderscheid te maken tussen academische filosofen en filosofen die schrijven voor het grote publiek, zoals [[Ayn Rand]] of [[Alain de Botton]]. Deze laatste groep wordt vaak niet serieus genomen door de academische filosofie.
+Naast deze reeks inhoudelijke kenmerken kan ook gewezen worden op de veranderingen in de formele kant van de filosofie: de filosofie heeft zich sterk geprofessionaliseerd. De opleidingen in de filosofie werden sterk uitgebouwd en losgekoppeld van andere disciplines zoals de [[theologie]]. Er werd ook meer verwacht van de filosoof. Zo is deze niet meer in de eerste plaats een verdediger van een bepaalde stelling of theorie die zich mag richten op het eigen werk en niets aantrekken van andere filosofen. Het wordt vandaag de dag verwacht van een academische filosoof dat deze op geregelde basis publiceert in erkende tijdschriften. Voor amateurfilosofen zonder een grote academische carrière, zoals [[Arthur Schopenhauer]] of [[Friedrich Nietzsche]] lijkt er geen plaats meer te zijn.<ref>Zie {{aut|Hollingdale, R. J.}}, 'The hero as outsider' in {{aut|Magnus, Bernd}} & {{aut|Higgins, Kathleen M.}} (red.), ''The Cambridge Companion to Nietzsche'', Cambridge University Press, 1996, p. 71-89</ref> De debatten gevoerd in deze tijdschriften en tussen filosofen onderling kenmerken zich in de 20e eeuw ook door een hoog technisch en ingewikkeld karakter, grotendeels ten gevolge van de nadruk op analyse en methode. Vandaag de dag is het dan ook zinvol om een onderscheid te maken tussen academische filosofen en filosofen die schrijven voor het grote publiek, zoals [[Ayn Rand]] of [[Alain de Botton]]. Deze laatste groep wordt vaak niet serieus genomen door de academische filosofie.
 Gelijklopend met deze professionalisering van de filosofie, ontstonden ook een hele reeks gespecialiseerde [[lijst van filosofietijdschriften|filosofische tijdschriften]] en filosofische genootschappen. Een voorbeeld hiervan is het tijdschrift ''[[Mind (tijdschrift)|Mind]]'' dat in 1876 werd opgericht en waarin onder anderen [[Bertrand Russell]]s ''On Denoting'' (1905) en [[Alan Turing]]s ''Computing Machinery and Intelligence'' (1950), met de eerste versie van de [[turingtest]], verscheen. Andere voorbeelden zijn ''[[The Monist]]'' (opgericht in 1890), en ''[[Analysis (tijdschrift)|Analysis]]'' (opgericht in 1933) waarin het [[Gettier-probleem]] voor het eerst werd geformuleerd. Een bekend filosofisch genootschap is de ''[[American Philosophical Association]]''.
 Vanaf het begin van de 21e eeuw beginnen filosofen ook vaker gebruik te maken van het internet en [[weblog]]s om filosofische teksten met andere mensen te delen. Een bekend filosoof die zich sterk heeft ingelaten met deze communicatiemedia is [[David Chalmers]]. Ook bekend is de ''[[Stanford Encyclopedia of Philosophy]]'', een internetencyclopedie waarvoor professionele filosofen artikels schrijven over allerlei filosofische onderwerpen en men gratis kan raadplegen op het internet.
 == De kloof tussen de continentale en de analytische filosofie ==
-[[Bestand:Meinong.jpg|thumb|200px|Het werk van [[Alexius Meinong]] wordt wel al binnen de hedendaagse filosofie gerekend, maar kan nog niet aan de hand van de 'kloof' ingedeeld worden.]]
+[[Bestand:Meinong.jpg|thumb|Het werk van [[Alexius Meinong]] wordt wel al binnen de hedendaagse filosofie gerekend, maar kan nog niet aan de hand van de kloof ingedeeld worden]]
-Oorspronkelijk was er van een eventuele splitsing tussen continentale en analytische filosofie geen sprake. Zo waren er nog vlijtige contacten tussen filosofen die men nu zou opsplitsen tussen continentale en analytische filosofen op het einde van de 19e eeuw.<ref name="Mulligan">{{aut|Mulligan, Kevin}}, [http://www.unige.ch/lettres/philo/enseignants/km/doc/HistCP3.pdf ''Introduction: On the history of continental philosophy''], Bezocht op 07-03-2012.</ref> Zo werd het werk van [[William James]] door filosofen van beide kanten gelezen, erkende [[George Edward Moore|G.E. Moore]] een sterke verwantschap met [[Franz Brentano]] op vlak van de [[ethiek]] en had [[Bertrand Russell]] nog vele elementen van [[Alexius Meinong]]s filosofie in zijn eigen werk gebruikt. Daarnaast ageerden zowel [[Edmund Husserl]] als [[Gottlob Frege]] sterk tegen het toen dominante [[psychologisme]]: de reductie van de [[logica]] tot de [[psychologie]].<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 14.</ref>
+Oorspronkelijk was er van een eventuele splitsing tussen continentale en analytische filosofie geen sprake. Zo waren er nog vlijtige contacten tussen filosofen die nu zouden worden opgesplitst tussen continentale en analytische filosofen op het einde van de 19e eeuw.<ref name="Mulligan">{{aut|Mulligan, Kevin}}, [https://web.archive.org/web/20130513061059/http://www.unige.ch/lettres/philo/enseignants/km/doc/HistCP3.pdf ''Introduction: On the history of continental philosophy'']</ref> Zo werd het werk van [[William James]] door filosofen van beide kanten gelezen, erkende [[George Edward Moore|G.E. Moore]] een sterke verwantschap met [[Franz Brentano]] op vlak van de [[ethiek]] en had [[Bertrand Russell]] nog vele elementen van [[Alexius Meinong]]s filosofie in zijn eigen werk gebruikt. Daarnaast ageerden zowel [[Edmund Husserl]] als [[Gottlob Frege]] sterk tegen het toen dominante [[psychologisme]]: de reductie van de [[logica]] tot de [[psychologie]].<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 14</ref>
-De hedendaagse filosofie vertrekt vanuit een crisis in de filosofie. Het hoogtepunt van de moderne filosofie was het [[Duits idealisme]] met personen als [[Johann Gottlieb Fichte|Fichte]] en [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|G.W.F. Hegel]]. Zij plaatsten de filosofie bovenaan de top van alle wetenschappen en gaven haar het laatste woord. De stromingen faalde echter in haar ambities eens zij geconfronteerd werd met kritische denkers als [[Arthur Schopenhauer]], [[Friedrich Nietzsche]], [[Karl Marx]] en de [[psychoanalyse]] van [[Sigmund Freud]]. Terwijl het Duits idealisme beweerde dat de werkelijkheid volledig redelijk was, toonden deze kritische denkers aan dat er ook irrationele elementen in de samenleving waren, waardoor het [[Subject (filosofie)|subject]] bepaald wordt: de natuurlijke driften en impulsen, de machtswellust en de bestaande economische en sociale structuren. Als verdere oorzaken van deze kentering in de filosofie wijzen auteurs als Bochenski vooral op de crisis in de wetenschap en in de [[wiskunde]]: aan het begin van de 20e eeuw begon men te twijfelen aan het klassieke [[Isaac Newton|Newtoniaanse]] mechanistische wereldbeeld waarin alles zuiver [[determinisme (filosofie)|deterministisch]] verliep (de zogenaamde '[[Determinisme_(filosofie)#Demon_van_Laplace|demon van Laplace]]'). Op deze manier bleek er toch een toevoeging van filosofie nodig, zelfs al was het maar een eeuwige kritische noot tegen deze ambitieuze wetenschappelijke toekomstperspectieven. In de wiskunde ontstond ook een gelijkaardige crisis, veroorzaakt door enerzijds het ontstaan van de [[niet-euclidische meetkunde]] en anderzijds de [[verzamelingenleer]] van [[Georg Cantor]]. Beide vernieuwingen ondergroeven de klassieke wiskundige [[axioma]]'s. Hierdoor ontstond er twijfel rond de idee dat de wiskunde een solide basis kon vormen voor alle kennis, een idee dat al bij [[René Descartes]] speelde. Hierdoor kwam de moderne [[formele logica]] weer opzetten met denkers als [[Gottlob Frege]] en [[Giuseppe Peano]].<ref name="ken">{{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 26-39.</ref>
+De hedendaagse filosofie vertrekt vanuit een crisis in de filosofie. Het hoogtepunt van de moderne filosofie was het [[Duits idealisme]] met personen als [[Johann Gottlieb Fichte|Fichte]] en [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|G.W.F. Hegel]]. Zij plaatsten de filosofie bovenaan de top van alle wetenschappen en gaven deze het laatste woord. De stromingen faalde echter in haar ambities toen zij geconfronteerd werd met kritische denkers als [[Arthur Schopenhauer]], [[Friedrich Nietzsche]], [[Karl Marx]] en de [[psychoanalyse]] van [[Sigmund Freud]]. Terwijl het Duits idealisme beweerde dat de werkelijkheid volledig redelijk was, toonden deze kritische denkers aan dat er ook irrationele elementen in de samenleving waren, waardoor het [[Subject (filosofie)|subject]] bepaald wordt: de natuurlijke driften en impulsen, de machtswellust en de bestaande economische en sociale structuren. Als verdere oorzaken van deze kentering in de filosofie wijzen auteurs als Bochenski vooral op de crisis in de wetenschap en in de [[wiskunde]]: aan het begin van de 20e eeuw werd meer en meer getwijfeld aan het klassieke [[Isaac Newton|Newtoniaanse]] mechanistische wereldbeeld waarin alles zuiver [[determinisme (filosofie)|deterministisch]] verliep (de [[Determinisme (filosofie)#Demon van Laplace|demon van Laplace]]). Op deze manier bleek er toch een toevoeging van filosofie nodig, zelfs al was het maar een eeuwige kritische noot tegen deze ambitieuze wetenschappelijke toekomstperspectieven. In de wiskunde ontstond ook een gelijkaardige crisis, veroorzaakt door enerzijds het ontstaan van de [[niet-euclidische meetkunde]] en anderzijds de [[verzamelingenleer]] van [[Georg Cantor]]. Beide vernieuwingen ondergroeven de klassieke wiskundige [[axioma]]'s. Hierdoor ontstond er twijfel rond de idee dat de wiskunde een solide basis kon vormen voor alle kennis, een idee dat al bij [[René Descartes]] speelde. Hierdoor kwam de moderne [[formele logica]] weer opzetten met denkers als [[Gottlob Frege]] en [[Giuseppe Peano]].<ref name="ken">{{aut|Bochenski, I.M.}}, ''Geschiedenis der Hedendaagse Europese Wijsbegeerte'', MCMLII, Desclée de Brouwer, p. 26-39</ref>
-De filosofie in het begin van de 20e eeuw trachtte op deze ontnuchtering een antwoord te bieden omdat het traditionele idealisme hier niet in slaagde. De hedendaagse filosofie deed dit vooral door te proberen zichzelf te herdefiniëren en een nieuwe methode uit te denken. Het is hier waar de "splitsing" gebeurde tussen de [[continentale filosofie]] en de [[analytische filosofie]], omdat zij beide een ander antwoord gaven op deze crisis. Vele auteurs, waaronder [[Michael Dummett]] in zijn ''Origins of Analytical Philosophy'' (1993)<ref name="Dum"/>, stellen dus dat beide stromingen uit dezelfde bron komen, maar zich in een andere richting hebben bewogen.  Hedendaagse [[continentale filosofie]] ontstond samen met het werk van [[Franz Brentano]], [[Edmund Husserl]] en [[Martin Heidegger]], en breder ging het samen met de ontwikkeling van de [[fenomenologie]]. Deze filosofen stelden fundamentele fouten vast in het vroegere denken over de mens en [[bewustzijn]], en herdefinieerden vooral de relatie tussen mens en wereld. Deze verschuiving was geïnspireerd op de crisis in de wetenschap: de wetenschap leek toch niet de ultieme grond voor kennis te schenken, grotendeels door een verkeerd mens- en wereldbeeld, waardoor de filosofie op zoek moest gaan naar een nieuw fundament. Het [[psychologisme]] was hier een symptoom van.
