Brontekst bekijken van Suikerriet

{{Taxobox
| type=plant
| naam= Suikerriet
| afbeelding=Saccharum_officinarum_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-125.jpg
| afbeeldingtekst= 
| rijk= [[Planten|''Plantae'']] (Planten)
| stam= ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| klasse= ''[[Zaadplanten|Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| clade1= [[Bedektzadigen]]
| clade2= [[Eenzaadlobbigen]]
| clade4= [[Commeliniden]]
| orde= ''[[Poales]]''
| familie= ''[[Grassenfamilie|Poaceae]]'' (Grassenfamilie)
| onderfamilie = ''[[Panicoideae]]''
| geslachtengroep = ''[[Andropogoneae]]''
| geslacht= ''[[Saccharum]]''
| taxon= [[soort]]
| w-naam= ''Saccharum officinarum''
| auteur= [[Carl Linnaeus|L.]]
| datum= 1753
| afbeeldingII= Zuckerrohr.jpeg
}}
[[Bestand:Sugarcane field.jpg|thumb|suikerrietveld]]
[[Bestand:Cut_sugarcane.jpg|thumb|Gesneden suikerrietstengels]]

'''Suikerriet''' (''Saccharum officinarum'') is een [[cultuurgewas]] dat behoort tot de [[grassenfamilie]] (''Gramineae'' of ''Poaceae''). Net als bij andere cultuurgewassen gaat het hier niet om een natuurlijke soort, maar om een verzameling van (vele) kweekproducten. Deze zijn terug te voeren op de wilde soort ''Saccharum robustum'' (met al dan niet een invloed van ''Saccharum spontaneum''). In het verleden zijn soms ''Saccharum barberi'' en ''Saccharum sinense'' als afzonderlijke soorten voorgesteld, maar deze namen gelden nu als [[Synoniem (plantkunde)|synoniemen]]. Suikerriet vormt de bron van [[rietsuiker]] en daarvan afgeleide producten. Het is economisch gezien een belangrijk gewas. Tot de ontdekking van de [[suikerbiet|bietsuiker]] was het sap uit suikerriet de enige bron van [[tafelsuiker]].

== Suikerrietcultuur ==
===Planten===
De suikerrietplant moet om de vijf à zes jaar vernieuwd worden. In 2011 werd in Brazilië nog circa 70% van het suikerriet handmatig geplant. Handmatig worden nieuwe stengels met een lengte van circa 50 centimeter in de grond geplaatst en met zand afgedekt. Dit is arbeidsintensief en zwaar werk.<ref name="CSJ" />

Door mechanisatie zal dit percentage naar verwachting sterk dalen.<ref name="CSJ">{{en}} [https://web.archive.org/web/20210420194221/http://commoditiesstreetjournal.com/blog/2012/03/26/mechanical-sugarcane-planting-being-rapidly-adopted-in-brazil/ In Brazilië worden meer machines gebruikt voor planten van suikerriet, Commodities Street Journal, 26 maart 2012 ], geraadpleegd op 25 oktober 2012</ref> Met een [[tractor]] en plantmachine kan hetzelfde werk veel efficiënter worden gedaan. De plantmachine maakt in een arbeidsgang een gat in de grond, plaatst de stengel, voegt [[kunstmest]] en [[insecticide]]n toe en dekt het geheel met grond af.<ref name="CSJ" /> Een bijkomend economisch voordeel is dat met kleinere stengels gewerkt kan worden waardoor de kosten verder dalen.<ref name="CSJ" />

De planten groeien op tot meer dan manshoog en de [[stengel]]s zijn na een jaar oogstrijp. De stengels kunnen 6 [[meter|m]] lang en 5&nbsp;cm dik in doorsnee worden.

