Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr.1: verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
|||
| (32 tussenliggende versies door 12 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox bedrijf |
|||
De '''Coöperatieve Maatschappij Vooruit''' is een [[coöperatie]] die te [[Gent]] een heel netwerk uitbouwde voor de arbeiders. Ze werd gesticht in 1880, maar pas officieel erkend op [[21 september]] [[1886]]. |
|||
| bedrijfsnaam = Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr.1 |
|||
| afbeelding = Amsab-ISG Vlag Samenwerkende Maatschappij Vooruit Zinnebeeld Pensioen.jpg |
|||
| onderschrift = Vlag van de ''[[Coöperatieve Maatschappij Vooruit|Samenwerkende Maatschappij Vooruit]]'' van [[Gent]] uit 1924 als zinnebeeld van het [[pensioen]]. |
|||
| slogan = |
|||
| rechtsvorm = [[Coöperatie]] |
|||
| grootaandeelhouders = |
|||
| oprichting = 21 september 1886 |
|||
| opheffing = |
|||
| oorzaak einde = |
|||
| oprichter = |
|||
| eigenaar = |
|||
| sleutelfiguren = [[Edward Anseele]] |
|||
| land = {{BE}} |
|||
| website = |
|||
}} |
|||
'''Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr.1''' (kortweg '''sm Vooruit''' of ook '''Coöperatieve Maatschappij Vooruit''') was een [[België|Belgische]] [[Socialisme in België|socialistische]] [[coöperatie]]. In 1881 werd ze opgericht in [[Gent]], maar werd pas op 21 september 1886 door de overheid erkend. De organisatie ondersteunde actief de oprichting van socialistische coöperaties in Vlaanderen en haar werkwijze werd in binnen- en buitenland vaak als voorbeeld aangehaald. |
|||
== Geschiedenis == |
== Geschiedenis == |
||
=== Opstart === |
=== Opstart === |
||
[[Bestand:Broodkaart Dendermonde 1880 achterzijde.jpg|thumb|Achterzijde van een broodkaart van de ''Samenwerkende Maatschappij Vooruit'' gewest [[Dendermonde]] uit 1880.]] |
|||
Op verschillende plaatsen in Europa wil men in de tweede helft van de 19de eeuw het lot van de werkende klasse verbeteren. Die was ongeschoold, arm en had weinig inspraak. Men vond een voorbeeld in de Britse [[Rochdale Equitable Pioneers Society]] uit 1844 en startte met '''De Samenwerkende Maatschappij Vooruit''' in 1880.<ref>[http://www.marxists.org/nederlands/de_weerdt/1960/1960coop.htm Pioneersvoorbeeld Rochdale]</ref> Het startkapitaal kwam van 300 arbeiders die elke week 0,5 [[Belgische frank|frank]] gespaard hadden en een samenwerking tussen De verenigde vrije bakkers en de Broederlijke maatschappij der wevers, die ook aan de basis van het [[ABVV]] stonden. Vooruit begon als eerste met een eigen bakkerij. Deze bakte brood van een hoge kwaliteit en bracht het brood aan huis.<ref>[http://www.canonsociaalwerk.be/1857_Moyson/Co%C3%B6peratie%20interview%20auteur%20Defoort.pdf Brood kwaliteit en brood aan huis]</ref> Leden van de coöperatie konden broodkaarten kopen die net iets duurder waren dan gewoon brood, maar enkele keren per jaar konden ze dan in de winst delen. Deze winst werd echter niet geldelijk uitbetaald maar in nieuwe aankoopkaarten. Al snel werden koffie, dekens en steenkool aan het aanbod toegevoegd. Door de winstverdeling in aankoopkaarten te regelen, bleef het geld in de organisatie.<ref>[http://www.schamper.ugent.be/528/honderd-jaar-vooruit Bron Schampers]</ref> De coöperatie groeide snel en in 1913 waren er meer dan 10000 leden. |
|||
[[Bestand:Vrijdagmarkt Gent (5718540553).jpg|thumb|Zicht op de ''[[Ons Huis-Bond Moyson|Groote Magazijnen]]'' (heden bekend als Bond Moyson) en [[Ons Huis-Bond Moyson|Ons Huis]] vanop de [[Vrijdagmarkt (Gent)|Vrijdagmarkt]] te [[Gent]].]] |
|||
In februari 1881 werd de coöperatie opgericht als een afscheuring van [[De Vrije Bakkers]]. De werking van deze coöperatie was verlamd geraakt door de tweestrijd tussen de technische bestuurders, die de coöperatie als het doel zagen, en de socialistische propagandisten, die de coöperatie als het middel zagen. Deze laatsten haalden met de stichting van Vooruit hun gram, al verloren ze de economische realiteit nooit uit het oog. Leden van de coöperatie konden broodkaarten kopen die net iets duurder waren dan gewoon brood, maar enkele keren per jaar konden ze dan in de winst delen. Deze winst werd echter niet geldelijk uitbetaald maar in nieuwe aankoopkaarten. Door de winstverdeling in aankoopkaarten te regelen, bleef het geld in de organisatie.<ref>Knack 17 april 2013 p. 71</ref> |