+De filosofie in het begin van de 20e eeuw trachtte op deze ontnuchtering een antwoord te bieden omdat het traditionele idealisme hier niet in slaagde. De hedendaagse filosofie deed dit vooral door te proberen zichzelf te herdefiniëren en een nieuwe methode uit te denken. Het is hier waar de splitsing begon tussen de [[continentale filosofie]] en de [[analytische filosofie]], omdat zij beide een ander antwoord gaven op deze crisis. Vele auteurs, waaronder [[Michael Dummett]] in zijn ''Origins of Analytical Philosophy'' (1993),<ref name="Dum"/> stellen dus dat beide stromingen uit dezelfde bron komen, maar zich in een andere richting hebben bewogen. Hedendaagse [[continentale filosofie]] ontstond samen met het werk van [[Franz Brentano]], [[Edmund Husserl]] en [[Martin Heidegger]], en breder ging het samen met de ontwikkeling van de [[fenomenologie]]. Deze filosofen stelden fundamentele fouten vast in het vroegere denken over de mens en [[bewustzijn]] en herdefinieerden vooral de relatie tussen mens en wereld. Deze verschuiving was geïnspireerd op de crisis in de wetenschap: de wetenschap leek toch niet de ultieme grond voor kennis te schenken, grotendeels door een verkeerd mens- en wereldbeeld, waardoor de filosofie op zoek moest gaan naar een nieuw fundament. Het [[psychologisme]] was hier een symptoom van.
-Deze ontwikkeling was er echter gelijktijdig met het werk van Frege, [[Bertrand Russell]] en [[Ludwig Wittgenstein]], waar ook een nieuwe methode werd ontwikkeld, namelijk een gebaseerd op de conceptuele analyse van [[taal]] via moderne [[formele logica]] (vandaar ook de naam [[analytische filosofie]]).<ref name="wet"/><ref name="Dum">Zie bijvoorbeeld, {{aut|[[Michael Dummett|Dummett, Michael]]}}, ''The Origins of Analytical Philosophy'' (Harvard University Press, 1994), of {{aut|Prado, C.}}, ''A House Divided: Comparing Analytic and Continental Philosophy'', Prometheus/Humanity Books, 2003.</ref> In tegenstelling tot de continentale filosofie, was dit vooral een antwoord op de crisis in de wiskunde: de wiskunde was niet het ultieme fundament, dus moest men naar de structuur ''achter'' de wiskunde op zoek gaan via de logica (het [[logicisme]]). Frege was bijvoorbeeld in de eerste plaats een logicus en Russell en [[Alfred North Whitehead]] zijn bekend om hun werk [[Principia Mathematica]]'' (1910-1913) dat volledig in deze traditie valt te plaatsen.
+Deze ontwikkeling was er echter gelijktijdig met het werk van Frege, [[Bertrand Russell]] en [[Ludwig Wittgenstein]], waar ook een nieuwe methode werd ontwikkeld, namelijk een gebaseerd op de conceptuele analyse van [[taal]] via moderne [[formele logica]] (vandaar ook de naam [[analytische filosofie]]).<ref name="wet"/><ref name="Dum">{{aut|[[Michael Dummett|Dummett, Michael]]}}, ''The Origins of Analytical Philosophy'' (Harvard University Press, 1994), of {{aut|Prado, C.}}, ''A House Divided: Comparing Analytic and Continental Philosophy'', Prometheus/Humanity Books, 2003</ref> In tegenstelling tot de continentale filosofie, was dit vooral een antwoord op de crisis in de wiskunde: de wiskunde was niet het ultieme fundament, dus moest via de logica gezocht worden naar de structuur achter de wiskunde (het [[logicisme]]). Frege was bijvoorbeeld in de eerste plaats een logicus en Russell en [[Alfred North Whitehead]] zijn bekend om hun werk ''[[Principia Mathematica]]'' (1910-1913) dat volledig in deze traditie valt te plaatsen.
+Anderen gaan vroeger terug in de tijd om de oorsprong van deze splitsing te begrijpen. Ze wijzen erop dat de analytische en continentale filosofie een gemeenschappelijke geschiedenis kennen tot en met het werk van [[Immanuel Kant]].<ref name="Kant">{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 17</ref> Het is pas in de opvolging hiervan dat de twee soorten van filosofie verschillen qua mening. Zo wordt het [[Duits idealisme]], met [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|G.W.F. Hegel]] gezien als een belangrijke gebeurtenis in de [[geschiedenis van de filosofie]] binnen de continentale filosofie, terwijl analytische filosofen vanaf Russell en Moore de waarde van dit [[idealisme]] minimaliseren.<ref name="Mulligan" /> De filosofie van Russell en Moore moet immers zelf verstaan worden als een reactie op het [[Brits idealisme]], een voortvloeisel uit dit Duits idealisme.
-De analytische filosofie werd vooral dominant in de [[Engels]]talige wereld (zoals in het [[Verenigd Koninkrijk]], de [[Verenigde Staten]], [[Canada]] en [[Australië (land)|Australië]]) alsook in [[Scandinavië]], terwijl de continentale filosofie vooral gedijde op het Europese vaste land (in [[Frankrijk]] en [[Duitsland]], maar ook in [[België]] en [[Nederland]]). De benaming van deze twee stromingen is in zekere mate ongelukkig gekozen. Zo worden bijvoorbeeld de Duitser [[Gottlob Frege]], de filosofen van de ''[[Wiener Kreis]]'' en de logici van de Poolse logische school (gesticht door [[Kazimierz Twardowski]])<ref name="ken"/>, die van continentaal Europa afkomstig waren, klassiek geplaatst onder de analytische filosofie. Daartegenover staat dan weer dat filosofen als [[Judith Butler]], [[Theodor Adorno]], [[Hannah Arendt]] en [[Hubert Dreyfus]] die van de Verenigde Staten afkomstig zijn, of er lange tijd geleefd en gewerkt hebben, in de continentale traditie worden geplaatst.<ref>{{aut|Dolcini, Nevia}}, [http://mail.scu.edu.tw/~phstudies/pdf/no.16/no.16Dolcini.pdf ''The Analytic/Continental divide: Entities and Being], bezocht op 7-03-2012.</ref><ref name="Levy">{{aut|Levy, Neil}}, [http://users.ox.ac.uk/~sfop0174/metaphilosophy.pdf "Analytic and Continental Philosophy: explaining the differences"], ''Metaphilosophy'', 2003, bezocht op 7-03-2012.</ref>
+Het verschil volgens [[Simon Critchley]] bestaat dan weer vooral uit hoe en hoeveel Kant is gelezen.<ref name="Kant"/> De analytische filosofie concentreert zich vooral op de ''[[Kritik der reinen Vernunft]]'' (1781) en bespreekt vooral de [[kennistheorie|kentheoretische]] problemen, terwijl de continentale filosofie meer waarde hecht aan de latere ambities van Kant in zijn ''Kritik der Urteilskraft'' (1790) waarin hij de kloof tussen het praktische ethische leven en het wetenschappelijk wereldbeeld wil overbruggen.<ref>{{aut|Gilles Deleuze|Deleuze, Gilles}}, ''La philosophie critique de Kant: doctrine des facultés'', Presses Universitaires de France, 1977</ref> Dus terwijl de analytische filosofie zich vooral bezighoudt met problemen rond [[logica]], kennis en [[wetenschapsfilosofie|wetenschap]] (en dus de vraag wat kan ik weten?), heeft de continentale een veel breder en ambitieuzer project: zij wil de vraag naar de samenhang van de onverschillige, wetenschappelijke wereld en de betekenisvolle, ethische mens denken (en dus meer in de vraag van wat is de [[zin van het leven]]?).