===Oogsten===
Tijdens de [[oogst]] wordt de plant vlak bij de grond afgehakt. Voor de oogst worden in veel landen [[gifslang]]en uit een suikerrietveld verdreven door onder de planten liggende verdroogde bladeren in brand te steken. De suiker bevattende stengel wordt daarbij nauwelijks aangetast. In bijvoorbeeld [[Mauritius (land)|Mauritius]] en [[Zuid-Afrika]] is het branden nog standaardpraktijk; enkel in de buurt van bewoonde centra worden er voorwaarden aan gesteld. In [[Brazilië]] is het verbranden van het suikerrietblad vlak voor de oogst niet meer toegestaan vanwege de aanslag op het milieu.<ref name="CSJ" /> Ook het oogsten van het riet gebeurt in toenemende mate mechanisch. Oogstmachines doen dan het zware werk. De geoogste stengels worden afgevoerd naar de suikerfabriek.

Het geoogste suikerriet wordt in een suikerfabriek verwerkt door het sap er uit te persen. Vervolgens wordt de suiker uitgekristalliseerd, waarna [[melasse]] (een dikke stroop) achterblijft, die nog een deel van de suiker bevat. De melasse wordt gebruikt voor het maken van [[rum (drank)|rum]]. De overblijvende stengelresten ([[bagasse]]) worden gebruikt als grondstof voor [[papier]] of [[veevoer]] of als [[brandstof]] voor de opwekking van [[elektriciteit]] of [[stoom]].

=== Geschiedenis ===
Suikerriet kwam waarschijnlijk in [[Nieuw-Guinea]] en delen van [[Indonesië]] in het wild voor. De mensen kauwden daar op de stengels en dronken het zoete sap. Al in prehistorische tijden raakte het suikerriet bekend in [[India]], waar men al lang voor het begin van onze jaartelling ontdekte dat men door het droogkoken van suikerrietsap een zoete, vaste stof kon bereiden die lang kon worden bewaard. [[Nearchos]], een van de generaals van [[Alexander de Grote]], leerde suiker omstreeks [[300 v.Chr.]] in India kennen en beschreef suikerriet als "een riet dat honing produceert zonder bijen".

De [[Arabieren]] brachten de kennis van de verbouw van suikerriet en de bereiding van suiker in de middeleeuwen over naar het Middellandse Zeegebied. De naam "suiker" in de verschillende Europese talen is, via het Arabische "sukar", ontleend aan het [[Sanskriet]] woord "sjarkara".

In de 15e eeuw begonnen de [[Spanje|Spanjaarden]] en [[Portugal|Portugezen]] suiker te verbouwen op de kort tevoren gekoloniseerde [[Canarische Eilanden]] en [[Madeira (eiland)|Madeira]]. Van daaruit werd de suikerteelt in de 16e en 17e eeuw overgebracht naar het Caraïbische gebied en [[Brazilië]], waar het zware werk op de [[suikerrietplantage]]s en in de [[suikermolen]]s verricht werd door uit Afrika gehaalde [[Slavernij|slaven]].

==== Nederlands-Indië ====
De Nederlandse [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC) begon al vrij snel na de oprichting met handel in suiker. In die tijd werd de Europese handel grotendeels beheerst door suiker uit het Caraïbische gebied, de Aziatische suiker was niet concurrerend. Poedersuiker bleek echter goed bruikbaar als [[ballast (verzwaring)|ballast]] om de naar [[Japan]] zeilende VOC-schepen mee te [[trim (scheepvaart)|trimmen]], en bracht toch nog wat op. Aanvankelijk kwam deze suiker uit [[Bengalen (gebied)|Bengalen]], [[Nederlands-Formosa]] en [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]]. Na het verlies van Formosa werd Batavia belangrijker. De suikermolens waren er grotendeels in handen van Chinese inwoners. Na de [[Chinezenmoord|grote moordpartij op de Chinezen]] te Batavia in 1740 stortte de suikerindustrie ter plaatse vrijwel in. Ze bloeide pas weer op na de napoleontische tijd, door de invoering van het verplichte [[cultuurstelsel]] in 1830. Na 1870 werd de suikercultuur in de kolonie [[Nederlands-Indië]] geleidelijk aan geprivatiseerd. Aan het eind van de 19e eeuw daalde de productie er tijdelijk sterk als gevolg van [[plantenziekte]]n. Er werd veel geld geïnvesteerd in plantkundig onderzoek en proefstations. In de 20e eeuw was het eiland [[Java (eiland)|Java]] lange tijd de op een na grootste suikerproducent ter wereld, na [[Cuba (eiland)|Cuba]].<ref>[https://www.volkskrant.nl/economie/suikerfabriek-fluistert-in-de-nacht~b15acca9/ Volkskrant, 14 september 2007]</ref>