|||
=== Beginjaren === |
=== Beginjaren === |
||
Na enkele jaren kende de maatschappij een grote ontwikkeling. De gedurfde keuze voor de installatie van industriële bakkersovens bleek een meesterlijke zet. De winsten van de broodverkoop maakten een stelselmatige uitbreiding van de actieradius en het dienstenpakket mogelijk, wat tot uiting kwam in de inzet van broodkarren, de oprichting van een ziekenbeurs, de verkoop van kleding en de opstart van apotheken. Naast de commerciële activiteiten werden ook politieke propaganda en ontspanning (met politieke meetings, toespraken en toneelopvoeringen) niet uit het oog verloren. De voortrekkers in de eerste jaren waren [[Paul Verbauwen]], [[Edmond van Beveren]] en de meer bekende [[Edward Anseele]]. Die laatste trok de leiding van de coöperatie steeds meer naar zich toe. Anseele droomde van een parallelle socialistische economie, waarmee hij de kapitalistische zou bekampen: dit [[‘Modèle Gantois’]] kreeg heel wat (ook buitenlandse) aandacht en navolging, maar zorgde ook voor controverse. Tegenstanders beschuldigden hem ervan een zakenman en kapitalist te zijn die de socialistische ideologie verried. In 1884 stichtte Anseele vanuit de coöperatie het dagblad [[Vooruit (Belgische krant)|Vooruit]] waaruit een eeuw later [[De Morgen]] zou uit ontstaan. |
|||
De drijvende kracht in die tijd was [[Edward Anseele]] die de leiding nam over de coöperatie. Anseele wilde een eigen circuit van winkels, volkshuizen, apotheken en fabrieken opzetten. Hierin slaagde hij grotendeels en dit werd aangevuld met een eigen weverij, brouwerij ([[Brouwerij Vooruit]]), suikerfabriek en bank ([[Bank van de Arbeid]]). Daarnaast waren ook tal van sociale zekerheden voorzien zoals een kraambedfonds en eigen pensioen.<ref>Knack 17 april 2013 p. 71</ref> |
|||
=== Groei en bloei === |
|||
De Vooruit had haar hoofdkwartier in Ons Huis, een gebouw gelegen aan de noordkant van de [[Vrijdagmarkt (Gent)|Vrijdagmarkt]] te Gent. Hierin was ook een eigen supermarkt ondergebracht die was gebouwd naar het voorbeeld van [[Le Bon Marché (Frankrijk)|Le Bon Marché]] te [[Parijs]]. Het staat momenteel op de lijst van onroerend erfgoed en is in handen van de coöperatie en het ABVV. Dit gebouw en de andere lokalen die verspreid waren over de stad, waren al snel te klein. Men wilde een eigen groots gebouw zoals het [[Maison du People]] van [[Victor Horta]] in [[Brussel (stad)|Brussel]]. Men kocht daarom grond aan aan de [[Sint-Pietersnieuwstraat]], zodat de achterzijde vanaf het [[Station Gent-Zuid|Zuidstation]] eveneens zichtbaar was. Men wilde dit gebouw klaar hebben tegen de [[Wereldtentoonstelling van 1913]] te Gent. Echter het cafégedeelte was toen klaar. Het feestlokaal de Vooruit was een cultuurtempel waarin ook de goedkoopste en drukst bezochte cinema van de stad was. |
|||
In juni 1893 kocht Vooruit een eigen stek aan de [[Vrijdagmarkt (Gent)]]. In [[Ons Huis-Bond Moyson|Ons Huis]] werd een supermarkt gevestigd naar het voorbeeld van [[Le Bon Marché (Parijs)|Au Bon Marché]] in [[Parijs]]. Sm Vooruit bouwde een netwerk uit van winkels,<ref>[https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/18603 Winkel Vooruit op de inventaris van Bouwkundig Erfgoed]</ref> volkshuizen en apotheken en werd op haar beurt klant bij tal van socialistische fabrieken waaronder een weverij en een suikerfabriek. In 1895 volgde een eigen feestlokaal in de [[Bagattenstraat]]. De feestelijkheden in 1906 ter gelegenheid van een kwarteeuw bestaan waren een orgelpunt in de uitstraling van de coöperatieve macht. Kort daarop werd grond aangekocht in de [[Sint-Pietersnieuwstraat]] om er een imposant [[Feestlokaal van Vooruit|Feestpaleis]] op te richten dat vanaf het [[Station Gent-Zuid]] zichtbaar was. Om onder meer de bezoekers te laven werd in 1907 [[Brouwerij Vooruit]] opgericht. |
|||