-Andere gaan vroeger terug in de tijd om de oorsprong van deze splitsing te begrijpen. Ze wijzen erop dat de analytische en continentale filosofie een gemeenschappelijke geschiedenis kennen tot en met het werk van [[Immanuel Kant]].<ref name="Kant">{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 17.</ref> Het is pas in de opvolging hiervan dat de twee soorten van filosofie verschillen qua mening. Zo wordt het [[Duits idealisme]], met [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|G.W.F. Hegel]] gezien als een belangrijke gebeurtenis in de [[geschiedenis van de filosofie]] binnen de continentale filosofie, terwijl analytische filosofen vanaf Russell en Moore de waarde van dit [[idealisme]] minimaliseren.<ref name="Mulligan" /> De filosofie van Russell en Moore moet immers zelf verstaan worden als een reactie op het [[Brits idealisme]], een voortvloeisel uit dit Duits idealisme.
+De analytische filosofie werd vooral dominant in de [[Engels]]talige wereld (zoals in het [[Verenigd Koninkrijk]], de [[Verenigde Staten]], [[Canada]] en [[Australië (land)|Australië]]) alsook in [[Scandinavië]], terwijl de continentale filosofie vooral gedijde op het Europese vasteland (in [[Frankrijk]] en [[Duitsland]], maar ook in [[België]] en [[Nederland]]). De benaming van deze twee stromingen is in zekere mate ongelukkig gekozen. Zo worden bijvoorbeeld de Duitser [[Gottlob Frege]], de filosofen van de ''[[Wiener Kreis]]'' en de logici van de Poolse logische school (gesticht door [[Kazimierz Twardowski]]),<ref name="ken"/> die van continentaal Europa afkomstig waren, klassiek geplaatst onder de analytische filosofie. Daartegenover staat dan weer dat filosofen als [[Judith Butler]], [[Theodor Adorno]], [[Hannah Arendt]] en [[Hubert Dreyfus]] die uit de Verenigde Staten afkomstig zijn, of er lange tijd geleefd en gewerkt hebben, in de continentale traditie worden geplaatst.<ref>{{aut|Dolcini, Nevia}}, [https://web.archive.org/web/20121120152628/http://mail.scu.edu.tw/~phstudies/pdf/no.16/no.16Dolcini.pdf ''The Analytic/Continental divide: Entities and Being'']</ref><ref name="Levy">{{aut|Levy, Neil}}, [https://users.ox.ac.uk/~sfop0174/metaphilosophy.pdf 'Analytic and Continental Philosophy: explaining the differences']{{Dode link}}, ''Metaphilosophy'', 2003</ref>
-Het verschil volgens Simon Critchley bestaat vooral uit hoe en hoeveel Kant men heeft gelezen.<ref name="Kant"/> De analytische filosofie concentreert zich vooral op de ''[[Kritik der reinen Vernunft]]'' (1781) en bespreekt vooral de [[kennistheorie|kentheoretische]] problemen, terwijl de continentale filosofie meer waarde hecht aan de latere ambities van Kant in zijn ''Kritik der Urteilskraft'' (1790) waarin hij de kloof tussen het praktische ethische leven en het wetenschappelijk wereldbeeld wil overbruggen.<ref>Zie bijvoorbeeld {{aut|Gilles Deleuze|Deleuze, Gilles}}, ''La philosophie critique de Kant: doctrine des facultés'', Presses Universitaires de France, 1977.</ref> Dus terwijl de analytische filosofie zich vooral bezighoudt met problemen rond [[logica]], kennis en [[wetenschapsfilosofie|wetenschap]] (en dus de vraag 'wat kan ik weten?'), heeft de continentale een veel breder en ambitieuzer project: zij wil de vraag naar de samenhang van de onverschillige, wetenschappelijke wereld en de betekenisvolle, ethische mens denken (en dus meer in de vraag van 'wat is de [[zin van het leven]]?').
-===Nuancering===
+=== Nuancering ===
+Het is belangrijk op te merken dat deze tegenstelling tussen de continentale en analytische filosofie niet zo strikt is als ze op het eerste gezicht lijkt. Er bestaat wel degelijk interactie tussen beide tradities zoals [[Gilbert Ryle]]s zelftypering als [[fenomenologie|fenomenoloog]], de contacten tussen [[Alfred Ayer]] en [[Maurice Merleau-Ponty]]<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 35</ref> en het bekende debat tussen [[Jacques Derrida]] en [[John Searle]] over het werk van [[John Austin (taalfilosoof)|John Austin]],<ref name="Mulligan" /><ref>{{aut|[[Jacques Derrida|Derrida, Jacques]]}}, ''[http://lab404.com/misc/ltdinc.pdf Limited Inc. (inc. "Afterword")]'', ed. Graff, trans. Weber, Evanston: Northwestern University Press, 1998 edition (LI). [https://web.archive.org/web/20230523095032/http://lab404.com/misc/ltdinc.pdf Gearchiveerd] op 23 mei 2023.</ref> waarbij Searle ook bekend was om zijn vele contacten met [[Michel Foucault]].<ref>[https://archive.today/20120530101529/www.philomag.com/article,dossierauteur,complement-web-souvenirs-de-michel-foucault-par-john-searle,1223.php ''Souvenirs de Michel Foucault, par John Searle'']</ref> Daarnaast is het zo dat de hedendaagse voortzetting van het [[pragmatisme]] (ook bekend onder de naam [[neopragmatisme]]) deze tegenstelling afwijst en probeert elementen van beide kampen te combineren.<ref>{{aut|[[Richard J. Bernstein|Bernstein, Richard J.]]}}, ''The Pragmatic Turn'', Polity Press: Cambridge, 2010</ref> De Amerikaan [[Richard Rorty]], een kernfiguur in deze stroming, is bijvoorbeeld opgegroeid in de analytische traditie, maar heeft in zijn latere werk uitvoerig beroep gedaan op ideeën van [[Martin Heidegger]] en [[Jacques Derrida]].<ref name="Rorty">Zie vooral {{Aut|[[Richard Rorty|Rorty, Richard]]}}, ''Philosophy and the Mirror of Nature'', 1980, Oxford - Basil Blackwell. en {{Aut|[[Richard Rorty|Rorty, Richard]]}}, ''Contingency, Irony, and Solidarity'', 1989, Cambridge University Press</ref> Er wordt weleens gesproken van [[postanalytische filosofie]]. Een tweede punt dat erop wijst dat de scheiding niet zo strikt is, is dat er ook filosofen zijn, zoals [[Ayn Rand]], die niet goed te plaatsen zijn in deze tegenstelling.
-[[Bestand:Ganji visit.jpg|thumb|[[Richard Rorty]] (links) met [[Akbar Ganji]] (rechts). Rorty ontkende de noodzaak van een kloof tussen beide 'soorten' filosofie en ijverde ervoor dat deze kloof overbrugd zou worden.]]
-Het is belangrijk op te merken dat deze tegenstelling tussen de continentale en analytische filosofie niet zo strikt is als ze op het eerste gezicht lijkt. Er bestaat wel degelijk interactie tussen beide tradities zoals [[Gilbert Ryle]]s zelftypering als [[fenomenologie|fenomenoloog]], de contacten tussen [[Alfred Ayer]] en [[Maurice Merleau-Ponty]]<ref>{{aut|Critchley, Simon}}, ''Continental Philosophy'', p. 35.</ref> en het bekende debat tussen [[Jacques Derrida]] en [[John Searle]] over het werk van [[John Austin (taalfilosoof)|John Austin]]<ref name="Mulligan" /><ref>{{aut|[[Jacques Derrida|Derrida, Jacques]]}}, ''[http://lab404.com/misc/ltdinc.pdf Limited Inc. (inc. “Afterword”)]'', ed. Graff, trans. Weber, Evanston: Northwestern University Press, 1998 edition (LI).</ref>, waarbij Searle ook bekend was om zijn vele contacten met [[Michel Foucault]].<ref>[http://www.philomag.com/article,dossierauteur,complement-web-souvenirs-de-michel-foucault-par-john-searle,1223.php ''Souvenirs de Michel Foucault, par John Searle''], bezocht op 4-03-2012.</ref> Daarnaast is het zo dat de hedendaagse voortzetting van het [[pragmatisme]] (ook bekend onder de naam [[neopragmatisme]]) deze tegenstelling afwijst en probeert elementen van beide kampen te combineren.<ref>{{aut|[[Richard J. Bernstein|Bernstein, Richard J.]]}}, ''The Pragmatic Turn'', Polity Press: Cambridge, 2010.</ref> De Amerikaan [[Richard Rorty]], een kernfiguur in deze stroming, is bijvoorbeeld opgegroeid in de analytische traditie, maar heeft in zijn latere werk uitvoerig beroep gedaan op ideeën van [[Martin Heidegger]] en [[Jacques Derrida]].<ref name="Rorty">Zie vooral {{Aut|[[Richard Rorty|Rorty, Richard]]}}, ''Philosophy and the Mirror of Nature'', 1980, Oxford - Basil Blackwell. en {{Aut|[[Richard Rorty|Rorty, Richard]]}}, ''Contingency, Irony, and Solidarity'', 1989, Cambridge University Press.</ref> Er wordt wel eens gesproken van [[postanalytische filosofie]]. Een tweede punt dat erop wijst dat de scheiding niet zo strikt is, is dat er ook filosofen zijn, zoals [[Ayn Rand]], die niet goed te plaatsen zijn in deze tegenstelling.