==== Nieuwe Wereld ====
Suikerriet werd ooit veel verbouwd in het Caraïbische gebied. Op sommige eilanden is het nog steeds van belang. Toen de West-Europese landen hier hun koloniën uitbaatten, was suiker het belangrijkste product in de zogeheten [[driehoekshandel]] die bestond uit grondstoffen uit de Nieuwe Wereld, Europese producten en Afrikaanse slaven. [[Frankrijk]] beschouwde de eilanden waar suikerriet werd verbouwd als dermate waardevol, dat het [[Canada]] aan het eind van de [[Zevenjarige Oorlog (18e eeuw)|Zevenjarige Oorlog]] bij de Britten inruilde om de eilanden terug te krijgen. De Nederlanders dachten er net zo over, en hielden vast aan de op de Britten veroverde kolonie [[Suriname (kolonie)|Suriname]], in plaats van te proberen [[Nieuw-Nederland]] ([[New York (staat)|New York]]) terug te krijgen.

In de 20e eeuw produceerde [[Cuba (land)|Cuba]] rietsuiker tegen een door de [[Sovjet-Unie]] gegarandeerde prijs, en met een gegarandeerde afname. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie moest het grootste deel van de Cubaanse suikerindustrie worden gesloten. Suikerriet is nog steeds belangrijk voor de economie van [[Barbados]], de [[Dominicaanse Republiek]], [[Guadeloupe]], [[Jamaica]], [[Grenada]] en andere [[eiland]]en in het Caraïbische gebied, maar leunt deels op een Europese voorkeursbehandeling.

=== Productiecijfers ===
Suikerriet wordt in meer dan 100 landen verbouwd. Wereldwijd beslaat het suikerriet areaal zo'n 130.000&nbsp;km². De twintig belangrijkste producenten oogstten in 2003 1.220 miljoen ton, 2004: 1.206 en in 2005 1.169 miljoen ton rietsuiker, dat is meer dan zes keer de hoeveelheid [[suikerbiet]]en. De grootste producenten zijn [[Brazilië]], [[India]], en [[Volksrepubliek China|China]].

==== Brazilië ====
Brazilië is de grootste producent van suikerriet ter wereld. In 2009 was de bijdrage van de Braziliaanse suikerindustrie, zowel suiker als [[ethanol]], zo'n 2% aan het nationale [[bruto nationaal product|bnp]]. In de sector werkten circa 4,5 miljoen mensen. De suikerriet productie is geconcentreerd in de centraal zuidelijke staten zoals [[São Paulo (staat)|São Paulo]] en [[Mato Grosso do Sul]]. Hier wordt circa 90% van de Braziliaanse productie gerealiseerd. In [[Mato Grosso (staat)|Mato Grosso]] en in het uiterste oosten van Brazilië is de suikerriet productie in opkomst. In totaal is 8,5 miljoen [[hectare]] met suikerriet beplant, wat 2,5% van het beschikbare landbouwareaal in het land is.<ref>{{Citeer web |url=https://www.eia.gov/biofuels/workshop/presentations/2013/pdf/presentation-08-020113.pdf | formaat=pdf |title=Brazilian Sugarcane |werk=Amyris | datum=2013-02-01 |bezochtdatum=2023-08-14 | taal=en}}</ref>