De ledenvoordelen namen steeds verder toe met sociale zekerheden zoals een kraambedfonds en eigen pensioen.<ref>De socialistische samenwerkende maatschappij Vooruit : hare geschiedenis, inrichtingen, werking en statieke gegevens, Gent: SM Vooruit, 1913, 24p.</ref> In 1913 werd de Belgische [[Bank van de Arbeid]] opgericht. De werking van sm Vooruit werd uitgebreid naar de hele provincie, met oprichting van afdelingen in [[Zelzate]], [[Eeklo]], [[Waarschoot]], [[Assenede]] en [[Zottegem]]. De coöperaties van [[Lokeren]] (1921), [[Dendermonde]] (1923), [[Aalst (Limburg)|Aalst]] (1930) en [[Deinze]] (1932) werden door Vooruit overgenomen. Het hoogtepunt voor de uitstraling van de partij was de organisatie van een internationale coöperatieve tentoonstelling ([[Eicos]]) in [[Gent]] in 1924. |
|||
=== Terugval === |
|||
In 1934 ging de [[Bank van de Arbeid]] over de kop als gevolg van de nasleep van de [[Grote Depressie]]. Tijdens de oorlog werd het gebouw opgeëist en gebruikt door de [[België in de Tweede Wereldoorlog|Duitse bezetters]]. In 1946 kreeg de coöperatie het lokaal terug, maar door de opkomst van ander tijdverdrijf verminderde het aantal bezoekers. Langzamerhand daalden de inkomsten van de coöperatie en werd de ene na de andere zaal gesloten of gebruikt als opslag voor afval. Op het einde, in de [[1960-1969|jaren 60]], werd het gebouw enkel nog voor wekelijkse kaartingen en dansavonden gebruikt. |
|||
=== |
=== Langzame teloorgang === |
||
Vanaf de jaren 1930 remde de economische crisis de groei van de maatschappij af. Daarenboven ging in 1934 de Bank van de Arbeid over de kop. Gezien Vooruit de grootste [[aandeel]]houder was, deelde de coöperatie zwaar in de klappen. De éne na de andere ‘rode fabriek’ moest noodgedwongen van de hand worden gedaan. Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] raakte de resterende infrastructuur (zwaar) beschadigd: net als tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] werd het Feestpaleis opgeëist en gebruikt door de [[Duitsland|Duitse bezetters]]. Nadien kende Vooruit nog een korte heropleving, die tot midden [[jaren 1950]] zou duren. Vooruit beschikte over bakkerijen, kruidenierswinkels, een steenkoolhandel, een brouwerij, een kleren-, schoenen- en meubelmagazijn, apotheken, een feestlokaal in de Sint-Pietersnieuwstraat met verschillende feestzalen, een restaurant, café, cinema en vergaderlokalen en Ons Huis op de Vrijdagsmarkt met een feestzaal, bibliotheken, café en diverse burelen. Vooruit was niet enkel actief op ontelbare terreinen, maar beschikte ook over een indrukwekkend patrimonium.<ref>Guy VANSCHOENBEEK, Onroerend rood: het Gentse oeuvre au rouge: wandeling langsheen de bouwkundige geschiedenis van het socialistische Gent, Gent: AMSAB, 1991, 69 p.</ref> De privéhandel begon zich echter goed te organiseren. Het distributiesysteem onderging grote veranderingen en in 1958 werd de [[grendelwet]], die tot dan de commerciële vestigingen had tegengehouden, opgeheven door de [[Regering-G. Eyskens II]]. De coöperaties hadden zich hier onvoldoende op voorbereid; terwijl de privéketens [[supermarkt]]en vestigden, bleven de coöperanten zich vastklampen aan hun wijkwinkels. Een reddingsplan in samenwerking met enkele grootwarenhuizen kwam te laat. In de [[jaren 1980]] trok sm Vooruit, die zich als een van de weinige coöperaties nog had weten te handhaven, zich uit de distributiesector terug. Vandaag is Vooruit enkel nog actief in de apotheeksector en bezit nog enkele volkshuizen. |
|||
In 1981 werd door een tentoonstelling van het centrum voor artistieke vernieuwing Proka de staat van het gebouw duidelijk. Onder impuls van Eric Temmerman werd het Kunstencentrum Vooruit opgericht dat het gebouw in erfpacht kreeg van de coöperatie. Vandaag is Feestlokaal De Vooruit een van de vooraanstaande culturele gebouwen, maar het is geen onderdeel meer van de coöperatie. |
|||
==Zie ook== |
==Zie ook== |
||
* |
*[[Vooruit (Belgische krant)]] |
||
* |
*[[Brouwerij Vooruit]] |
||
* |
*[[Feestlokaal van Vooruit]] |
||
* |
*[[Bank van de Arbeid]] |
||
*[[Ons Huis-Bond Moyson]] |
|||
| ⚫ | |||
==Externe links== |
|||
* [http://www.ethesis.net/vooruit/vooruit_hfst_1.htm Thesis over de Coöperatie Vooruit] |