-Er zijn ook verschillende auteurs of stromingen die betogen dat deze tegenstelling niet de belangrijkste of juiste is. Zo stelt het [[speculatief realisme]] met denkers als [[Quentin Meillassoux]] dat beide ten prooi vallen aan wat Meillassoux noemt het 'correlationisme': het bewustzijn en de wereld worden gedacht als correlatief met elkaar. Hierdoor wordt absolute kennis van de wereld problematisch omdat men nooit kan bewijzen dat deze correlatie correct is en met wat ons bewustzijn correleert. Het speculatief realisme betwist deze stelling en stelt dat zekere kennis over de wereld op zich wel degelijk mogelijk is.<ref name="spec">{{aut|[[Quentin Meillassoux|Meillassoux, Quentin]]}}, ''Après la finitude. Essai sur la nécessité de la contingence'', p. VII.</ref> Een ander voorbeeld is [[Nikolas Kompridis]] die in ''Philosophical Romanticism'' (2006) betoogt dat het echte onderscheid niet tussen analytische en continentale filosofie bestaat, maar tussen [[naturalisme (filosofie)|naturalistische]] en niet-naturalistische filosofie. Het draait dus om de vraag of de filosofie zich moet spiegelen aan de natuurwetenschappen (naturalisme) of ook verder naar andere takken, zoals de menswetenschappen en de literatuur, kijken. De keuze hiertussen is volgens Kompridis van cruciaal belang voor het antwoord op de vraag of de mens volledig [[biologie|biologisch]] bepaald is of niet.
+Er zijn ook verschillende auteurs of stromingen die betogen dat deze tegenstelling niet de belangrijkste of juiste is. Zo stelt het [[speculatief realisme]] met denkers als [[Quentin Meillassoux]] dat beide ten prooi vallen aan wat Meillassoux noemt het correlationisme: het bewustzijn en de wereld worden gedacht als correlatief met elkaar. Hierdoor wordt absolute kennis van de wereld problematisch omdat men nooit kan bewijzen dat deze correlatie correct is en met wat ons bewustzijn correleert. Het speculatief realisme betwist deze stelling en stelt dat zekere kennis over de wereld op zich wel degelijk mogelijk is.<ref name="spec">{{aut|[[Quentin Meillassoux|Meillassoux, Quentin]]}}, ''Après la finitude. Essai sur la nécessité de la contingence'', p. VII</ref> Een ander voorbeeld is [[Nikolas Kompridis]] die in ''Philosophical Romanticism'' (2006) betoogt dat het echte onderscheid niet tussen analytische en continentale filosofie bestaat, maar tussen [[naturalisme (filosofie)|naturalistische]] en niet-naturalistische filosofie. Het draait dus om de vraag of de filosofie zich moet spiegelen aan de natuurwetenschappen (naturalisme) of ook verder naar andere takken, zoals de menswetenschappen en de literatuur, kijken. De keuze hiertussen is volgens Kompridis van cruciaal belang voor het antwoord op de vraag of de mens volledig [[biologie|biologisch]] bepaald is of niet.
 Verder zijn er in de hedendaagse filosofie ook andere stromingen te onderkennen die minder bekend zijn en vandaag de dag grotendeels in de vergetelheid geraakt zijn.<ref name="ken"/> Allereerst is er de [[levensfilosofie]] of het [[vitalisme (filosofie)|vitalistisch]] [[irrationalisme]], dat zijn oorsprong kent in het werk van [[Arthur Schopenhauer]] en verder is uitgewerkt door [[Friedrich Nietzsche]], [[Wilhelm Dilthey]], [[Georg Simmel]], [[William James]] en [[Henri Bergson]]. Deze stroming was grotendeels een kritiek op het eeuwige [[rationalisme]] dat in de filosofie bleef doorwerken. Hoewel Kant stelde dat men het ding op zichzelf niet kon kennen, beweerde hij toch dat de empirische werkelijkheid volledig rationeel was. Ook in het [[Duits idealisme]] bleef dit idee overeind. Bij de levensfilosofie verschoof echter de nadruk van het redelijke naar het onredelijke, het levendige en het driftmatige. Een verdere grote inspiratiebron was de [[evolutietheorie]] van [[Charles Darwin]].
-Een andere stroming was dan weer de moderne [[realisme (filosofie)|realistische]] [[metafysica]] met denkers als [[Samuel Alexander]], [[Victor Cousin]], [[Paul Janet]], [[Herman Lotze]] en [[Nicolai Hartmann]]. Ook meer specifieke stromingen zoals de [[procesfilosofie]] van [[Alfred North Whitehead]] of het [[neothomisme]] van [[Joseph Maréchal]], [[Jacques Maritain]] en [[Étienne Gilson]] kunnen onder deze noemer geplaatst worden. Net als de levensfilosofie, en in feite de hele hedendaagse filosofie, reageerde zij tegen de moderne filosofie van Kant en Hegel. In tegenstelling tot Kant vonden deze filosofie het wel gelegitimeerd om zich tot metafysische uitspraken over het ding an sich te wagen en in tegenstelling tot Hegel deden ze dat op een realistische wijze: de werkelijkheid bestond buiten de menselijke geest.
+Een andere stroming was dan weer de moderne [[realisme (filosofie)|realistische]] [[metafysica]] met denkers als [[Samuel Alexander]], [[Victor Cousin]], [[Paul Janet]], [[Hermann Lotze]] en [[Nicolai Hartmann]]. Ook meer specifieke stromingen zoals de [[procesfilosofie]] van [[Alfred North Whitehead]] of het [[neothomisme]] van [[Joseph Maréchal]], [[Jacques Maritain]] en [[Étienne Gilson]] kunnen onder deze noemer geplaatst worden. Net als de levensfilosofie, en in feite de hele hedendaagse filosofie, reageerde zij tegen de moderne filosofie van Kant en Hegel. In tegenstelling tot Kant vonden deze filosofie het wel gelegitimeerd om zich tot metafysische uitspraken over het ding an sich te wagen en in tegenstelling tot Hegel deden ze dat op een realistische wijze: de werkelijkheid bestond buiten de menselijke geest.
-Ook valt op te merken dat oudere stromingen niet volledig ten ondergaan in de hedendaagse filosofie. Het empirisme leeft nog voort in de analytische filosofie en het [[logisch positivisme]]. het [[idealisme]] blijft zijn invloed hebben in het [[Brits idealisme]], maar ook bijvoorbeeld in het werk van [[Benedetto Croce]], [[Léon Brunschvicg]] of [[John Dewey]]. In Duitsland vindt men in het begin van de 20e eeuw nog aanhangers van het [[neokantianisme]], zoals [[Otto Liebmann]], [[Hermann Cohen]] en [[Bruno Bauch]]. Ook het [[marxisme]] in de vorm van het [[dialectisch materialisme]] blijft nog populair, voornamelijk is in de [[Russische filosofie]] waar het wordt uitgewerkt tot het [[leninisme]] en het [[stalinisme]]. Zelfs in Westerse landen heeft het marxisme nog aanhang: bijvoorbeeld in het [[analytisch marxisme]] of in het werk van [[Louis Althusser]] of [[Antonio Gramsci]].
+Ook valt op te merken dat oudere stromingen niet volledig ten ondergaan in de hedendaagse filosofie. Het empirisme leeft nog voort in de analytische filosofie en het [[logisch positivisme]]. het [[idealisme]] blijft zijn invloed hebben in het [[Brits idealisme]], maar ook bijvoorbeeld in het werk van [[Benedetto Croce]], [[Léon Brunschvicg]] of [[John Dewey]]. In Duitsland vindt men in het begin van de 20e eeuw nog aanhangers van het [[neokantianisme]], zoals [[Otto Liebmann]], [[Hermann Cohen]] en [[Bruno Bauch]]. Ook het [[marxisme]] in de vorm van het [[dialectisch materialisme]] blijft nog populair, voornamelijk is in de [[Russische filosofie]] waar het wordt uitgewerkt tot het [[leninisme]] en het [[stalinisme]]. Zelfs in westerse landen heeft het marxisme nog aanhang: bijvoorbeeld in het [[analytisch marxisme]] of in het werk van [[Louis Althusser]] of [[Antonio Negri]].