In de centraal zuidelijke staten kan tussen maart en december geoogst worden. In het uiterste oosten ligt de oogstperiode tussen augustus en maart waardoor in Brazilië het hele jaar geoogst kan worden. Vanwege de goede klimatische omstandigheden en grondkwaliteit kan een plant vijf à zes keer geoogst worden alvorens zij opnieuw moet worden aangeplant. De suikerproductie per plant per jaar neemt wel af na elke oogst. Per hectare wordt ongeveer 75 ton suikerriet gehaald, dit varieert met de weersomstandigheden, en dit correspondeert met circa 10 à 11 ton suiker. Van de totale kosten van suiker is het aandeel van het suikerriet circa 65%, de overige 35% zijn gerelateerd aan de verwerking, opslag en transport.

In Brazilië werd in het oogstjaar 2011/12 circa 560 miljoen ton suikerriet van het land gehaald. De suikerproductie was bijna 36 miljoen ton, waarvan twee derde werd geëxporteerd. Veel suiker wordt ook gebruikt voor de productie van [[ethanol|biobrandstof]]; Brazilië was na de [[Verenigde Staten]] de grootste producent. De productie was 22,6 miljard liter ethanol, ongeveer de helft van de 53 miljard liter die de VS produceerde. In Brazilië is suiker de grondstof, terwijl in Amerika vooral [[mais]] wordt gebruikt.

Het suikerriet wordt zowel voor de suikerproductie gebruikt als om er [[ethanol|alcohol]] uit te winnen voor het produceren van een mengsel van benzine en alcohol. Ook kan er [[biodiesel]] mee worden gemaakt. [[Brazilië]] is al ver gevorderd in de productie en het gebruik van [[bio-ethanol]] en duizenden pompstations leveren het. Veel voertuigen zijn er geschikt voor de brandstof, in 2023 reed 85% van de verkochte nieuwe auto's op alcohol.<ref>[https://www.dagelijksauto.nl/autonieuws/suikerriet-verslaat-elektrische-auto-in-brazilie/ Dagelijksauto.nl, ''Suikerriet verslaat elektrische auto in Brazilië'', 8 augustus 2023]</ref>

== Wereldwijde productie ==

{| class="wikitable" align=center
! colspan=2|Topproducenten van suikerriet 2018<ref>[http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC/ Food and Agriculture Organization of The United Nations]</ref>
|-
! Land
! Productie ([[Ton (massa)|ton]])
|-
| {{BR}} || align="right" | 746.828.157
|-
| {{IN}} || align="right" | 376.900.000
|-
| {{CN}} || align="right" | 108.097.100
|-
| {{TH}} || align="right" | 104.360.867
|-
| {{PK}} || align="right" | 67.173.975
|-
| {{MX}} || align="right" | 56.841.523
|-
| {{CO}} || align="right" | 36.276.860
|-
| {{GT}} || align="right" | 35.568.207
|-
| {{AU}} || align="right" | 33.506.830
|-
| {{US}} || align="right" | 31.335.984
|-
| {{PH}} || align="right" | 24.730.820
|-
| {{ID}} || align="right" | 21.744.000
|-
| {{CU}} || align="right" | 19.648.340
|-
| {{ZA}} || align="right" | 19.301.688
|-
| {{AR}} || align="right" | 19.039.561
|-
|}

== Externe links ==
* {{en}} [http://www.fao.org/es/ess/top/commodity.html;jsessionid=DF66232BB1BE27F9DCA8DC4A13DCC576?lang=en&item=156&year=2005 Statistische gegevens van de FAO voor suikerriet]

{{Appendix}}
{{Commons|Saccharum officinarum}}

[[Categorie:Suiker]]
[[Categorie:Plant uit het Australaziatisch gebied|suikerriet]]
[[Categorie:Grassenfamilie]]
[[Categorie:Cultuurgewas]]