* [http://www.ethesis.net/vooruit/vooruit_hfst_1.htm Thesis over de Coöperatie Vooruit] |
||
* [http://opac.amsab.be/Record/024 Archief van sm Vooruit nr.1 in Amsab-ISG] |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/26052 Ons Huis op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
{{References}} |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/18208 De brouwerij Vooruit op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
}} |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/18603 Winkel Vooruit op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/21177 Drukkerij Vooruit op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/21152 Feestzaal Vooruit op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/26020 De bank van de Arbeid op de inventaris van Onroerend Erfgoed] |
|||
* [http://vooruit100.be/ Volledige pagina en video op startpagina met geschiedenis over 100 jaar Vooruit] |
|||
| ⚫ | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Gent]] |
[[Categorie:Geschiedenis van Gent]] |
||
[[Categorie: |
[[Categorie:Economie in Gent]] |
||
[[Categorie:Voormalig bedrijf in Vlaanderen]] |
|||
[[Categorie:Belgische coöperatie]] |
|||
[[Categorie:Socialisme in België]] |
[[Categorie:Socialisme in België]] |
||
Huidige versie van 12 mrt 2022 om 11:17
| Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr.1 | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Rechtsvorm | Coöperatie | |||
| Oprichting | 21 september 1886 | |||
| Sleutelfiguren | Edward Anseele | |||
| Land | .svg){kind=small} België
| |||
| ||||
Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr.1 (kortweg sm Vooruit of ook Coöperatieve Maatschappij Vooruit) was een Belgische socialistische coöperatie. In 1881 werd ze opgericht in Gent, maar werd pas op 21 september 1886 door de overheid erkend. De organisatie ondersteunde actief de oprichting van socialistische coöperaties in Vlaanderen en haar werkwijze werd in binnen- en buitenland vaak als voorbeeld aangehaald.
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Opstart
[bewerken | brontekst bewerken]
.jpg)
In februari 1881 werd de coöperatie opgericht als een afscheuring van De Vrije Bakkers. De werking van deze coöperatie was verlamd geraakt door de tweestrijd tussen de technische bestuurders, die de coöperatie als het doel zagen, en de socialistische propagandisten, die de coöperatie als het middel zagen. Deze laatsten haalden met de stichting van Vooruit hun gram, al verloren ze de economische realiteit nooit uit het oog. Leden van de coöperatie konden broodkaarten kopen die net iets duurder waren dan gewoon brood, maar enkele keren per jaar konden ze dan in de winst delen. Deze winst werd echter niet geldelijk uitbetaald maar in nieuwe aankoopkaarten. Door de winstverdeling in aankoopkaarten te regelen, bleef het geld in de organisatie.[1]
Beginjaren
[bewerken | brontekst bewerken]Na enkele jaren kende de maatschappij een grote ontwikkeling. De gedurfde keuze voor de installatie van industriële bakkersovens bleek een meesterlijke zet. De winsten van de broodverkoop maakten een stelselmatige uitbreiding van de actieradius en het dienstenpakket mogelijk, wat tot uiting kwam in de inzet van broodkarren, de oprichting van een ziekenbeurs, de verkoop van kleding en de opstart van apotheken. Naast de commerciële activiteiten werden ook politieke propaganda en ontspanning (met politieke meetings, toespraken en toneelopvoeringen) niet uit het oog verloren. De voortrekkers in de eerste jaren waren Paul Verbauwen, Edmond van Beveren en de meer bekende Edward Anseele. Die laatste trok de leiding van de coöperatie steeds meer naar zich toe. Anseele droomde van een parallelle socialistische economie, waarmee hij de kapitalistische zou bekampen: dit ‘Modèle Gantois’ kreeg heel wat (ook buitenlandse) aandacht en navolging, maar zorgde ook voor controverse. Tegenstanders beschuldigden hem ervan een zakenman en kapitalist te zijn die de socialistische ideologie verried. In 1884 stichtte Anseele vanuit de coöperatie het dagblad Vooruit waaruit een eeuw later De Morgen zou uit ontstaan.