 == Analytische filosofie ==
 {{Zie hoofdartikel|Analytische filosofie}}
+De analytische of Anglo-Amerikaanse filosofie is een algemene verzamelnaam voor een bepaalde stijl<ref name="autogenerated2">{{aut|Leiter, Brian}}, [https://web.archive.org/web/20061115002425/http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp]</ref> van filosofie die vooral wordt gehanteerd in de Engelstalige landen in de hedendaagse filosofie. De stijl gaat vooral terug op het werk van [[Bertrand Russell]] en [[George Edward Moore|G. E. Moore]], die zelf voortbouwden op het werk van [[Gottlob Frege]]. Een klassiek werk die deze nieuwe stijl illustreert is Russells paper ''On Denoting'' (1905).<ref>{{aut|Ludlow, Peter}}, [https://plato.stanford.edu/archives/sum2005/entries/descriptions/ "Descriptions"], ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Summer 2005 Edition), Edward N. Zalta (ed.). [https://web.archive.org/web/20230416095111/https://plato.stanford.edu/archives/sum2005/entries/descriptions/ Gearchiveerd] op 16 april 2023.</ref> Kenmerkend voor analytische filosofie is het streven naar helderheid in verwoording en argumentatie van het ideeëngoed. Ook wordt ze gekenmerkt door een afkeer voor elke vorm van obscuur taalgebruik, waarvan ze continentale filosofen vaak beschuldigen. Verder wordt dit soort filosofie ook getypeerd door een sterk vertrouwen in de [[natuurwetenschap]]pen en een zekere minimalisering van het historisch aspect van de filosofie en de mens. Daarnaast vertrekt de analytische wijsbegeerte vooral van concrete filosofische problemen die weliswaar kunnen gaan over een heel gamma van onderwerpen. Voorbeelden hiervan vindt men terug in de [[filosofie van de geest]], de [[epistemologie]] of de [[taalfilosofie]], waarrond dan de verschillende filosofen werk verrichten. Hierdoor heeft het geen echte verder te onderscheiden stromingen, in tegenstelling tot de continentale wijsbegeerte. Verscheidene bekende filosofen werken allemaal mee aan een gamma van gemeenschappelijke problemen van de filosofie die ze willen oplossen. Ze presenteren daarbij dan geen eigen gehele systemen, maar gaan in op elkaars werken en oplossingen voor een probleem. De school van de ''[[ordinary language philosophy]]'' kan hierop als een uitzondering beschouwd worden.
-[[Bestand:FourAnalyticPhilosophers.JPG|thumb|250px|Een paar vooraanstaande analytische filosofen: [[Bertrand Russell]], [[Peter Singer]], [[Rosalind Hursthouse]] en [[Saul Kripke]].]]
-De analytische of Anglo-Amerikaanse filosofie is een algemene verzamelnaam voor een bepaalde stijl<ref name="autogenerated2">{{aut|Leiter, Brian}}, [http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp], bezocht op 4-03-2012.</ref> van filosofie die vooral wordt gehanteerd in de Engelstalige landen in de hedendaagse filosofie. De stijl gaat vooral terug op het werk van [[Bertrand Russell]] en [[George Edward Moore|G. E. Moore]], die zelf voortbouwden op het werk van [[Gottlob Frege]]. Een klassiek werk die deze nieuwe stijl illustreert is Russells paper ''On Denoting'' (1905).<ref>{{aut|Ludlow, Peter}}, [http://plato.stanford.edu/archives/sum2005/entries/descriptions/ "Descriptions"], ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Summer 2005 Edition), Edward N. Zalta (ed.), bezocht op 4-03-2012.</ref> Kenmerkend voor analytische filosofie is het streven naar helderheid in verwoording en argumentatie van het ideeëngoed. Ook wordt ze gekenmerkt door een afkeer voor elke vorm van obscuur taalgebruik, waarvan ze continentale filosofen vaak beschuldigen. Verder wordt dit soort filosofie ook getypeerd door een sterk vertrouwen in de [[natuurwetenschap]]pen en een zekere minimalisering van het historisch aspect van de filosofie en de mens. Daarnaast vertrekt de analytische wijsbegeerte vooral van concrete filosofische problemen die weliswaar kunnen gaan over een heel gamma van onderwerpen. Voorbeelden hiervan vindt men terug in de [[filosofie van de geest]], de [[epistemologie]] of de [[taalfilosofie]], waarrond dan de verschillende filosofen werk verrichten. Hierdoor heeft het geen echte verder te onderscheiden stromingen, in tegenstelling tot de continentale wijsbegeerte. Verscheidene bekende filosofen werken allemaal mee aan een gamma van gemeenschappelijke problemen van de filosofie die ze willen oplossen. Ze presenteren daarbij dan geen eigen gehele systemen, maar gaan in op elkaars werken en oplossingen voor een probleem. De school van de ''[[ordinary language philosophy]]'' kan hierop als een uitzondering beschouwd worden.
-Sommige analytische filosofen aan het eind van de 20e eeuw, zoals bijvoorbeeld [[Richard Rorty]] en [[Robert Brandom]]<ref>{{aut|Sharpe, Matthew}}, [http://matthewsharpe.info/stable/anacon.pdf ''Before and beyond the analytic-continental divide''], Bezocht op 07-03-2012.</ref> hebben opgeroepen om dit klassiek onderscheid tussen analytische en continentale filosofie te doorbreken, en niet meer zo rotsvast aan de eigen typische analytische methode vast te houden. Rorty roept de analytische traditie op in zijn werk ''Philosophy and the Mirror of Nature'' (1979) om meer aandacht te schenken aan de belangrijke ideeën die het werk van de continentale filosofen de analytische filosofie kan leren.<ref name="Rorty" />
+Sommige analytische filosofen aan het eind van de 20e eeuw, zoals bijvoorbeeld [[Richard Rorty]] en [[Robert Brandom]]<ref>{{aut|Sharpe, Matthew}}, [http://matthewsharpe.info/stable/anacon.pdf ''Before and beyond the analytic-continental divide'']{{dode link|datum=juli 2017 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> hebben opgeroepen om dit klassiek onderscheid tussen analytische en continentale filosofie te doorbreken, en niet meer zo rotsvast aan de eigen typische analytische methode vast te houden. Rorty roept de analytische traditie op in zijn werk ''Philosophy and the Mirror of Nature'' (1979) om meer aandacht te schenken aan de belangrijke ideeën die het werk van de continentale filosofen de analytische filosofie kan leren.<ref name="Rorty" />
-===Geschiedenis===
+=== Geschiedenis ===
-Het begin van de analytische filosofie is te vinden in bepaalde Britse universiteiten, zoals [[universiteit van Oxford]] en de [[universiteit van Cambridge]]. Verscheidene filosofen die daar werkten, zoals [[George Edward Moore|G.E. Moore]] en [[Bertrand Russell]] probeerden zich af te zetten tegen het destijds dominante [[Brits idealisme]], de Britse variant van het [[Duits idealisme]]. Russell wees vooral op de logische contradicties bij dit idealisme en stelde zelf een meer [[realisme (filosofie)|realistische]] filosofie voor: de wereld is er geen waar de zaken enkel door het denken van het subject bestaan, maar er bestaat ook een externe buitenwereld, los van elk denkend subject. Moore gaat hier in principe nog verder in en verwerpt samen met dit idealisme ook iedere vorm van [[scepticisme]] (de ''common sense'' filosofie). Hij vertrekt van de meest basale relatie met de wereld waarin het overduidelijk is dat ik bijvoorbeeld twee handen heb. Hieraan twijfelen, of pretenderen dat het slechts een idealistische constructie is, is volgens Moore geen houdbaar standpunt.
+Het begin van de analytische filosofie is te vinden in bepaalde Britse universiteiten, zoals [[universiteit van Oxford]] en de [[universiteit van Cambridge]]. Verscheidene filosofen die daar werkten, zoals [[George Edward Moore|G.E. Moore]] en [[Bertrand Russell]] probeerden zich af te zetten tegen het destijds dominante [[Brits idealisme]], de Britse variant van het [[Duits idealisme]]. Russell wees vooral op de logische contradicties bij dit idealisme en stelde zelf een meer [[realisme (filosofie)|realistische]] filosofie voor: de wereld is er geen waar de zaken enkel door het denken van het subject bestaan, maar er bestaat ook een externe buitenwereld, los van elk denkend subject. Moore gaat hier in principe nog verder in en verwerpt samen met dit idealisme ook iedere vorm van [[scepticisme]] (de ''common sense''-filosofie). Hij vertrekt van de meest basale relatie met de wereld waarin het overduidelijk is dat ik bijvoorbeeld twee handen heb. Hieraan twijfelen, of pretenderen dat het slechts een idealistische constructie is, is volgens Moore geen houdbaar standpunt.
-Hoewel Russell en Moore in het begin nog dit [[Ideeënleer (Plato)|Plato]]ons realisme aanhingen, wijzigden ze hun standpunten later naar het [[logisch atomisme]], dat ook verder werd ontwikkeld door [[Ludwig Wittgenstein]] in zijn ''[[Tractatus Logico-Philosophicus]]'' (1921). Niet alleen richtten zij zich op analyse van taal (proposities) en betekenis, ook keerden zij zich af van een bepaalde filosofische methode waarbij grote systemen of grootschalige syntheses werden gepresenteerd. In plaats van op syntheses concentreerden zij zich met oog voor detail op een afgebakend probleem binnen de filosofie. Deze ideeën hadden, vooral via het werk van Wittgenstein, een sterke invloed op de ''[[Wiener Kreis]]'', iets dat resulteerde in het [[logisch positivisme]] met filosofen als [[Alfred Ayer|A.J. Ayer]] en [[Rudolf Carnap]].
