Ossetisch
Het Ossetisch (ирон æвзаг, iron ævzag) is een Iraanse taal, die wordt gesproken door de Osseten.
Ossetisch ирон æвзаг | ||||
---|---|---|---|---|
Gesproken in | Rusland Georgië Turkije | |||
Vitaliteit | potentieel bedreigd[1] | |||
Sprekers | 580.000[2] | |||
Taalfamilie |
| |||
Alfabet | cyrillisch | |||
Officiële status | ||||
Officieel in | ||||
Taalcodes | ||||
ISO 639-1 | os | |||
ISO 639-2 | oss | |||
ISO 639-3 | oss | |||
■ Verspreiding van het Ossetisch | ||||
|
Verspreiding
bewerkenHet Ossetisch wordt gesproken door ongeveer 580.000 Osseten. Zij leven aan de beide zijden van de Kaukasus, in het opstandige Georgische gebied Zuid-Ossetië en in de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië. De in Hongarije wonende Jász spraken ook een dialect van het Ossetisch. Hun taal stierf uit in de 17e eeuw.
Geschiedenis
bewerkenHet Ossetisch gaat terug op de taal van de Alanen, een Iraanse nomadenstam die deel uitmaakte van het volk der Sarmaten. Oorspronkelijk woonden de Osseten aan de oevers van de Don, maar in de Middeleeuwen trokken zij naar hun huidige woongebied om te ontsnappen aan invallen van de Mongolen. Er zijn al voor die periode enkele tekstfragmenten gevonden in het Ossetisch.
Tot de 18e eeuw bestond er geen Ossetische schrijftaal. De Ossetische legenden en verhalen werden mondeling van generatie op generatie overgeleverd. Toen de Kaukasus in de 18e eeuw onder Russische heerschappij kwam, begonnen orthodoxe missionarissen het cyrillische alfabet te gebruiken. Voordien werden alleen zeer sporadisch tekstfragmenten aangetroffen in het Ossetisch. Die fragmenten waren geschreven in het Georgische of het Griekse alfabet. In 1798 werd de eerste catechismus gedrukt in het Ossetisch.
Literatuur
bewerkenOndanks het betrekkelijk geringe aantal sprekers bestaat er een eigen Ossetische literatuur. Een van de belangrijkste figuren die in het Ossetisch schreef, was Kosta Chetagoerov, die vandaag door de Osseten wordt gezien als hun nationale dichter en als de grondlegger van de moderne Ossetische literatuur. Een andere bekende Ossetische dichter was Arsen Kotsojev. Er waren ook Osseten die in het Russisch schreven, zoals Gaito Gazdanov.
Verwantschap
bewerkenHet Ossetisch behoort tot de Noordoost-Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie. Daarmee is het Ossetisch verwant aan het Sogdisch en het Yaghnobi. Hogerop is de taal ook verwant aan het Perzisch (Zuidwest-Iraans) en het Koerdisch (Noordwest-Iraans). Het Ossetisch is bijgevolg ook verwant aan de meeste talen van Europa, waaronder het Nederlands.