Groei en bloei
[bewerken | brontekst bewerken]In juni 1893 kocht Vooruit een eigen stek aan de Vrijdagmarkt (Gent). In Ons Huis werd een supermarkt gevestigd naar het voorbeeld van Au Bon Marché in Parijs. Sm Vooruit bouwde een netwerk uit van winkels,[2] volkshuizen en apotheken en werd op haar beurt klant bij tal van socialistische fabrieken waaronder een weverij en een suikerfabriek. In 1895 volgde een eigen feestlokaal in de Bagattenstraat. De feestelijkheden in 1906 ter gelegenheid van een kwarteeuw bestaan waren een orgelpunt in de uitstraling van de coöperatieve macht. Kort daarop werd grond aangekocht in de Sint-Pietersnieuwstraat om er een imposant Feestpaleis op te richten dat vanaf het Station Gent-Zuid zichtbaar was. Om onder meer de bezoekers te laven werd in 1907 Brouwerij Vooruit opgericht.
De ledenvoordelen namen steeds verder toe met sociale zekerheden zoals een kraambedfonds en eigen pensioen.[3] In 1913 werd de Belgische Bank van de Arbeid opgericht. De werking van sm Vooruit werd uitgebreid naar de hele provincie, met oprichting van afdelingen in Zelzate, Eeklo, Waarschoot, Assenede en Zottegem. De coöperaties van Lokeren (1921), Dendermonde (1923), Aalst (1930) en Deinze (1932) werden door Vooruit overgenomen. Het hoogtepunt voor de uitstraling van de partij was de organisatie van een internationale coöperatieve tentoonstelling (Eicos) in Gent in 1924.
Langzame teloorgang
[bewerken | brontekst bewerken]Vanaf de jaren 1930 remde de economische crisis de groei van de maatschappij af. Daarenboven ging in 1934 de Bank van de Arbeid over de kop. Gezien Vooruit de grootste aandeelhouder was, deelde de coöperatie zwaar in de klappen. De éne na de andere ‘rode fabriek’ moest noodgedwongen van de hand worden gedaan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de resterende infrastructuur (zwaar) beschadigd: net als tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het Feestpaleis opgeëist en gebruikt door de Duitse bezetters. Nadien kende Vooruit nog een korte heropleving, die tot midden jaren 1950 zou duren. Vooruit beschikte over bakkerijen, kruidenierswinkels, een steenkoolhandel, een brouwerij, een kleren-, schoenen- en meubelmagazijn, apotheken, een feestlokaal in de Sint-Pietersnieuwstraat met verschillende feestzalen, een restaurant, café, cinema en vergaderlokalen en Ons Huis op de Vrijdagsmarkt met een feestzaal, bibliotheken, café en diverse burelen. Vooruit was niet enkel actief op ontelbare terreinen, maar beschikte ook over een indrukwekkend patrimonium.[4] De privéhandel begon zich echter goed te organiseren. Het distributiesysteem onderging grote veranderingen en in 1958 werd de grendelwet, die tot dan de commerciële vestigingen had tegengehouden, opgeheven door de Regering-G. Eyskens II. De coöperaties hadden zich hier onvoldoende op voorbereid; terwijl de privéketens supermarkten vestigden, bleven de coöperanten zich vastklampen aan hun wijkwinkels. Een reddingsplan in samenwerking met enkele grootwarenhuizen kwam te laat. In de jaren 1980 trok sm Vooruit, die zich als een van de weinige coöperaties nog had weten te handhaven, zich uit de distributiesector terug. Vandaag is Vooruit enkel nog actief in de apotheeksector en bezit nog enkele volkshuizen.
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]- Vooruit (Belgische krant)
- Brouwerij Vooruit
- Feestlokaal van Vooruit
- Bank van de Arbeid
- Ons Huis-Bond Moyson
- ↑ Knack 17 april 2013 p. 71
- ↑ Winkel Vooruit op de inventaris van Bouwkundig Erfgoed
- ↑ De socialistische samenwerkende maatschappij Vooruit : hare geschiedenis, inrichtingen, werking en statieke gegevens, Gent: SM Vooruit, 1913, 24p.
- ↑ Guy VANSCHOENBEEK, Onroerend rood: het Gentse oeuvre au rouge: wandeling langsheen de bouwkundige geschiedenis van het socialistische Gent, Gent: AMSAB, 1991, 69 p.