+Hoewel Russell en Moore in het begin nog dit [[Ideeënleer (Plato)|platoons]] realisme aanhingen, wijzigden ze hun standpunten later naar het [[logisch atomisme]], dat ook verder werd ontwikkeld door [[Ludwig Wittgenstein]] in zijn ''[[Tractatus Logico-Philosophicus]]'' (1921). Niet alleen richtten zij zich op analyse van taal (proposities) en betekenis, ook keerden zij zich af van een bepaalde filosofische methode waarbij grote systemen of grootschalige syntheses werden gepresenteerd. In plaats van op syntheses concentreerden zij zich met oog voor detail op een afgebakend probleem binnen de filosofie. Deze ideeën hadden, vooral via het werk van Wittgenstein, een sterke invloed op de ''[[Wiener Kreis]]'', iets dat resulteerde in het [[logisch positivisme]] met filosofen als [[Alfred Ayer|A.J. Ayer]] en [[Rudolf Carnap]].
-Een belangrijke verschuiving gebeurde na de [[Tweede Wereldoorlog]], wanneer de focus verschoof van de zoektocht naar een 'ideale taal' via de [[logica]] naar de alledaagse taal. Deze vroegere zoektocht kreeg al een zware klap te verduren wanneer [[Kurt Gödel]] bewees dat het onmogelijk was de [[wiskunde]] op de logica te funderen. Dit was wat het [[logicisme]] ambieerde en personen als Frege en Russell waren hier sterke aanhangers van. In de filosofie kwam dit daarnaast ook door allerhande kritieken, geuit door filosofen als de latere Wittgenstein, [[Willard Van Orman Quine|W.V.O. Quine]] en [[Wilfrid Sellars]] op het logisch positivisme: het project van een ideale taal leek onhaalbaar en de alledaagse taal leek bruikbaarder dan gedacht. Dit laatste aspect is vooral terug te vinden in het latere werk van Wittgenstein, en meer algemeen in de school van de ''[[ordinary language philosophy]]'', dat vooral naar voren kwam aan de universiteit van Oxford met filosofen als [[Gilbert Ryle]], [[John Austin (taalfilosoof)|John Austin]] en [[Peter Strawson]]. Vanaf de jaren zestig verloor de analytische filosofie in zekere zin zijn sterke focus op de taal. De taal staat niet langer centraal en allerhande subdisciplines van de analytische filosofie gaan verder dan taalfilosofie of de hieruit afgeleide metafysica. Voorbeelden hiervan zijn het [[lichaam-geestprobleem]] of het [[scepticisme]] in de [[kennistheorie|epistemologie]]. Toch zal deze sterke nadruk op taal en logica blijven bestaan en typerend blijven voor de analytische filosofie.
+Een belangrijke verschuiving gebeurde na de [[Tweede Wereldoorlog]], wanneer de focus verschoof van de zoektocht naar een ideale taal via de [[logica]] naar de alledaagse taal. Deze vroegere zoektocht kreeg al een zware klap te verduren wanneer [[Kurt Gödel]] bewees dat het onmogelijk was de [[wiskunde]] op de logica te funderen. Dit was wat het [[logicisme]] ambieerde en personen als Frege en Russell waren hier sterke aanhangers van. In de filosofie kwam dit daarnaast ook door allerhande kritieken, geuit door filosofen als de latere Wittgenstein, [[Willard Van Orman Quine|W.V.O. Quine]] en [[Wilfrid Sellars]] op het logisch positivisme: het project van een ideale taal leek onhaalbaar en de alledaagse taal leek bruikbaarder dan gedacht. Dit laatste aspect is vooral terug te vinden in het latere werk van Wittgenstein, en meer algemeen in de school van de ''[[ordinary language philosophy]]'', dat vooral naar voren kwam aan de universiteit van Oxford met filosofen als [[Gilbert Ryle]], [[John Austin (taalfilosoof)|John Austin]] en [[Peter Strawson]]. Vanaf de jaren zestig verloor de analytische filosofie in zekere zin zijn sterke focus op de taal. De taal staat niet langer centraal en allerhande subdisciplines van de analytische filosofie gaan verder dan taalfilosofie of de hieruit afgeleide metafysica. Voorbeelden hiervan zijn het [[lichaam-geestprobleem]] of het [[scepticisme]] in de [[kennistheorie|epistemologie]]. Toch zal deze sterke nadruk op taal en logica blijven bestaan en typerend blijven voor de analytische filosofie.
 Een meer hedendaagse trend is dan weer de opkomst van de [[experimentele filosofie]] met onder anderen [[Joshua Knobe]] en [[Shaun Nichols]]. Deze filosofen pleiten ervoor dat men op basis van de [[wetenschappelijke methode]], zoals die in de cognitieve wetenschappen terugkomt, de [[intuïtie]]s van de gewone mensen moet testen. Vele analytische filosofen doen volgens experimentele filosofen in hun werk beroep op de intuïties van de mensen in zogenaamde [[gedachte-experiment]]en. Onderzoek in de experimentele filosofie lijkt er echter op te wijzen dat deze intuïties vaak niet algemeen gedeeld worden en per cultuur of zelfs geslacht kunnen verschillen.
-==Continentale filosofie==
+== Continentale filosofie ==
 {{Zie hoofdartikel|Continentale filosofie}}
-[[Bestand:Edmund Husserl 1900.jpg|thumb|[[Edmund Husserl]] kan beschouwd als een fundamenteel figuur in de [[continentale filosofie]].]]
+[[Bestand:Edmund Husserl 1900.jpg|thumb|[[Edmund Husserl]] kan beschouwd als een fundamenteel figuur in de [[continentale filosofie]]]]
 De term continentale filosofie kan beschouwd worden als een benaming van een verzameling stromingen die vooral verspreid waren in Frankrijk en Duitsland. Stromingen waarop het kan duiden zijn het [[Duits idealisme]], het [[neokantianisme]], de [[levensfilosofie]], de [[fenomenologie]], het [[existentialisme]], de [[hermeneutiek]], het[[structuralisme (filosofie)|structuralisme]] of het [[poststructuralisme]], de [[kritische theorie]], uitgewerkt door de [[Frankfurter Schule]], de moderne [[feministische filosofie]], maar ook de verscheidene richtingen in het [[marxisme]] en [[neomarxisme]]. Het is dus belangrijk op te merken dat er geen vaststaande definitie of zelfs geen vaststaande methode is. De continentale filosofie wordt vooral bijeengehouden door bepaalde kenmerken, die haar contrasteren tegenover de analytische filosofie.
-Kenmerkend voor de continentale filosofie is dat zij, in tegenstelling tot de analytische filosofie, eerder kritisch staat tegenover de [[natuurwetenschap]]en en haar claims op de objectieve waarheid. In dit verband wordt er dan op gewezen dat de wetenschappers, net als ieder mens, afhankelijk zijn van ervaringen die al op voorhand gekleurd zijn door [[cultuur]] en [[sociale norm]]en. Het wordt met andere woorden bepaald door de [[context (taal)|context]], [[Ruimte (filosofie)|ruimte]] en [[tijd]], [[taal]], [[cultuur]] en [[geschiedenis]] waarin de mens leeft.<ref name="Mulligan" /> Sommige passen dan ook de termen [[historicisme]] en [[relativisme]] toe op de continentale filosofie. Daarnaast is ook een nadruk op de [[metafilosofie]] kenmerkend. Als reactie op het succes van natuurwetenschappen en menswetenschappen probeerden continentale filosofen de methode en aard van filosofie te herdefiniëren. Zo zagen vroege stromingen als het [[Duits idealisme]] en de [[fenomenologie]] nog de mogelijkheid dat de filosofie vooraf gaat aan de andere wetenschappen. Filosofie zou als taak hebben de gehele werkelijkheid te denken of moet op z'n minst de oorspronkelijke voorwetenschappelijke wereld van de mens in kaart brengen. Latere stromingen zullen deze ambitie laten vallen, maar wel stellen dat de wetenschappen niet het laatste woord kunnen hebben over wat er al dan niet bestaat. Zij wijzen op de bepaaldheid van de mens door ideologie of maatschappelijke structuren, en zetten zich in om deze structuren te denken. Ook verschoof de aandacht naar de notie van '[[alteriteit]]': klassieke metafysica alsook de moderne wetenschap ziet niet in dat ze door het opleggen van rationele structuren aan de werkelijkheid, ze ook altijd bepaalde delen van de werkelijkheid onderdrukken. Door alles in te planten in een grotere theorie, wordt bijvoorbeeld de unieke singulariteit en particulariteit van een ding ontkent. Dit 'differentiedenken' is sterk aanwezig bij [[Martin Heidegger]], [[Emmanuel Levinas]] en [[Jacques Derrida]].