Nederlands | vuur | maand | nieuw | moeder | zus | nacht | neus | drie | rood | geel | groen | wolf |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ossetisch | арт art |
мӕй mæĭ |
нӕуӕг næwæg |
мад mad |
хо xo |
ӕхсӕв æxsæv |
фындз fındz |
ӕртӕ ærtæ |
сырх sırx |
бур bur |
цъӕх c'æx |
бирӕгъ biræg' |
Pasjtoe | اور ōr |
مياشت myāšt |
نوی nəway |
مور mōr |
خور xōr |
شپه špah |
پوزه pōzah |
درې drē |
سور sur |
زيړ zyaṛ |
شين šin |
لېوه lēwə |
Koerdisch | agir / ar | meh/heyv | nu | mak/dayik | xwişk | şev | poz | sê | sor | zerd/bor | kesk/şîn | gur / wir |
Mazanderani | tash | mung | nou | mār | khakher | shu | feni | se | serkh | zard | suz | werg |
Perzisch | آتش ātaš |
ماه māh |
نو now |
مادر mādar |
خواهر xwāhar |
شب šab |
بینی / پوزه pozeh / bini |
سه seh |
سرخ sorx |
بور/ زرد zard / bur |
سبز sabz |
گرگ gorg |
Sanskriet | अग्नि॔ः agníḥ |
मा॔स/मा॔सः mā́s/mā́saḥ |
न॔वः/न॔व्यः návaḥ/návyaḥ |
मा॔ता mā́tā |
स्व॔सा svásā |
न॔क/न॔क्तिः nák/náktiḥ |
न॔स/ना॔सा nás/nā́sā |
त्र॔यः tráyaḥ |
रुधिर॔ः rudhiráḥ |
पि॔त pít |
ह॔रिः háriḥ |
वृ॔कः vṛ́kaḥ |
Duits | Feuer | Monat | neu | Mutter | Schwester | Nacht | Nase | drei | rot | gelb | grün | Wolf |
Latijn | ignis | mēnsis | novus | māter | soror | nox | nasus | trēs | ruber | flāvus, gilvus | viridis | lupus |
Grieks | φωτιά fôtiá |
μήνας mếnas |
νέος néos |
μητέρα mêtéra |
αδελφή adelfế |
νύχτα nýhta |
μύτη mýtê |
τρία tría |
κοκκινός kokkinós |
κίτρινος kítrinos |
πράσσινος prássinos |
λύκος lýkos |
Armeens | հուր hur |
ամիս amis |
նոր nor |
մայր mayr |
քույր k'uyr |
գիշեր gišer |
քիթ k'it' |
երեք yerek' |
կարմիր karmir |
դեղին değin |
կանաչ kanač |
գայլ gayl |
Litouws | ugnis | mėnuo | naujas | motina | sesuo | naktis | nosis | trys | raudonas | geltonas | žalias | vilkas |
Russisch | огонь ogon' |
месяц mesâc |
новый novıĭ |
мать mat' |
сестра sestra |
ночь noč' |
нос nos |
три tri |
красный krasnıĭ |
жёлтый žëltıĭ |
зелёный zelënıĭ |
волк volk |
Iers | tine | mí | nua | máthair | deirfiúr | oíche | srón | trí | dearg/rua | buí | glas | faolchú |
Klankleer
bewerkenlabiaal | dentaal alveolaar |
postalveolaar palataal |
velaar | uvulaar | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
— | lab. | — | lab. | |||||
plosief | stemh. | b | d | ɡ | ɡʷ | |||
steml. | pʰ ~ p | tʰ ~ t | kʰ ~ k | kʷʰ ~ kʷ | q | qʷ | ||
ejectief | pʼ | tʼ | kʼ | kʼʷ | ||||
affricaat | stemh. | z ~ d͡z | d͡ʒ | |||||
steml. | s ~ t͡s | t͡ʃ | ||||||
ejectief | t͡sʼ | t͡ʃʼ | ||||||
fricatief | stemh. | v | ʒ ~ z | ʁ | ||||
steml. | f | ʃ ~ s | χ | χʷ | ||||
nasaal | m | n | ||||||
lateraal | ɫ ~ l | |||||||
vibrant | r | |||||||
approximant | j | w |
voor | centraal | achter | |
---|---|---|---|
gesloten | i | u | |
halfgesloten | ɘ | ||
midden | e | o | |
bijna-open | ɐ | ||
open | a |
Schrift
bewerkenHet Ossetisch wordt sinds 1844 geschreven in een aangepaste versie van het cyrillisch alfabet. Tussen 1923 en 1938 werd het Latijnse alfabet gebruikt. In Zuid-Ossetië was het Georgisch alfabet in zwang tussen 1938 en 1954.