+Kenmerkend voor de continentale filosofie is dat zij, in tegenstelling tot de analytische filosofie, eerder kritisch staat tegenover de [[natuurwetenschap]]en en haar claims op de objectieve waarheid. In dit verband wordt er dan op gewezen dat de wetenschappers, net als ieder mens, afhankelijk zijn van ervaringen die al op voorhand gekleurd zijn door [[cultuur]] en [[sociale norm]]en. Het wordt met andere woorden bepaald door de [[context (taal)|context]], [[Ruimte (filosofie)|ruimte]] en [[tijd]], [[taal]], [[cultuur]] en [[geschiedenis]] waarin de mens leeft.<ref name="Mulligan" /> Sommige passen dan ook de termen [[historicisme]] en [[relativisme]] toe op de continentale filosofie. Daarnaast is ook een nadruk op de [[metafilosofie]] kenmerkend. Als reactie op het succes van natuurwetenschappen en menswetenschappen probeerden continentale filosofen de methode en aard van filosofie te herdefiniëren. Zo zagen vroege stromingen als het [[Duits idealisme]] en de [[fenomenologie]] nog de mogelijkheid dat de filosofie voorafgaat aan de andere wetenschappen. Filosofie zou als taak hebben de gehele werkelijkheid te denken of moet op z'n minst de oorspronkelijke voorwetenschappelijke wereld van de mens in kaart brengen. Latere stromingen zullen deze ambitie laten vallen, maar wel stellen dat de wetenschappen niet het laatste woord kunnen hebben over wat er al dan niet bestaat. Zij wijzen op de bepaaldheid van de mens door ideologie of maatschappelijke structuren, en zetten zich in om deze structuren te denken. Ook verschoof de aandacht naar de notie van '[[alteriteit]]': klassieke metafysica alsook de moderne wetenschap ziet niet in dat ze door het opleggen van rationele structuren aan de werkelijkheid, ze ook altijd bepaalde delen van de werkelijkheid onderdrukken. Door alles in te planten in een grotere theorie, wordt bijvoorbeeld de unieke singulariteit en particulariteit van een ding ontkent. Dit differentiedenken is sterk aanwezig bij [[Martin Heidegger]], [[Emmanuel Levinas]] en [[Jacques Derrida]].
-===Geschiedenis===
+=== Geschiedenis ===
-Het begin van de continentale filosofie wordt meestal geplaatst bij het werk van [[Franz Brentano]] en [[Edmund Husserl]] en het ontstaan van de [[fenomenologie]] in het begin van de 20e eeuw,<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1350843/Western-philosophy Western philosophy.]" ''Encyclopædia Britannica.'' Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 07 Mar. 2012, bezocht op 07-03-2012.</ref> hoewel men ook verder in de tijd kan teruggaan naar de [[levensfilosofie]] of zelfs [[Immanuel Kant]].<ref name="Kant"/> De fenomenologie gaat zich richten op het voor zich laten spreken van de [[fenomeen|fenomenen]], en plaatsen de intuïtieve ervaring centraal in hun filosofie.<ref name="atotz">{{aut|N. Groen}} en {{aut|R. Veen}}, ''Filosofie. Personen en begrippen van A tot Z'', 1990/1999, ISBN 90-274-6776-5</ref> Personen als Heidegger en [[Maurice Merleau-Ponty]] zullen deze fenomenologische benadering verder uitwerken.
+Het begin van de continentale filosofie wordt meestal geplaatst bij het werk van [[Franz Brentano]] en [[Edmund Husserl]] en het ontstaan van de [[fenomenologie]] in het begin van de 20e eeuw,<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1350843/Western-philosophy Western philosophy.]" ''Encyclopædia Britannica.'' Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 07 Mar. 2012</ref> hoewel ook verder in de tijd kan worden teruggegaan naar de [[levensfilosofie]] of zelfs [[Immanuel Kant]].<ref name="Kant"/> De fenomenologie gaat zich richten op het voor zich laten spreken van de [[fenomeen|fenomenen]] en plaatst de intuïtieve ervaring centraal.<ref name="atotz">{{aut|N. Groen}} en {{aut|R. Veen}}, ''Filosofie. Personen en begrippen van A tot Z'', 1990/1999, ISBN 90-274-6776-5</ref> Personen als Heidegger en [[Maurice Merleau-Ponty]] werkten deze fenomenologische benadering verder uit.
-Vooral door het werk van Heidegger zal deze nieuwe benadering een voedingsbodem bieden voor wat men noemt het [[existentialisme]], die daarnaast ook [[Søren Kierkegaard]] en [[Friedrich Nietzsche]] als grote voorbeelden profileert. Deze twee stromingen werden ook gecombineerd in de vorm van een [[existentiële fenomenologie]]. De existentiële fenomenologie en breder het existentialisme plaatst het existentiële aspect van de mens centraal en stelt dat de mens doelloos in de wereld is geworpen, zonder enige vaste natuur die hem vertelt wat hij moet doen. Het existentialisme probeerde een antwoord te bieden op deze leemte. Een vooraanstaand existentialist als [[Jean-Paul Sartre]] zal bijvoorbeeld stellen dat de mens volledig vrij en verantwoordelijk is in alles wat hij doet, net omdat hij deze vaste natuur mist. Hij moet zijn eigen leven ''hier'' bepalen en schept zelf de zin van het leven. In het werk van Levinas staat dan weer de [[ethiek|ethische]] relatie tussen het Ik en de Ander (de andere persoon) centraal. Hij beschrijft in zijn werk hoe de ethiek tot stand komt door de confrontatie tussen het Ik en het radicale Andere. Deze [[alteriteit]] is een onophefbaar anders-zijn. Levinas leverde hiermee sterke kritiek op de gehele westerse filosofie, waarin volgens hem al sinds de [[oude Grieken]] geen plek voor anders-zijn is.<ref name="atotz"/> Hij zal deze kritiek echter ook geven op de fenomenologie en het existentialisme zelf: deze posities vertrekken immers nog altijd vanuit het Ik en plaatsen de Ander hoogstens als gelijke naast zich. Levinas zal echter stellen dat deze relatie asymmetrisch is en de Ander een hogere positie bekleedt dan het Ik.
+Vooral door het werk van Heidegger bood deze nieuwe benadering een voedingsbodem voor het [[existentialisme]], dat daarnaast ook [[Søren Kierkegaard]] en [[Friedrich Nietzsche]] als grote voorbeelden profileert. Deze twee stromingen werden ook gecombineerd in de vorm van een [[existentiële fenomenologie]]. De existentiële fenomenologie en breder het existentialisme plaatst het existentiële aspect van de mens centraal en stelt dat de mens doelloos in de wereld is geworpen, zonder enige vaste natuur die vertelt wat deze moet doen. Het existentialisme probeerde een antwoord te bieden op deze leemte. Zo stelde de vooraanstaande existentialist [[Jean-Paul Sartre]] dat de mens volledig vrij en verantwoordelijk is in alles wat deze doet, omdat de vaste natuur ontbreekt. Het eigen leven moet hier bepaald worden en de zin van het leven moet zelf geschapen worden. In het werk van Levinas staat dan weer de [[ethiek|ethische]] relatie tussen het Ik en de [[Ander]] (de andere persoon) centraal. Hij beschrijft in zijn werk hoe de ethiek tot stand komt door de confrontatie tussen het Ik en het radicale Andere. Deze [[alteriteit]] is een onophefbaar anders-zijn. Levinas leverde hiermee sterke kritiek op de gehele westerse filosofie, waarin volgens hem al sinds de [[oude Grieken]] geen plek voor anders-zijn is.<ref name="atotz"/> Hij gaf deze kritiek echter ook op de fenomenologie en het existentialisme zelf: deze posities vertrekken immers nog altijd vanuit het Ik en plaatsen de Ander hoogstens als gelijke naast zich. Levinas stelde echter dat deze relatie asymmetrisch is en de Ander een hogere positie bekleedt dan het Ik.
-Het existentialisme nam vanaf de jaren vijftig in invloed af en werd door het [[structuralisme (filosofie)|structuralisme]] opgevolgd. Deze stroming werd geïnspireerd door de [[semiotiek]], voortvloeiend uit het werk van [[Ferdinand de Saussure]]. De Saussure stelde dat in de taal de betekenis van de termen bepaald werd door de andere termen binnen diezelfde taal en dus niet door de externe wereld of door conventie. De mens is zich hier niet bewust van; hij groeit op in die taal, maar kan niet buiten die taal gaan. Dit aspect wordt verder ontwikkeld in het werk van [[Roman Jakobson]] en [[Roland Barthes]]. Het structuralisme stelde verder dat de mens en de samenleving in het algemeen bepaald werden door onbewuste maatschappelijke structuren, die grote delen van het menselijk leven volledig bepalen. De grote invloed van dit structuralisme lag in zijn toepassing in allerlei andere gebieden, zoals in de [[antropologie]] door [[Claude Lévi-Strauss]], in de [[sociologie]] door [[Jean Baudrillard]], in de [[psychoanalyse]] door [[Jacques Lacan]] en in het [[marxisme]] door [[Louis Althusser]]. Een apart geval hierbij is [[Michel Foucault]], die het toepast op de [[geschiedenis]]: hij ziet onbewuste ''[[Episteme|epistèmes]]'' aan het werk die het denken van een tijdsperiode bepalen. Foucault wordt echter al gezien als een [[poststructuralisme|poststructuralist]].
+Het existentialisme nam vanaf de jaren 1950 in invloed af en werd door het [[structuralisme (filosofie)|structuralisme]] opgevolgd. Deze stroming werd geïnspireerd door de [[semiotiek]], voortvloeiend uit het werk van [[Ferdinand de Saussure]]. De Saussure stelde dat in de taal de betekenis van de termen bepaald werd door de andere termen binnen diezelfde taal en dus niet door de externe wereld of door conventie. De mens is zich hier niet bewust van; hij groeit op in die taal, maar kan niet buiten die taal gaan. Dit aspect wordt verder ontwikkeld in het werk van [[Roman Jakobson]] en [[Roland Barthes]]. Het structuralisme stelde verder dat de mens en de samenleving in het algemeen bepaald werden door onbewuste maatschappelijke structuren, die grote delen van het menselijk leven volledig bepalen. De grote invloed van dit structuralisme lag in zijn toepassing in allerlei andere gebieden, zoals in de [[antropologie]] door [[Claude Lévi-Strauss]], in de [[sociologie]] door [[Jean Baudrillard]], in de [[psychoanalyse]] door [[Jacques Lacan]] en in het [[marxisme]] door [[Louis Althusser]]. Een apart geval hierbij is [[Michel Foucault]], die het toepast op de [[geschiedenis]]: hij ziet onbewuste ''[[Episteme (filosofie)|epistèmes]]'' aan het werk die het denken van een tijdsperiode bepalen. Foucault wordt echter al gezien als een [[poststructuralisme|poststructuralist]].
-[[Bestand:AdornoHorkheimerHabermasbyJeremyJShapiro2.png|thumb|[[Max Horkheimer]], [[Theodor Adorno]] en [[Jürgen Habermas]]. Drie vooraanstaande vertegenwoordigers van de [[Frankfurter Schule]].]]
+[[Bestand:AdornoHorkheimerHabermasbyJeremyJShapiro2.png|thumb|[[Max Horkheimer]], [[Theodor Adorno]] en [[Jürgen Habermas]]. Drie vooraanstaande vertegenwoordigers van de [[Frankfurter Schule]]]]
-In de jaren zestig kwam dan weer een nieuwe reeks filosofen op, getypeerd als [[poststructuralisme|poststructuralisten]] of [[postmoderne filosofie|postmodernisten]]. Vooraanstaande filosofen hierbij zijn [[Jean-François Lyotard]], [[Jacques Derrida]] en de eerder vermelde Foucault. Lyotard kan beschouwd worden als de grondlegger van het postmodernisme. Hij stelde dat het modernisme voorbij was en dat de "Grote Verhalen" zoals dat van het [[marxisme]], de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]] en de [[vooruitgangsoptimisme|vooruitgang]] voorbij waren. Er is nu enkel nog plaats voor 'kleine verhalen'. Derrida ontwikkelde daarnaast de [[deconstructie]], een soort leeswijze die hij toepast op allerhande bekende teksten: hij tracht dan aan te tonen hoe deze tekst zichzelf op een bepaalde manier ondergraaft en zo aantoont dat de structuren die door de mens op de werkelijkheid worden geplakt altijd tekort schieten. Verdere belangrijke filosofen binnen dit postmoderne denken zijn [[Hans-Georg Gadamer]], grondlegger van de filosofische [[hermeneutiek]], voortbouwend op het werk van Heidegger, en verder nog [[Paul Ricoeur]], [[Gilles Deleuze]] en [[Gianni Vattimo]]. Op deze filosofen wordt in Frankrijk dan weer recentelijk kritiek geuit door de zogenaamde ''[[Nouveaux philosophes]]'' waaronder [[André Glucksmann]] en [[Alain Finkielkraut]].
+In de jaren 1960 kwam een nieuwe reeks filosofen op, getypeerd als [[poststructuralisme|poststructuralisten]] of [[postmoderne filosofie|postmodernisten]]. Vooraanstaande filosofen hierbij zijn [[Jean-François Lyotard]], [[Jacques Derrida]] en de eerder vermelde Foucault. Lyotard kan beschouwd worden als de grondlegger van het postmodernisme. Hij stelde dat het modernisme voorbij was en dat de Grote Verhalen zoals dat van het [[marxisme]], de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]] en de [[vooruitgangsoptimisme|vooruitgang]] voorbij waren. Er zou enkel nog plaats zijn voor kleine verhalen. Derrida ontwikkelde daarnaast de [[deconstructie]], een soort leeswijze die hij toepaste op allerhande bekende teksten: hij trachtte aan te tonen hoe deze tekst zichzelf op een bepaalde manier ondergraaft en zo aantoont dat de structuren die door de mens op de werkelijkheid worden geplakt altijd tekortschieten. Verdere belangrijke filosofen binnen dit postmoderne denken zijn [[Hans-Georg Gadamer]], grondlegger van de filosofische [[hermeneutiek]], voortbouwend op het werk van Heidegger, en verder nog [[Paul Ricoeur]], [[Gilles Deleuze]] en [[Gianni Vattimo]]. Op deze filosofen wordt in Frankrijk dan weer recentelijk kritiek geuit door de ''[[Nouveaux philosophes]]'' waaronder [[André Glucksmann]] en [[Alain Finkielkraut]].
-Een ander belangrijke, en nog niet genoemde stroming die geassocieerd wordt met de continentale filosofie is de [[Frankfurter Schule]]. Deze school bestaat uit een reeks sociologen en filosofen die vanuit [[neomarxisme|neomarxistische]] hoek maatschappijkritiek uiten op de hedendaagse samenleving. Deze kritiek staat bekend onder de naam '[[kritische theorie]]'. Belangrijke kenmerken van deze school is dat zij zich wel gedeeltelijk laat inspireren door het werk van [[Karl Marx]], maar er zich ook gedeeltelijk tegen afzet. Zo verwerpen deze auteurs Marx' [[historicisme|historicistische]] opvatting van de [[klassenstrijd]]. Daarnaast beroepen ze zich ook op het werk van [[Sigmund Freud]], dat ze dan combineren met dit neomarxisme. Vertegenwoordigers van deze school zijn [[Max Horkheimer]], [[Theodor Adorno]], [[Herbert Marcuse]] en in zekere zin ook [[Walter Benjamin]]. Ook de hedendaagse filosoof [[Jürgen Habermas]] wordt hieronder geplaatst, hoewel hij ook sterke kritiek heeft geuit op zijn voorgangers.
+Een ander belangrijke stroming die geassocieerd wordt met de continentale filosofie is de [[Frankfurter Schule]]. Deze school bestaat uit een reeks sociologen en filosofen die vanuit [[neomarxisme|neomarxistische]] hoek maatschappijkritiek uiten op de hedendaagse samenleving. Deze kritiek staat bekend onder de naam [[kritische theorie]]. Belangrijke kenmerken van deze school zijn dat zij zich wel gedeeltelijk laat inspireren door het werk van [[Karl Marx]], maar er zich ook gedeeltelijk tegen afzet. Zo verwerpen deze auteurs Marx' [[historicisme|historicistische]] opvatting van de [[klassenstrijd]]. Daarnaast beroepen ze zich ook op het werk van [[Sigmund Freud]], dat ze dan combineren met dit neomarxisme. Vertegenwoordigers van deze school zijn [[Max Horkheimer]], [[Theodor Adorno]], [[Herbert Marcuse]] en in zekere zin ook [[Walter Benjamin]]. Ook de hedendaagse filosoof [[Jürgen Habermas]] wordt hieronder geplaatst, hoewel hij ook sterke kritiek heeft geuit op zijn voorgangers.
-Anderzijds kan men ook de [[feministische filosofie]] met auteurs als [[Judith Butler]], [[Simone de Beauvoir]] en [[Donna Haraway]] onder de continentale filosofie plaatsen. Een nieuw opkomende stroming is dan weer het [[speculatief realisme]] met onder anderen [[Quentin Meillassoux]] die vooral het werk van [[Immanuel Kant]] bekritiseren en een veel sterk [[realisme (filosofie)|realisme]] vooropstellen: kennis van het [[ding an sich]] is wel degelijk mogelijk.<ref name="spec"/>
+Anderzijds kan ook de [[feministische filosofie]] met auteurs als [[Judith Butler]], [[Simone de Beauvoir]] en [[Donna Haraway]] onder de continentale filosofie worden geplaatst. Een nieuw opkomende stroming is het [[speculatief realisme]] met onder anderen [[Quentin Meillassoux]] die vooral het werk van [[Immanuel Kant]] bekritiseren en een veel sterk [[realisme (filosofie)|realisme]] vooropstellen: kennis van het [[ding an sich]] is wel degelijk mogelijk.<ref name="spec"/>
 == Hedendaagse filosofen ==
-{{BeginKolommen}}|
+{{BeginKolommen}}
 ;Analytische filosofen
+{{Kolommen lijst | breedte=12 | aantal=2 | inhoud=
 * [[Elizabeth Anscombe]]
 * [[John Austin (taalfilosoof)|John Austin]]
@@ Regel 135: / Regel 133: @@
 * [[John McDowell]]
 * [[George Edward Moore|G.E. Moore]]
-{{NieuweKolom}}
-<br />
 * [[Thomas Nagel]]
 * [[Shaun Nichols]]
@@ Regel 157: / Regel 153: @@
 * [[Timothy Williamson]]
 * [[Ludwig Wittgenstein]]
+}}
 {{NieuweKolom}}
 ;Continentale filosofen
+{{Kolommen lijst | breedte=12 | aantal=2 | inhoud=
 * [[Theodor Adorno]]
 * [[Louis Althusser]]
@@ Regel 179: / Regel 177: @@
 * [[Hans-Georg Gadamer]]
 * [[Donna Haraway]]
-{{NieuweKolom}}
-<br />
 * [[Martin Heidegger]]
 * [[Edmund Husserl]]
@@ Regel 201: / Regel 197: @@
 * [[Gianni Vattimo]]
 * [[Slavoj Žižek]]
+}}
 {{NieuweKolom}}
 ;Andere filosofen
@@ Regel 220: / Regel 217: @@
 * [[Eric Voegelin]]
 * [[Alfred North Whitehead|A.N. Whitehead]]
+{{EindeKolommen}}
-|}
 {{Appendix|2=
@@ Regel 226: / Regel 223: @@
 {{References|2=2}}
 }}
-[[Categorie:Filosofie naar periode]]
+[[Categorie:Filosofie naar periode]]
-[[zh:西方哲学史#当代哲学]]