Cyrillisch (1938-heden) |
Cyrillisch (Sjögren) (1844) |
Cyrillisch (Miller) (1881) |
Cyrillisch (lerarencongres) (1917) |
Latijns (1923-1938) |
Georgisch (Zuid-Ossetië) (1938-1954) |
IPA |
---|---|---|---|---|---|---|
А а | А а | A a | ა | [a] | ||
Ӕ ӕ | Ӕ ӕ | Æ æ | ჽ | [æ] | ||
Б б | Б б | B b | ბ | [b] | ||
В в | В в | V v | ვ | [v] | ||
Г г | Г г | G g | გ | [g] | ||
Гъ гъ | Ҕ ҕ | Г̓ г̓ | H h | Ꜧ ꜧ, H h | ღ | [ʁ]/[ɦ] |
Д д | Д д | D d | დ | [d] | ||
Дз дз | Ꚉ ꚉ | Z z | Dz dz | ძ | [d͡z] | |
Дж дж | Ԫ ԫ | Џ џ | G g | Dž dž | ჯ | [d͡ʒ] |
Е е | Е е | E e | ე | [je] | ||
Ё ё | — | [jo] | ||||
Ж ж | Ж ж | Ž ž | ჟ | [ʒ] | ||
З з | З з | Z z | ზ | [z] | ||
И и | І і | I i | ი | [i] | ||
Й й | Ј ј | J j | ჲ | [j] | ||
К к | К к | K k | ქ | [k] | ||
Къ къ | Ӄ ӄ | К̓ к̓ | Ӄ ӄ | Kh kh | კ | [kʼ] |
Л л | Л л | L l | ლ | [l] | ||
М м | М м | M m | მ | [m] | ||
Н н | Н н | N n | ნ | [n] | ||
О о | О о | O o | ო | [o] | ||
П п | П п | P p | ფ | [p] | ||
Пъ пъ | Ҧ ҧ | П̓ п̓ | Ҧ ҧ | Ph ph | პ | [pʼ] |
Р р | Р р | R r | რ | [r] | ||
С с | С с | S s | ს | [s] | ||
Т т | Т т | T t | თ | [t] | ||
Тъ тъ | Ꚋ ꚋ | Т̓ т̓ | Ꚋ ꚋ | Th th | ტ | [tʼ] |
У у | У у, Ў ў | U u, W w | უ, ჳ | [u]/[w] | ||
Ф ф | Ф ф | F f | ჶ | [f] | ||
Х х | Х х | X x | ხ | [χ] | ||
Хъ хъ | Ԛ ԛ | Q q | ყ | [q] | ||
Ц ц | Ц ц | C c | ც | [t͡s] | ||
Цъ цъ | Ҵ ҵ | Ц̓ ц̓ | Ҵ ҵ | Ch ch | წ | [t͡sʼ] |
Ч ч | Ч ч | Č č | ჩ | [t͡ʃ] | ||
Чъ чъ | Ꚓ ꚓ | Ч̓ ч̓ | Ꚓ ꚓ | Čh čh | ჭ | [t͡ʃʼ] |
Ш ш | Ш ш | — | Š š | შ | [ʃ] | |
Щ щ | — | [ɕ] | ||||
ъ | — | |||||
Ы ы | Ѵ ѵ | Y y | ჷ | [ə] | ||
ь | — | |||||
Э э | — | [ɛ] | ||||
Ю ю | — | [ju] | ||||
Я я | — | [ja] |
Tekstvoorbeeld
bewerkenDe onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Ossetisch.
Nederlands[3] | Ossetisch[4] | Romanisatie |
---|---|---|
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. | Адæймæгтæ се ’ппæт дæр райгуырынц сæрибарæй æмæ æмхуызонæй сæ барты. Уыдон æххæст сты зонд æмæ намысæй, æмæ кæрæдзийæн хъуамæ уой æфсымæрты хуызæн. | Adæjmægtæ se ’ppæt dær rajguyrync særibaræj æmæ æmxuyzonæj sæ barty. Uydon æxxæst sty zond æmæ namysæj, æmæ kærædzijæn quamæ uoj æfsymærty xuyzæn. |
Referenties
- ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. www.unesco.org. Gearchiveerd op 12 april 2011. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
- ↑ Ethnologue. www.ethnologue.com. Gearchiveerd op 9 oktober 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
- ↑ Office of the High Commissioner, Human Rights |. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 25 juli 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.
- ↑ Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 5 juni 2021.